Kentsel Dönüşümde Dünya Örnekleri

Đskoçya’da yaklaşık 40 yıldır kentsel dönüşüm politikalarına başvurulmaktadır. Süreç içerisinde değişik uygulamalar görülmektedir. 1980’li yılların başlarında başlayan, kent merkezlerinde var olan fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel problemlerin çözümü olarak algılanan ve yerel gönüllü birliklerin ve özel sektör kuruluşların katılımlarının sağlanmaması konusunda yapılan eleştiriler sonucunda 1988 yılında yeni bir kentsel dönüşüm politikası içeren “New Life for Urban Scotland” isimli belge kabul edilmiştir (Göz, 2007).

Belge ile kentsel dönüşüm uygulamalarının kent içi alanların yanı sıra kentin dışında bulunan alanları da kapsaması kabul edilmiş, ayrıca kentsel dönüşümün hükümet ve resmi kuruluşlar yanında yerel yönetimlerin, yerel gönüllü birliklerin ve özel sektör kuruluşlarının da dahil olduğu ortaklıklar kurularak gerçekleştirilmesine olanak verilmiştir (Göz, 2007).

“New Life for Urban Scotland” isimli belgenin kabul edilmesi sonrasında kent dışında dört farklı uygulama bölgesi belirlenmiştir. Bunlar;

• Wester Hailes-Glasgow • Castlemilk-Glasgow • Ferguslie Park-Paisley • Whitfield-Dundee ‘dir. Whitfield-Dundee

Bölge yaklaşık 12.000 kişinin barınması amacı ile yaklaşık 4.700 konut inşası sonucunda 1965 yılında kurulmuştur. 1970’li yıllara gelindiğinde; konutların fiziksel olarak çökmeye başladığı, konutların ihtiyaçları karşılamada yetersiz kaldığı, bölgede halkının yıllık ortalama gelirlerinin %70 oranlarında düştüğü, işsizlik

oranlarının %54 seviyelerine yükseldiği, suç ve ırkçılık oranlarında artışın olduğu görülmüştür. Ayrıca, bu gibi sorunlar neticesinde Whitfield nüfusu 1980’li yılların ortalarında altı bine kadar düşmüştür (Göz, 2007).

Yerel otoriteler ve bölge halkı, Whitfield’daki bu kötü gidişatı durdurmak için 1985 yılında “Whitfield Talks” adlı yerel bazlı çalışma başlatmışlardır. Bu çalışmada bölgede yapılması gereken üç önemli karar alınmıştır (Göz , 2007).

• Çevresel düzenlemeler ile ilgili ve günün modern şartlarına göre konutların yapılması konusunda ayrıntılı planlama çalışmalarının yapılması,

• Đşsizliği azaltmak için yerel kurulların oluşturulması, • Sosyal hizmet çalışmalarının arttırılarak devam edilmesi.

Toplumsal kesim ve yerel otoritelerin tarafından bu çalışmalar 1988 yılında merkezi hükümete sunulmuştur. Kentsel dönüşüm çalışmaları ile ilgili yeni açılımlar yapılması konusunda politikalar üretme aşamasında olan merkezi hükümet, sunulan bu çalışmayı olumlu bulmuş ve Whitfield’ı kentsel dönüşüm bölgesi olarak kabul etmiştir (Göz, 2007).

Bölgede merkezi hükümet ve resmi kuruluşların yanı sıra yerel yönetimleri, yerel gönüllü birlikleri ve özel sektör kuruluşlarını da içeren bir ortaklık olan “The Whitfield Partnership” kurulmuştur (Göz, 2007).

