Kentsel Hakların Kurumsallaşması Konusunda Yerel Ölçekte Yapılan

Brezilya Kent Yasası, Montreal Haklar ve Sorumluluklar Şartı, son alarak da ülkemizdeki kent meclisleri uygulaması incelenmiştir.

Brezilya Kent Yasası: Haziran 2001’ de Brezilya’da kabul edilen Kent Yasası, kentsel hakların ayrıntılı bir şekilde ele alındığı, düzenlendiği ve kent hakkının yeni ve kolektif bir hak olarak tanınması bağlamında 2001‘ de Brezilya Anayasa’sına dâhil edilmiştir. 2001’de kabul edilen bu yasaya göre, belediyeler insan haklarının ve kentli haklarının sağlanmasından ve kentsel gelişmeyi ve toprak kullanımını kontrol etme görevi ile sorumlu kılınmışlardır (Zeybekoğlu Sadri, 2008:39).

Genel olarak katılımcı bütçeleme uygulaması olarak da adlandırılan bu süreç, vatandaşların belediye bütçesinin en azından bir kısmında karar verme sürecine aktif olarak katılabildikleri bir uygulama olarak tanımlanmaktadır. Kentsel hakların gerçekleştirilmesi ve geliştirilmesi amacı ile ilgili olarak kentin bütçe uygulamasının kentliler tarafından gerçekleştirilmesi dünyada ilk kez Brezilya’nın Porto Alegre yerleşim yerinde uygulanmaya konulmuştur. Bu bütçeleme tekniği, vatandaşın katılımcı olduğu, doğrudan veya temsili demokrasinin birlikte işlerlik kazandığı, sadece danışmak yerine tartışmaya imkân veren, yoksullara yönelik yeniden dağıtıcı olan ve kaynakların tahsisine yönelik yönetim sürecinin belirlenmesine katılımcıların da dâhil olmasını sağlayan bir yönetim yapısını benimsemiştir (Özen ve Yontar, 2009:283).

Porto Alegre’deki Katılımcı Bütçe uygulaması deneyi, hem yeni bir halk katılımı biçimi geliştirmiş hem de biçimsel demokrasinin mekanizmalarını daha iyi çalıştırmıştır. Bununla da yetinmemiş daha da ileriye giderek, sıradan yurttaşlar ile yasama gücü ve yürütme gücünün yan yana durdukları ve birbirleriyle karşılaştıkları yeni bir kamusal alan oluşturarak, siyasi eylemin demokratikleşmesinden oluşan kamusal alanı da gerçek karar merkezi haline getirmiştir (Erkal, 2006:118).

Katılımcı bütçeleme uygulamasının temeli, bireylerin ya da sivil toplum kuruluşlarının gönüllü ya da düzenli olarak belirlenmiş bir takvim ile belediye

bütçesinin en azından bir kısmı için karar verme süreçlerine katılımlarının sağlanması esasına dayanmaktadır (Özen ve Yontar, 2009:283).

Katılımcı Bütçeleme uygulamasında vatandaşlar doğrudan karar verme süreçlerine katıldıkları için yıl içerisinde birçok toplantı gerçekleştirilmekte ve böylece vatandaşlar kamu kaynaklarının ne şekilde kullanıldığını izleme, sosyal politikalar arasında tercihte bulunma ve kamusal kaynakları önceliklerine göre dağıtma fırsatı bulabilmektedir. Bu uygulama sayesinde gelir düzeyi düşük ve politik açıdan dışlanmış kesimlerin de karar alma sürecine katılma fırsatları kendiliğinden sağlanmış olmaktadır (Özen ve Yontar, 2009:283). Brezilya Kent Yasası, kent hakkını kolektif bir hak olarak üç ana ilkede toplamıştır: Bunlar, mülkiyetin ve kentin toplumsal işlevi, kentleşmenin maliyetinin ve getirilerinin halka eşit dağılımı son olarak kentin demokratik yönetimi şeklinde sıralanmıştır (Uzunçarşılı Baysal, 2012:373).

