Kaza ve Kadere Rıza ( Kabul) Ġhtiyacı

Sözlükte kader “gücü yetmek; planlamak, ölçülü bir Ģekilde yapmak” gibi anlamlar ifade eder. Ġstilahi manada; “Cenâbı Hakk‟ın bütün eĢya, durum ve olayları ezelî ilmiyle bilip belirlemesi” demektir.176

Psikolojik perspektiften bakıldığında kader inancı, bireyin tüm yaĢam olaylarını, kiĢisel inanç sisteminin kuĢatıcı özelliği sayesinde açıklamakta ve anlamlandırmaktadır. Kader inancı psikoterapik etkisi ile tahammül edilmesi en zor zamanlarda bile aĢkın varlığa sığınmanın gerekliliğini, onun yaptıklarını bir ölçü ile yaptığını, ondan gelecek yardıma dayanıp güvenme ve bu konuda ümitli olmayı telkin eder. 177

Ġnsanların, kader inancının bu iĢlevlerine, tahammül güçlerini zorlayan, ani ve istenmedik, yaĢam krizleri ile mücadele edebilmek için baĢvurdukları bilinmektedir. Bu tarz durumlarda kader inancı bir tercihten çok bir ihtiyaç halini almaktadır.178

Çünkü kader inancının kabullenmeyi ve uyumu kolaylaĢtıran terapötik etkisi vardır.

175 _{Doğan, a.g.m., s. 144}

176 _{Karadağ, Cağfer, Kadere İman, DĠB yay, Ankara, 2015, s.13}

177 _{Karaca, Faruk, “Kader Algısı-Ruh Sağlığı ĠliĢkisi Üzerine Empirik Bir AraĢtırma (Farklı Kader}

Algılarının Psikoterapik Değeri Üzerine)”, İslami Araştırmalar Dergisi, 19(3): 479-489, 2006, s.480

Travmatik olayların en zor yanı kabullenmektir. Ġnsanlar aĢırı duygusal baskı altında iken güvenlik ihtiyaçlarının karĢılanması tehdit edildiği için içinde bulundukları durumu tüm gerçekliği içinde ele alıp değerlendirmeleri güçleĢmektedir.179

Ġnsan gerçeği görmek ve var olanı kabul etmek istemez. Bu kabullenememe tavrı ise onu mutsuzluğa ve karamsarlığa sürükler.180

Mevcut duruma direnç göstermek, hayatla mücadeleye giriĢmek anlamına gelir ve bu çatıĢma beraberinde çaresizlik, üzüntü ve öfke getirir. Oysa bu duyguların hiçbiri yeni durumu değiĢtirmek için fonksiyonel değildir. Ortaya çıkan bu çatıĢma sonucunda harcanan enerji, kaybedilen zaman, akıl dıĢı davranıĢlar ve üzüntü ile insanın kendine verdiği zararın telafisi yoktur. Çünkü yeni Ģartlar dıĢımızda geliĢmiĢ ve insanın düzeltemeyeceği ve çabasıyla yerine koyamayacağı Ģekilde kurgulanmıĢ olabilir. Gerçekle barıĢık kalamamak bireyin ruhsal dengesini korumasını engeller. Çaresiz, kaygılı, tedirgin, mutsuz ve enerjisi düĢük hisseden insan adeta bir çözüm bulmak için çırpınır.181

Bu durumda insan psikolojik olarak depresif bir ruh haline girebileceği gibi olanca acılarıyla birlikte yine de hayatı yaĢanabilir görmeye ihtiyaç duymaktadır. YaĢamı tekrar yaĢanabilir görmesi ve bireyin ruhsal dengesini koruması için tüm içsel dirençleri bırakıp, “Senin iraden dıĢında sana verilen Ģeyleri kabullen” ilkesi ile hareket etmesi gerekecektir.182

Yapılan çalıĢmalar göstermektedir ki insanlar sıkıntılı anlarında gerçekle barıĢma ve gerçeği kabullenme ihtiyaçlarını kader inancına daha fazla önem vererek karĢılamaktadır. BaĢka bir deyiĢle olayları Tanrı‟ya, onun irade ve kudretine bağlayarak izah etmeye çalıĢmaktadırlar. Zira kader inancı, baĢa çıkma sürecinin kabullenme aĢamasını farklı tarzlarda Ģekillendirme gücüne ve çeĢitli telafi mekanizmalarına sahiptir.183

Örneğin kader inancı insana, olayların nedeni hakkında tatmin edici açıklamalar sunarak bireyin yaĢamı ve olayları anlamlandırma ihtiyacına katkı sağlar. “Tanrı‟nın planı”, “mukadderat”, “nasip”, “kısmet” “aslî günah” ve “ġeytan‟ın iĢi” gibi kavramlar, bireylerin cevaplandıramadığı sorulara cevap olabilir

179 _{Kula, M. N., Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma, Dem Yay, Ġstanbul, 2005, s.112} 180 _{http://www.alfapsikoloji.com/hizmetler/Kabullen--mutlulugu-yakala-s5840938585.html} 181 _{http://www.yilmazulusoy.com/tr/makaleler/kabullenmeyi-bilmeliyiz}