“The Whitfield Partnership”in yönetim kurulunda bölge halkını temsile 10 kişi bulunmaktadır. Yönetim kurulunda temsilciliğe sahip olan diğer kuruluşlar ise şunlardır;

The Scottish Office (Đskoçya Ofis), Dundee District Council (Dundee Bölge Konseyi), Tayside Regional Council ( Tayside Bölgesel Konsey), Scottish Homes (Đskoç Evleri), Scottish Enterprise Tayside (Tayside Đskoç Girişimi), Tayside Police (Tayside Polisi), Employment Service (Đş Bulma Servisi), Dundee and Tayside Chamber of Commerce (Dundee ve Tayside Ticaret Odası), Dundee Enterprise Trust (Dundee Girişim Güveni), Tayside Health Board (Tayside Sağlık Heyeti), Business Support Group (Đş Desteği Grubu)(Göz, 2007).

Yönetim kurulunun yanı sıra, ortaklığın amaçlarına ulaşmasında kullandığı dört alt komite bulunmaktadır.

Bunlar;

• Konut ve Çevre Komitesi • Eğitim ve Đstihdam Komitesi

• Sosyal Hizmetler, Đzleme ve Değerlendirme komitesidir (Göz, 2007).

“The Whitfield Partnership” adlı ortaklığın amaçları aşağıda sıralanmıştır Göz, 2007);

• Bölgenin alt yapı sorunlarını gidermek ve yeşil alan bölgeleri oluşturmak, • Kötü şartlarda bulunan binaların yerine modern şartlara uygun kaliteli binalar

yapmak,

• Bölgeye yatırım çekerek istihdamı arttırmak ve bölge halkına iş imkanı sağlamak,

• Sağlık hizmetlerinin niteliğini arttırmak,

• Artan suç oranlarını düşürmek ve sebeplerin araştırılarak çözüm yollarını bulmak.

Bu amaçların gerçekleştirilmesini sağlamak için alt komiteler 1989-1995 yılları arasında çeşitli projeler geliştirmiş ve uygulamıştır.

1989-1995 yılları arasında;

• Konut ve çevre projelerine 47 milyon 654 bin pound, • Sosyal hizmetler projelerine 4 milyon 297 bin pound,

• Đstihdam ve eğitim projelerine ise 2 milyon 496 bin pound harcanmıştır. Yapılan bu harcamalar sonucunda;

• Bölgede barınmaya elverişli olmayan 2200 ev yıkılmıştır, • Bölgede var olan 1500 evin fiziksel koşulları güçlendirilmiştir, • Bölgede 600 modern ev yapılmıştır,

• Bölgeye 7,3 milyon pound özel sektör yatırımı çekilmiştir,

• Bölgedeki işsiz sayısı 1500’den (% 54) 766’ya (% 29) düşürülmüştür, • Bölgede açılan kurslar vasıtasıyla 400 kişiye mesleki eğitim verilmiştir,

• Bölgede var olan sağlık kliniği, sağlık merkezine dönüştürülmüştür, • Bölgede anaokulları açılmıştır,

• Bölge sakinlerine çeşitli sosyal hizmetler sunan bir merkez yapılmıştır (Göz, 2007).

Sonuçta uygulanan doğru politikalar neticesinde beş buçuk yıl gibi bir sürede bölgenin fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlarının azaltılmasında önemli neticeler alınmıştır. Bu süreç içerisinde bölgeden ayrılmak isteyenlerin oranının % 65 azalması bunun en iyi göstergesidir (Göz, 2007).

3.1.2 Đngiltere Elephant & Castle dönüşüm projesi

Londra kent merkezinin güneyinde konumlanan Elephant & Castle 19. yüzyılda tersane çevresinde, burada çalışan insanların yerleşmesi sonucu oluşan bir bölgedir. Yeterli yatırım yapılmaması nedeniyle bölge, işsizlik, adli vakalardaki artış, düşük gelir gibi sosyal sorunların görüldüğü, fiziksel olarak yıpranmış, köhne belediye konutları ile çevrelenmiş ve ticari yönden gerileme eğiliminde olan çöküntü bölgesine dönüşmüştür (Polat, 2008).

