Kendini ve Diğerlerini Affetme Ġhtiyacı

Din psikolojisi alanında son çeyrek yüzyılda, özellikle pozitif psikoloji yaklaĢımının da geliĢimiyle birlikte affetme, alçakgönüllülük, Ģükür ve yardımseverlik gibi erdemlere olan ilgi artmıĢtır.257

Affetme konusu bu çerçevede çalıĢılan konuların baĢında gelmektedir ve son dönemlerde dini literatürde olduğu kadar klinik ve sosyal psikoloji alanında da ilgi görmeye baĢlamıĢtır. Genel anlamda, bağıĢlama kiĢilerarası zarar karĢısında, öfke duymaktan ve intikam almaktan vazgeçme kararını içeren olumlu ve sağlıklı bir tepkidir.258

Enright, Rique ve Freedman‟ a göre affetme mağdur ve fail arasındaki iliĢkinin yeniden düzenlenmesini içeren, mağdurun hür iradesi ile karar verdiği ve aktif olduğu içsel bir süreçtir. Affetme, mağdur tarafından faile duyulan öfkenin azalması buna karĢın, merhamet, Ģefkat ve sevginin artmasıdır.259

Bununla birlikte kiĢi bazen kendisine karĢı yanlıĢ davranıĢları olan birisiyle, bazen kendisiyle, bazen de krize sebep olan yaĢam olaylarıyla uzlaĢma sağlayamayabilir. Bu çerçevede bağıĢlama davranıĢının farklı boyutları vardır:260

Kendini affetme; kendini affetme, bireyin iĢlediği suçu (yaptığı hatayı) fark ederek, kendisini eksiklikleriyle beraber kabul etmesi ve kendisine karĢı duyduğu öfke ve suçluluk gibi olumsuz duyguları, hoĢgörü ve merhamet gibi olumlu duygularla değiĢtirmesi anlamına gelmektedir. Kendini bağıĢlama bireyin yaptığı yanlıĢın üzerini örtmesi veya hatasının sonuçlarını kabul etmemesi anlamlarına gelmemektedir. Aksine kendi ile uzlaĢan birey hatalı davranıĢlarını sükunetle ve objektif olarak gözden geçirecek ve pozitif değiĢim için çaba harcayacaktır. Burada temel mesele kiĢisel çatıĢmaya harcanacak enerjinin doğru kanalize edilmesidir. Kendini affeden kiĢi hataları hususunda farkındalık içindedir fakat onlar sebebiyle

256 _{Özkan Ġshak, a.g.m., ss. 4-5} 257

Uysal Veysel, “Genç YetiĢkinlerde Affetme Eğilimleri ve Dinî Yönelim / Dindarlık”, MÜİFD, Sayı: 48, 2015, s. 36

258 _{Çoklar IĢıl; Dönmez Ali; “KiĢiler Arası ĠliĢkilerde BağıĢlama Üzerine Bir Gözden Geçirme”,}

Nesne Psikoloji Dergisi, Sayı: 4, 2014, s. 35

259 _{a.g.m., s. 36} 260

Ayten Ali, “Affedicilik ve Din: Affetme Eğilimi ve Dindarlıkla ĠliĢkisi Üzerine Ampirik Bir AraĢtırma”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37(2): 111-128, 2009, s. 113

kendine verdiği değerden vazgeçmez. Kendini affetme, suçluluk duygusu ile yüzleĢmek ve bu duyguyu hafifletmek din ile psikoloji arasındaki bir ortak alanda ( tövbe) gerçekleĢir.261

Başkalarını affetme; McCullough, Worthington ve Rachal; diğer insanları bağıĢlamayı güdüsel bir geliĢim olarak ele almıĢlardır. AraĢtırmacılara göre; bağıĢlama sürecinde bir takım değiĢimler meydana gelmektedir. Bunlar; suç iĢleyen ya da hata yapan kiĢiden intikam alma isteğinde azalma, suçu iĢleyen kiĢi ile yakınlaĢmaktan korkmama, üzüntü ve öfkeye sebep olan tüm hatalarına rağmen suçluyla iletiĢim kurmaya istekli olmaktır.262

Worthington bireylerin baĢkalarının hatalarını affetmesinin kiĢilerarası iliĢkilere yansımasına dikkat çekmiĢ; olumsuz duygular ve düĢüncelerle baĢ etmede ve bireylerin iyilik halinin sağlanması ve sosyal iliĢkilerini iyileĢtirmelerinde baĢkalarını affetmenin önemli olduğunu vurgulamıĢtır.263

Durumu affetme; Thompson ve diğerleri durumu affetme üzerine bazı

açıklamalar yapmıĢlardır. Bu açıklamalara göre, beklenmeyen hayat zorlukları ile karĢılaĢan bireyler daha önce kendisi için nötr olan veya anlam ifade etmeyen bu olaylara karĢı olumsuz duygular geliĢtirirler. Bir anlamda yaĢadıkları stresten yaĢam krizine sebep olan olayları sorumlu tutarlar ve bu olaylara karĢı tepki geliĢtirirler. Örneğin, ağır bir hastalık geçirmek, bireyin sağlık bütünlüğü algısını tehdit edebilir ve birey artık her hastalandığında veya yakınlarından biri rahatsızlandığında öfke, hüzün ve ölüm korkusu hissedebilir. “Bu durum hayatımı mahvetti.” DüĢüncesine kapılabilir. Bu bağlamda, bireylerin durumlara iliĢkin olumsuz tepkilerinin, olumsuzdan olumluya veya nötre dönüĢtürmesi durumu affetme olarak tanımlanmaktadır.264

