Günümüzde kent merkezleri aşırı nüfus artışları, göçler, ekonomik koşullar ve sosyal bilinçsizlik gibi nedenlerden dolayı dengesiz ve sağlıksız bir şekilde gelişmekte, bunlara bağlı olarak kent merkezleri modern kent alanlarına dönüşememektedir. Kentlerin kendi kendine modernleşme evrimini tamamlayamaması, ilgili çevrelerin bu alanlara müdahale etme gereksinimine yol açmıştır, bunun sonucunda da “Kentsel Dönüşüm” kavramı ortaya çıkmıştır. Avrupa’da bugünkü anlamda kentsel dönüşüm projeleri Đkinci Dünya Savaşı’nın sonrasında büyük hasar gören ve yıkılan kentlerin yeniden inşa edilmesi amacıyla uygulanmıştır. Amerika ve Avrupa ülkelerinde kentsel dönüşüm projeleri 1950’li yıllarda hız kazanmıştır. Az gelişmiş veya ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde ise dönüşüm projeleri, kontrolsüz büyüyen kentlerin maruz kaldığı çöküntü alanlarının düzeltilmesi amacı ile başlatılmıştır.
Yapılan çalışmalar sonucunda, işlevini veya kullanım yoğunluğunu yitirmiş ve bunlara bağlı çeşitli sebepler ile fiziksel, ekonomik ve sosyal açılardan çöküntüye uğramış kentsel bölgelerde, fiziksel problemleri çözerek, sürdürülebilir çevrelerde kaliteli yaşam koşulları meydana getirmek ve sosyal gelişmeler ile birlikte günümüz şartlarında toplumun ihtiyaçlarını karşılamak için farklı boyutların ve amaçların ön plana çıktığı kentsel dönüşüm projelerinin uygulandığı görülmüştür.
Günümüz şehircilik anlayışında, bölgede yaşayan insanların sosyal çevre ve mülkiyet haklarını ilgilendiren her türlü düzenlemede “katılım” kavramı esas alınmaktadır. Katılım; öncelikle dönüşüm yapılacak bölgede yaşayan halkın sürece aktif katılımı ile beraber yerel yönetimlerin, bilim adamlarının ve sivil toplum örgütlerinin katılımının sağlandığı bir süreçtir. Bu katılım süreci, bölge halkının, yaşam alanlarının şekillenmesindeki beklentilerini ve ihtiyaçlarını ifade etmesini sağlamaktadır. Dolayısı ile basit bir mekânsal planlamanın ilerisinde o yerleşim alanının sosyal, ekonomik ve kültürel şekillenmesinin o bölgenin gerçeklerine göre oluşmasını amaçlamaktadır. Günümüzde, dünyada uygulanan kentsel dönüşüm projelerinde katılım kavramı fiziki planlamadan daha öncelikli bir konu olarak ele alınmaktadır.
Proje yapılması planlanan Hatice Sultan ve Neslişah mahalleleri(Sulukule), Đstanbul’un UNESCO Dünya Miras Listesinde yer almasında önemli bir yeri olan Đstanbul Kara Surlarının hemen kenarında ve sur koruma bandı içinde yer almaktadır.
Proje bölgesi, Đstanbul’un en eski yerleşim bölgelerinden biri olması nedeniyle tarihi ve kültürel değerleri içinde barındırmaktadır. Ayrıca, proje bölgesinde korunması gereken somut kültürel miras ile birlikte somut olmayan kültürel miras da bulunmaktadır. Bölgede, uzun yıllar kayıtlara geçmiş bir roman yerleşimi ve kültürü hakimdir. Kentsel dönüşüm projelerinde kültürel değerlerin göz ardı edilmemesi gerekmektedir.
Proje alanı, tarihi ve kültürel değerleri barındırmasının yanı sıra, nüfus ve yapılaşma yönünden doygunluğa ulaşmış, yapı kalitesi açısından işlevini yitirmiş ve sağlık koşulları açısından kent içinde olumsuz bir çevre oluşturmuştur. Bu nedenle zaman içerisinde çöküntü bölgesi haline gelmiştir.
Hatice Sultan ve Neslişah mahallerini kapsayan projeye, gerek siyasal otoriteler gerekse de toplumsal alanlardan tepkiler gelmektedir, bunun nedeni projenin fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel açıları göz ardı edilerek bölgede yeni rant alanları oluşturmasının hedeflendiği endişesidir.