182

http://www.infethiye.net/turkish/notlar/kabullenme.htm

ve akıl erdiremediği halleri açıklayabilir.184

YaĢanan olumsuz olayın “bir anlam parçası” olup tesadüfe bağlı olmadığını vurgulayarak hayat zorluklarının olumsuz sonuçları yanında olumlu yönlerinin de aranıp bulunmasını telkin ederek olayların katlanılır ve kontrol edilebilir olacaklarına iliĢkin güven duygusu verir. Bu yönleriyle kader inancı, bireylerin yaĢadıkları olayları açıklayabilme, yorumlayabilme ve baĢa çıkabilmeleri için atıf sistemini harekete geçirmektedir.185

Bu da yaĢanan sıkıntıların belli bir plan dâhilinde gerçekleĢtiği inancını kuvvetlendirerek her türlü yaĢam krizini daha çabuk kabullenmeyi186_{, hadiselere karĢı daha sağduyulu ve iyimser bir}

bakıĢ açısıyla yaklaĢmayı sağlar.187

Diğer bir yönüyle, olumsuz olayların Allah‟ın bir uyarısı, onun gücünün/kudretinin bir sembolü ve varlığının bir iĢareti olarak görüldüğü durumlarda kader inancı yaĢam olaylarına katlanma açısından bireye yardımcı olur.188

KiĢinin yaĢadığı sürece her an, deprem, yangın, trafik kazası, hastalık ve ölüm gibi gücünü ve tahammülünü zorlayan yaĢam krizleriyle karĢılaĢması mümkündür. Ġnsanın isteği ve iradesi dıĢında gerçekleĢen bu olayların çoğu zaman geriye dönüĢü ve bir çözüm yolu yoktur. ĠĢte böyle zamanlarda insan acizlik ve çaresizlik duygularını derinden hisseder ve kendini emniyete alma, kendine güven verecek güçlü, kudretli bir varlığa yönelme ve ona sığınma ihtiyacı duyar. Olaylar esnasında Allah‟ı hemen yanında ve yakınında hissetmek, onun kendisine dayanma gücü verdiğine ve yardımını esirgemediğine inanmak, mücadele sürecinin her aĢamasından Allah‟ın haberdar olduğunu ve her Ģeyin onun bilgisi ve isteği doğrultusunda gerçekleĢtiğini bilmek baĢa çıkma açısından olumlu sonuçlar doğurur. “Allah bana sabır verdi. Dayanma gücümü arttırdı.” Ģeklinde söylenen sözler buna örnek teĢkil eder.189

KarĢılaĢtıkları çeĢitli hayat güçlüklerini izah etmek için yaratıcının iradesini ön plana çıkaran bireyler her Ģeyin Allah‟ın bilgisi ve isteği ile gerçekleĢtiğine, Allah‟ın kendilerini bu sorunla baĢa çıkabilecek güç ve yetkinlikte yarattığına,

184 _{Gürses, Ġ., “Yükleme Teorisi ve Din ĠliĢkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi}

İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), Bursa, 2008, s. 367

185

Yaparel, a.g.m., s.279

186 _{Batman, E., Yaşamın Zorluklarıyla Başa Çıkmada Kader İnancının Rolü, BasılmamıĢ Yüksek}

Lisans Tezi, Adana, 2008, s.18

187 _{Karaca, a.g.m., s.480}

188 _{Köse, A.; Küçükcan, T., Doğal Afetler ve Din, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2000,}

s.80

yaĢadıkları her zorluğun kendilerini Allah katında daha değerli bir kul ve karakteri güçlenmiĢ daha olgun bir insan haline getireceğine inanırlar. Hatta Allah‟ın onları, “özel ve seçilmiĢ” kabul ettiği için böyle bir zorlukla sınadığını düĢünürler. Tanrı katında değerli oldukları inancına sahip bu bireylerin bu tür olaylar benlik yükseliĢlerini de etkilemektedir.190

Sonuç olarak insanlar problemlerle mücadele ederken dinî olan veya olmayan çeĢitli baĢa çıkma yöntemlerini kullanırlar. BaĢa etmesi güç olaylar karĢısında, baĢka izahlar tatmin edici olmadığında veya baĢka seçenekler geçerliliğini kaybettiğinde, kader inancı, kiĢiye yeni seçenekler sunma konusunda yol gösterici olabilir.191

Bütün bu unsurlar beraber düĢünüldüğünde, kader inancının, baĢa çıkmayı olumlu yönde etkileyip kiĢinin ruh sağlığını desteklediği görülmektedir.192

Kadın doğum bölümünde yaptığımız araĢtırma sonuçları ve gözlemlerimize göre; özellikle gebelik kayıplarında kaza ve kadere iman ihtiyacı anlamlandırma sürecinin bir parçası veya tamamlayıcısı olarak ortaya çıkmaktadır.