Terapötik bakıĢ açısıyla bağıĢlama „nefretten kurtulma ve iyileĢme‟ olarak değerlendirilir. Bu yolla yaĢanılan olumsuz deneyimlerin tamamen zihinden

261 _{a.g.m., s. 37}

262 _{AĢçıoğlu Önal, Bilişsel Çarpıtmalar, Empati ve Ruminasyon Düzeyinin Affetmeyi Yordama}

Gücünün İncelenmesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 2014, s. 14

263

Worthington E. L.; Wade N. G., “The psychology of unforgiveness and forgiveness and implications for clinical practice”, Journal of Social and Clinical Psychology, 18(4), 1999, s.385, akt. TopbaĢoğlu Turnel, Yaşam Doyumunun Yordayıcısı Olarak Öfke ve Affetme: Affetmenin Düzenleyici Rolü, Yüksek Lisans Tezi, Denizli, 2016, s. 15

264 _{Thompson L. Y.; Snyder, C. R.; Hoffman L.; Michael S. T.; Rasmussen H. N.; Billings L. S.,}

“Dispositional Forgiveness of Self, Others, and Situations”, Journal of Personality, 73: 313-359, 2005, s. 320

çıkarılması hedeflenir. KiĢinin sürekli acı veren durumu düĢünüp, üzüntü hali içinde olması, yaĢamını devam ettirmesinin ve kiĢisel geliĢiminin önünde bir engeldir ve sağlıklı bir tutum değildir. Bu bağlamda bağıĢlamak acı dolu geçmiĢi serbest bırakmaktır. Psikoloji alanında yetkin pek çok akademisyen öfkeyi sürdürmenin bireyin fiziksel ve psikolojik sağlığını tehlikeye soktuğuna araĢtırmalarında değinmiĢ ve insanları, kendilerine zarar veren kiĢilere iliĢkin hastalıklı duygularından kurtulmak konusunda yüreklendirmiĢtir.265

Acı deneyimler geçirmiĢ birey psikolojik sağlamlığına gölge düĢüren öfke, kırgınlık, suçluluk, utanç ve mağdur olma psikolojisi gibi olumsuz duygulardan bağıĢlamanın iyileĢtirici gücü ile kurtulabilecektir.266

Yapılan araĢtırmalara bakıldığında; kendini, baĢkalarını, strese sebep olan durumları affetme ve toplam affetmenin psikolojik iyi oluĢ, mental sağlık, psikolojik sağlamlık, yaĢam doyumu, benlik saygısı ve öz-duyarlık ile pozitif iliĢkili olduğu görülmektedir. Ayrıca araĢtırmalarda, bağımlı benlik yapısına sahip bireylerde baĢkalarını affetme düzeyinin daha yüksek olduğu; kendini affetmenin narsizm ve pozitif suçluluk ile negatif yönlü iliĢkili olduğu ve affedici kiĢiliğe sahip olanların saldırganlık ve öfke düzeylerinin daha düĢük olduğu sonuçları elde edilmiĢtir.267

Kadın doğum bölümünde yaptığımız araĢtırma sonuçları ve gözlemlerimize göre manevi danıĢmanlık sürecinde ortaya çıkan ihtiyaçlardan biri de kendini ve diğerlerini affetme ihtiyacıdır. Bu ihtiyacı karĢılamak için tarafımızdan yapılan danıĢmalarda:

- Öfke bastırılmamıĢ ve danıĢman empati kurarak öfkeye sebep olan olayı danıĢandan ciddi bir alaka ile dinlemiĢtir.

- Öfkeyi devam ettirmenin bedensel ve ruhsal zararları danıĢana fark ettirilmiĢtir.

- Öfke duyulan kiĢinin insan olduğu hata yapabileceği, bir korku incinme veya benzeri sebeple suç iĢlemiĢ olabileceği danıĢana hatırlatılmıĢtır.

- YaĢanan olayın bir hikmeti olabileceği danıĢman ve danıĢan tarafından beraberce değerlendirilmiĢtir.

265 _{Çoklar IĢıl; Dönmez Ali, a.g.m., s. 45} 266

Kara, Elif, a.g.m., s. 228

- Ġslam dini için bağıĢlamanın ne kadar kıymetli olduğu ve Allah tarafından teĢvik edildiği çeĢitli ayet ve hadislerle anlatılmıĢtır. DanıĢanın durumuna en uygun bağıĢlama örneği Ġslam tarihinden seçilerek model olarak verilmiĢtir. Eğer affedilmesi gereken kiĢi danıĢanın kendisi ise tevbe ve fonksiyonları üzerine yoğunlaĢılmıĢtır.