Bu endişelerin ortaya çıkmasındaki nedenleri sıralayacak olursak;
1. Kentsel dönüşüm projesi ile çöküntü bölgesi haline gelen bölgenin, fiziksel ve sosyal olarak iyileştirilmesi ve yaşam kalitesi yüksek sağlıklı bir çevre haline getirilmesi amaçlanmıştır. Fakat “yaşam kalitesi” kavramı, yalnızca fiziksel açıdan değil, toplumsal, kültürel, siyasal süreçleri de kapsamalıdır. Bu kavram, bölgede yaşayan her bireyin kentin sunduğu olanak ve fırsatlardan dengeli ve ihtiyaçları oranında yararlanmasını, aynı zamanda eğitsel, sanatsal, kültürel etkinliklere ve süreçlere aktif şekilde katılma olanağına sahip olmasını gerektirmektedir.
2. Projeye yapılan eleştirilerin bir diğeri yerel halk ve sivil toplum örgütlerinin sürece hiç katılımının sağlanmadığı yönünde olduğudur. Projenin bu bağlamda gözden geçirilmesi gerekmektedir.
3. Bir diğer eleştiri söz konusu bölgedeki anıtsal ve sivil eserler harici bütün yapıların yıkılarak yerlerine yeni binaların yapılması yönündedir. Bu endişelerin ortaya çıkmasında, bölgede lüks konutların yapılması amacı ile bölgede var olan tarihi ve kültürel dokunun harabe nitelenmesiyle yok edilmeye çalışılması önemli rol oynamaktadır.
4. Proje alanındaki eskimiş ve köhnemiş mekanların yıkılıp yeniden yapılması süreci beraberinde taşınmaz değerlerini de arttırarak piyasadaki mülkiyet değişimi ile sonuçlanmaktadır. Bu mülkiyet değişimi daha yüksek gelirli hane halklarının bölgeye yerleşmesi ve düşük gelirli grupların yerini almasını içermektedir. Sulukule halkının yoksul olması ve yeni inşa edilecek konutları
alamayacak olmaları nedeni ile bölgeden göç etmek zorunda kalacakları endişeleri arttırmaktadır. Yerel yönetim tarafından bölgede yapılan anket sonuçları da bu eleştirileri doğrular niteliktedir. Sulukule projesi, ikinci bölümde ayrıntılı bir şekilde açıklanan kentsel dönüşümün “Soylulaştırma” şeklindeki müdahale sınıfına girmektedir.
5. Proje alanında hak sahibi olanların mülkiyet hakları karşılığında bir bedel almalarına karşın bölgedeki kiracı ve işgalcilerin böyle bir hakları olmaması bir diğer sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yerel yönetim tarafından kiracılara, TOKĐ tarafından Đstanbul’un başka bölgelerinde yapılan konutlardan satın alma hakkı vermeleri de bölge halkının gelir düzeyinin düşük olmasından dolayı bir çözüm olarak görülmemektedir. Ayrıca, uzun yıllar bölgede yaşamış olan halkın yoksulluk nedeni ile evlerini ve alışkın oldukları çevrelerini kaybetme endişesi bölgede gerginlik oluşturmaktadır. Ortaya çıkan bu endişelerin giderilmesi için, bölge halkının ve sivil toplum kuruluşlarının proje sürecine aktif olarak katılımları sağlanmalıdır. Dönüşümde, bölge halkının sosyal yapısı, ihtiyaçları ve beklentileri en önemli önceliklerden biri olmalıdır. Bununla birlikte, yıpranmışlık derecesine bakılmaksızın dönüşümün yapılacağı bölgede var olan tarihi, kültürel ve doğal kaynaklar korunmalı ve yıkım çalışmalarında bu yapıların zarar görmemesi için azami özen gösterilmelidir. Bunların yanında, siyasal otoritelerin ve sivil toplum kuruluşlarının dönüşüm projesi sürecinde ortaya koydukları eleştirileri ideolojik olarak algılamadan, her eleştiri dikkate alınarak sürece olumlu etki yapabilecek olanlardan yararlanılması gerekmektedir.
Üçüncü bölümde ayrıntılı bir şekilde incelenen Đskoçya Whitfield kentinde uygulanan proje kentsel dönüşümde örnek alınacak bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Whitfield kentsel dönüşüm projesinde, merkezi hükümet ve resmi kuruluşlar ile birlikte yerel yönetimler, yerel gönüllü birlikleri ve özel sektör kuruluşlarını da içine alan ortaklık kuruluşunun projenin her yönü ile başarılı olmasında çok büyük katkısının olduğu görülmüştür. Oluşturulan ortaklık kuruluşunda bölge halkından on kişinin yönetim kurulunda olması projede yerel halkın ihtiyaçlarının karşılanması açısından önemlidir.