Kentsel haklar, Kolombiya’ da 1997 yılında kabul edilen 388 Sayılı Yasa ve Brezilya’da 2001 yılında kabul edilen Kent Yasası sayesinde sadece bir siyasi düşünce ya da gerçekleştirilmesi gereken bir ideal olmaktan çıkmış, ülkelerin anayasalarında yer alarak tüm devlet organları ve kamu görevlileri tarafından hukuken tanınan ve korunan aynı zamanda tüm devlet organlarını bağlayan, hukuken sorumlu kılan yasal bir statü kazanmıştır (Uzunçarşılı Baysal, 2012:370). Ayrıca Brezilya’ da 2003 yılında Kentler Bakanlığı’nın kurulmasıyla Kent Yasası daha da güçlenmiş, sosyal konut, çevre ve sağlık, toplu taşıma ve arazi meseleleri ilk kez federal hükümetin gündemine girmiştir (Uzunçarşılı Baysal, 2012:373).

Montreal Haklar Ve Sorumluluklar Şartı: Kanada’nın Montreal Kentinde 13 – 15 Haziran 2002’ de yapılan Montreal toplantısı sonucunda Haklar ve Sorumluluklar Şartı ortaya çıkmıştır. Her kesimden 4 bin katılımcı, vatandaşı (hemşehrisi) oldukları Montreal kentindeki önceliklerini sıralamışlar, akabinde kurulan Demokrasi Komitesi de bu öneriler ışığında Kanada kentlerinde bir ilk olan Montreal Şartı’nı önermiştir (Uzunçarşılı Baysal, 2012:374).

Montreal Haklar ve Sorumluluklar Şartı, belediyenin acil kullanımına yönelik olarak yine belediye tarafından oluşturulmuştur (Zeybekoğlu Sadri, 2008:40). Bu şart, yerel kamu hizmetlerinin sürekli iyileştirilmesine yönelik olarak hazırlanmış, aynı zamanda kentin sorumluluklarını belirlemekte, diğer taraftan kent yönetimi ile vatandaşlar ve seçilmiş kişiler arasında düzenli ve sıkı bir işbirliğinin gerçekleştirilmesini öngörmektedir. Şart, vatandaşlık haklarını ve sorumluluklarını karşılıklı olarak düzenlemektedir. Şart’ a göre kent, sadece bir yer değil aynı zamanda insan onurunun, hoşgörünün, barışın yaşandığı bunun yanı sıra adalet değerlerini içselleştiren ve bu değerleri tüm vatandaşlarına erişilebilir kılan, bir kentsel yaşam mekânı olarak tanımlanmaktadır.

Ayrıca Şart, kentsel mekânda yoksullukla ve ayrımcılıkla mücadelenin esas olduğu, toplumsal adalete saygının gerçekleştiği, tüm kentlilerin aktif katılımıyla şeffaf bir yerel yönetimin gerçekleştirilmesini hedeflemektedir. Aynı zamanda Şart, kentsel yaşam alanlarının imkânlarından ve belediye hizmetlerinden tüm kent sakinlerini faydalandıran, bunun yanı sıra kültürel çoğulculuk, toplumsal çeşitlilik, ekonomik avantajlar ve fırsatlara erişim hakları ile birlikte, sivil toplum örgütleri ile yerel yönetimler arasında işbirliğinin gerçekleştirilmesinin gerekliliğini esas alan ciddi bir örnek niteliği de taşımaktadır (Uzunçarşılı Baysal, 2012:370).

Ayrıca 3 Ekim 2008 tarihinde Ekvator, yeni Anayasası’na Kent Hakkı’nı ekleyerek, hakkı anayasal düzeyde kabul eden ilk ülke olmuştur. Böylece kentsel hakların içeriğini oluşturan konut hakkı, güvenli ve sağlıklı bir yaşam alanı hakkı, ulaşım hakkı, su ve sağlık vb. haklar ilk kez bir ülkenin Anayasa’sında yer almıştır.

2.3. ÜLKEMĐZDE KENTSEL HAKLARIN BĐR UYGULAMA ÖRNEĞĐ