Elephant & Castle Londra merkezine yakınlığı ve kuzeyi güneye bağlayan ana yol ağında olması ve kamu ulaşımındaki temel bağlantı noktalarına sahip olmasına rağmen ekonomik açıdan barındırdığı düşük istihdam, düşük yatırım ve devam eden düşük oranlı küçük işletmelerle birlikte yerel girişim ve özel sektör yatırımları açısından ortalamanın oldukça altında bir konumda yer almaktadır. Bölge, Londra kent merkezinin gelişimine bağlı olarak ofis ve alışveriş merkezleri gereksiniminin karşılanması doğrultusunda, sahip olduğu potansiyel sebebi ile gayrimenkul sektörünün artan talebinden en çok etkilenen bölgelerden biridir (Polat, 2008). Elephant & Castle için oluşturulan dönüşüm projesi, sağlam ortaklık stratejisi ve kentsel yenileme hareketi doğrultusunda, düşük gelir grubunu yerinden etmeden, bölgeyi ticari bir merkez haline getirmeyi amaçlamıştır. Bölgede uygulanacak planın vizyonu, canlı bir kent merkezi ve insanların çalışmak, yaşamak, alışveriş yapmak ve boş zamanlarını geçirmek isteyecekleri, ulaşım imkanları iyileştirilmiş bir yer meydana getirmektir (Url-2).

Proje ile aşağıda ifade edilen hedeflere ulaşılması amaçlanmıştır (Polat, 2008); • Toplu taşımacılığı yaygınlaştırarak taşıt merkezli ulaşımdan toplu taşımacılık

merkezli ulaşıma geçmek,

• Ekonomik durgunluğun aşılması,

• Sosyal olarak dışlanmış insanları tekrardan kazanmak,

• Bölgenin insanlar tarafından kaçılan bir yer olmak yerine, yaşanmak istenen bir bölge haline getirmek.

Bu hedeflere ulaşılabilmek için Elephant & Castle projesinde 5 alt program alanı belirlenmiştir. Bunlar;

• Sürdürülebilir Kent Bağlantısı; Proje alanını, ticaret ve boş zamanları değerlendirmek için gidilecek yüksek kaliteli ve iyileştirilmiş konut alanları ile Londra merkezi dışında çekici yeni bir mahalle oluşturmak,

• Ulaşım Bağlantısı; Proje alanını kilit ulaşım alanı olarak öne çıkarmak,

• Girişim Bağlantısı; Sürdürülebilir yerel ekonomik aktiviteleri desteklemek ve yerel halk için istihdam olanakları sağlamak,

• Toplum Bağlantısı; Alanın yenileşmesine ortak olarak yardım edebilmelerine olanak verebilecek biçimde yerel grupları ve ağları güçlendirmek,

• Bireysel Bağlantı; Sosyal dışlanmışlıktan zarar gören insanların dönüşümden yararlanabilmesi için amaçları ve programları koordine etmek,

şeklinde tanımlanmıştır (Polat, 2008).

Projenin uygulanmasında Belediye, yeni evlerin yapılabilmesi için kar amacı gütmeyen kiracılara mevcut hakları ile benzer haklar sağlayan konut kurumlarıyla anlaşmıştır. Ayrıca girişimcilere geliştirilecek alanlarda %30 oranında sosyal konut yapılması şartı getirilmiştir. Proje tamamlanana kadar bölgede yaşayan insanların bakımını Belediye’nin yapacağı ve yapılacak tüm konutların yüksek standartlarda olacağı garanti edilmiştir (Polat, 2008).

Projede, halkın katılımı ile destekli güçlü bir ortaklık oluşturulması kentin sorunlarının çözülmesinde ve kaynakların daha etkin bir biçimde kullanılmasını sağlamıştır. Böylece, bölgede yaşayan düşük gelire sahip halkı yerinden etmeden bölge canlandırılmıştır (Polat, 2008).

3.2 Kentsel Dönüşümde Türkiye Örnekleri