Sulukule kentsel dönüşümde de, Whitfield kentinde uygulanmış ve başarıya ulaşmış olan ortaklık kuruluşu gibi bölge ofisinin oluşturulması projeye yerel halkın azami ölçüde katılımını sağlayacaktır. Ayrıca, projenin şeffaflığını, kentsel dönüşümün rant için değil bölge halkı ve tarihi yarımada için yapıldığını göstermesi açısından yarar sağlayacaktır. Bununla birlikte, yurt içi ve yurt dışı kuruluşlarının endişeleri de giderilmiş olabilecektir.
Proje bölgesi, Fatih ilçesinin yoksul bölgelerinden biridir ve bölge halkının çoğunluğunun gelir kaynağı eğlence sektörüdür. Sulukule eğlence merkezlerinin kapatılmasıyla birlikte bölge halkının Sulukule bölgesi içerisinde iş imkânları kalmamış, buna bağlı olarak bölge ekonomik yönden daha da gerilemiştir. Bunun önlenmesi için kentsel dönüşüm ile birlikte bölge halkının ekonomik refahını da yükseltmek gerekmektedir. Bu bağlamda, eski Sulukule eğlence merkezlerinin kapatılma gerekçelerinin düzeltilerek tekrardan açılması bölge halkının yeniden bu merkezlerde istihdam etmeleri sağlanabilecektir. Eski tarihlerde, Đstanbul’un eğlence merkezi olan bu bölgenin güvenliğinin sağlanması, eğlence evlerinin tekrar açılması bölgeye yerli ve yabancı turistlerin ziyaretini artırabilecek bunun sonucunda da kentin kültürel, sosyal ve ekonomik açıdan gelişimine katkıda bulunabilecektir. Ayrıca, bu Sulukule eğlence merkezleri ile bölgede uzun yıllar yerleşik olan Roman kültürünün devamlılığı sağlanabilecektir.
Bunların dışında; bölgede proje sonrası açılacak meslek kursları ile birlikte bölge halkının mesleki becerileri arttırılabilecektir ve bölge halkına farklı meslekler öğretilerek değişik işlerde istihdam imkanlarının önü açılabilecektir. Đşsizlik oranlarının azalması ve gelirlerinin artmaya başlaması ile bölge halkına merkezi ve yerel yönetimler tarafından uzun vadeli düşük taksitler ile bölgede yeni inşa edilecek konutlardan almaları veya onarımı yapılarak oturulabilecek konutların onarım maliyetlerine destek olunması bölgeden göç etmek istemeyen bölge halkına hem kolaylık sağlayabilecek, hem de yerel yönetim ile daha iyi ilişkiler geliştirmelerine neden olabilecektir.
KAYAKLAR
Aras, G., 2008. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Tarlabaşı Örneği, http://www.arkitera.com/h23919-sulukule-yeniden-sekillenecek.html, 8 Ocak 2008. Ataöv, A. ve Osmay, S., 2007. Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24/2, 57-82.
Erden, Y.D., 2003. Kentsel Yenileşmede Bir Araç Olarak Dönüşüm Projeleri, Doktora Tezi, M.S.G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Eren, F., 2006. Kentsel Dönüşümlerde Kamu-Özel Ortaklıkları ve Özel Girişimin Dönüşümdeki Varlığı; Konya Örneği, Yüksek Lisans Tezi, S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Genç, F.., 2008. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm: Mevzuat Ve Uygulamaların Genel Görünümü, Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 15/1, 115-127.
Göz, A.C., 2007. Kentsel Dönüşümün Esasları Ve Đskoçya Whitfield Örneği, Yerel Siyaset, 31, 8-12.
Gümüş, K., 2007. Sulukule Projesinin Asıl Amacı Ne?, http://www.arkitera.com.tr/h21951-sulukule-projesinin-asil-amaci-ne.html, 12 Kasım 2007.
Kara, G., 2007. Kentsel Dönüşüm Uygulamaları, T.M.M.O.B. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 11. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, Ankara, 2-6 Nisan.
Meriç, Ü., Sözen, E., Tuna, K., Göncüoğlu, S.F., Armağan, M., 2006. Bir Çingene Yolculuğu, Fatih Belediyesi Yayını, s:157-180.
Özden, E.Ö., 2007. Kentsel Koruma Üzerine, T.M.M.O.B. Đstanbul Đl Koordinasyon Kurulu Ölçü Dergisi, 104-111.
Öner, Ş., 2007. Kentsel Yenileme Kapsamında Kentsel Dönüşüm Projelerinin Đstanbul Küçükçekmece Kentsel Dönüşüm Projesi Örneğinde Đrdelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Z.K.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Öztaş, ., 2005. Türkiye’de Kentsel Dönüşüm ve Haliç Örneklemesi, Yüksek Lisans Tezi, M.S.G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Polat, S. ve Dostoğlu, ., 2007. Kentsel Dönüşüm Kavramı Üzerine, U.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 12/1, 61-76.
Polat, S., 2008. Đngiltere Elephant & Castle Yenileşme Projesi, Bursa Defteri Dergisi, 31/1, 57-61.
Şen, B., 2007. Soylulaştırma: Tarihi Kentsel Alanların Dönüşümünde Artan Sınıfsal Çelişkiler, T.M.M.O.B. Đstanbul Đl Koordinasyon Kurulu Ölçü Dergisi, 60-66.
Turok, I., 2004. Urban Regeneration: What Can Be Done & What Shouuld Be Avoided, Küçükçekmece Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, s:57-62.
Url-1, Türkiye’de Kent Planlama Ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Gelişimi, http://www.kentlob.net/index.php/KENTSEL-DONUSUM/Turkiye-de-Kent-
Planlama-ve-Kentsel-Donusum-Uygulamalarinin-Gelisimi.html, 13.11.2008. Url-2, http//www.elephantandcastle.org.uk, 10.10.2006.
Url-3, Beyoğlu Belediye Başkanlığı Resmi Web Sitesi, http://www.tarlabasiyenileniyor.com, 22.05.2008.
Url-4, Đstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Resmi Web Sitesi, http:// sehirrehberi. ibb. gov.tr/MapForm.aspx?&rw=22D&cl=4F4, 15.12.2008.
Url-5, Fatih Belediye Başkanlığı Resmi Web Sitesi, http://www.fatih.bel.tr/kate_detay. asp?id=46&tur=387, 19.08.2006.
Url-6, http://www.cnnturk.com/2008/dunya/04/05/erdogana.sulukuleyi. yikmayin. mektubu/ 445274.0/index.html, 05.04.2008.
Url-7, Sulukule Đçin Nasıl Bir Model Gerekli?, http://www.mimarizm.com/Diger/ YaziciyaGonder.aspx?Type=Makale&ID=360, 06.02. 2008.
Uslu, A ve Yetim, L., 2006. Çağdaş Kentsel Çevre Yaratma Çabalarına Bir Örnek: Ankara/Portakal Çiçeği Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 3/2, 169-178.
EKLER
EK A.1 : Fatih ilçesi yenileme alanları EK A.2 : Proje bölgesine ait fotoğraflar EK A.3 : Proje alanı avan projesi
EK A.4 : Proje alanı mevcut kullanım tipi
EK A.5 : Yenileme avan projesinde bina tiplerinn dağılım çizelgesi
EK A.1
EK A.2
65 E K A .3 Ş ek il A .3 : P ro je A la n ı A v an P ro je si .
EK A.4
EK A.5
Çizelge A.5: Yenileme avan projesinde bina tiplerinn dağılım çizelgesi.
BİNA TİPLERİ KAT SAYISI BİNADAKİ DAİRE SAYISI BİNA KAT SAYISI BİNA ADEDİ İNŞAAT EMSALİNE DAHİL ALAN TOPLAM İNŞAAT ALANI (m2) TOPLA M DAİRE SAYISI NÜFUS A2 b 1+ dublex 2 2+ bodrum 3 268.5 806 6 24 A3 b 2+ dublex 3 3+ bodrum 4 351.32 1,405 12 48 A4 b 3+ dublex 4 4+ bodrum 3 435.29 1,306 12 48 B2 Z + 1 4 2 12 404.45 4,853 48 192 B3 Z + 2 6 3 11 601.8 6,620 66 264 B4 Z + 3 7 4 8 799.15 6,393 64 256 C2 Z + 1 2 2 4 216.48 866 8 32 C3 Z + 2 3 3 12 314.5 3,774 36 144 C4 Z + 3 4 4 8 418.24 3,346 32 128 D2 Z + 1 2 2 2 216.48 433 4 16 D3 Z + 2 3 3 6 314.22 1,885 18 72 D4 Z + 3 4 4 2 417.96 836 8 32 F2 Z + 1 2 2 21 190.17 3,994 42 168 F3 Z + 2 3 3 17 275.24 4,679 51 204 F4 Z + 3 4 4 20 364.96 7,229 80 320 G2 Z + 1 2 2 5 221.24 1,106 10 40 G3 Z + 2 3 3 3 326.07 978 9 36 G4 Z + 3 4 4 4 437.99 1,752 16 64 H2 Z + 1 2 2 6 240.38 1,442 12 48 H3 Z + 2 3 3 5 353.61 1,768 18 60 H4 Z + 3 4 4 7 479.9 3,359 28 112 TOPLAM 163 58,901 577 2308
ÖZGEÇMĐŞ
Ad Soyad: Fatih ERTÜRK
Doğum Yeri ve Tarihi: Ankara, 23.04.1982
Adres: Başakşehir 4. Etap 2. Kısım M25 Blok No:6 Başakşehir/ĐSTANBUL