Kazanç yönetimi: gelecek hakkında ki durumu iyimser veya kötümser yapmak amacıyla muhasebe kuralları tarafından düzenlenemeyen veya uygulanmasına izin verilen muhasebe kurallarının Ģirket tarafından seçilerek potansiyel zenginlik transferinin gerçekleĢtirilmesi sürecidir.
ġekil 2. 3. Muhasebe Manipülasyonunun Prensipleri
Kaynak:Stolowy ve Breton,2004
Kazanç yönetiminin tespitinde yıllık raporlar önemli bir belgedir. Yıllık raporlar ile Ģirketin açıkladığı bilgiler ıĢığında muhasebe politikalarında ki değiĢimin Ģirketin ve rakiplerin geçmiĢ yıl raporları karĢılaĢtırılarak tespit edilebilir.
Halka açık Ģirketlerin mali tablolarını denetleyen bağımsız denetçilerin raporları da önemli bir belgedir. Bağımsız denetçinin denetim raporlarında önceki yıllarda yer alan muhasebe politikalarında ki değiĢiklik ve etkisine yönelik notlar karĢılaĢtırılarak tespit edilebilir.
Diğer bir teknik ise muhasebe kalemlerinde meydana gelen aĢırı artıĢ veya azalıĢlardır. Muhasebe kalemleri geçmiĢ yıllarla karĢılaĢtırılarak örneğin duran
Kamu Politik Maliyetlerin Minimizasyon - Çevresel Maliyetlerin düzenlenmesi - Vergilendirme
ġirket için yöneticilerin manipülasyonu
Yöneticiler Yöneticilerin Taleplerinin Maksimizasyonu - Bonus planları - Hisse senedi Opsiyonları
Potansiyel Zenginlik Transferi
ġirkete karĢı yöneticilerin manipülasyonu ġĠRKET Fon Sağlayanlar Sermaye Maliyetinin Minimizasyonu -Yeni payların satıĢı -Borç SözleĢmeleri Muhasebe Manipülasyonu
varlıklar, değerleme yöntemlerinde ki değiĢiklikler, ticari alacaklar, satıĢlarda meydana gelen değiĢimin etkisi tespit edilebilir.
Bazen kazanç yönetim uygulamaları Ģirket içinde değil Ģirketin iliĢki halinde bulunduğu veya Ģirkete bağlı diğer Ģirketlerle yapılmaktadır. Bu iĢlem piyasada gerçek uygulamalardan daha çok fiktif bir iĢlemdir. Burada Ģirket ve çevresi arasında ki iliĢkiler gözden geçirilmelidir. Örneğin Enron ve özel amaçlı Ģirketler arasında iĢlemler ile gerçek olmayan (fiktif) satıĢlar yapılarak kâr artırılmıĢtır.
Ayrıca Ģirketlerin bağımsız denetçilerle olan yakın iliĢkileri ile yürürlükte olan muhasebe kural ve ilkelerin dıĢında Ģirketler tarafından yasal olmayan uygulamalara baĢvurulmakta ve denetçiler bu durumu görmezlikten gelmektedir. Bu durum daha çok güçlü Ģirketlerle yakın iliĢki ve ekstra hizmetler sunan bağımsız denetim Ģirketleri arasında yapılan bir uygulamadır. Yasal olmayan bu iliĢkilerin ortadan kaldırılması için denetim ve diğer hizmetlerin birbirinden ayrılması ve bunun yanında bazı ülkelerde ki gibi bağımsız denetçilerinde denetlenmesini sağlayan kamu gözetim kurulunun kurulması gerekmektedir.
Muhasebe düzenlemeleri içerisinde kalarak da kazanç yönetim uygulamaları yapılmaktadır. Kazanç yönetim teknikleri, muhasebe üzerindeki etkisi ve nasıl tespit edileceği tablo 2.7.‟ de gösterilmiĢtir.
Tablo.2.7. Kazanç Yönetim Teknikleri, Muhasebe Üzerindeki Etkisi ve Nasıl Tespit Edilmesi
Kazanç Yönetim Teknikleri Muhasebe Üzerindeki Etkisi Uygulamalar Nasıl Tespit edilir 1-Harcamaların artırılması veya
azaltılması
Karlılık, özkaynak,, varlıklar ve borç kalemleri içinde artıĢ ve azalıĢ
I,II,III,VIII 2-AR-GE giderlerini gider
kaydetmek veya aktifleĢtirmek
Karlılık, özkaynak,, varlık kalemleri içinde artıĢ ve azalıĢ
I,II,III 3- Özel amaçlı Ģirketlerle yapılan
finansman iĢlemlerinin konsolide edilemeyerek bilanço dıĢında tutulması
Borcu düĢürme IV,VII
4-Duran varlıkların değerleme kriterlerini değiĢtirme
Karlılık, özkaynak,, varlık kalemleri içinde artıĢ ve azalıĢ
I,II,III,VI 5- Gelecek hakkındaki iyimser veya
kötü varsayımlara iliĢkin iĢlemler yapmak
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
I,II,III,IV
6-Hesapları geliĢtirmek için ekstra (olağanüstü) iĢlemler yapmak, veya tam tersi
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
V
7-Olağan iĢlemler için ekstra (olağanüstü) iĢlemler hesaplamak, veya tam tersi
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
I,III,IV,V
8-Gelirleri tanımlanmasında artırılması veya giderlerin tanımlanmasında azaltılması
Kârlılık ve özkaynağın artırılması I,II,III,IV,VI
9- Fiktif satıĢlar Kârlılık, özkaynak ve varlıkların artırılması
II,III,IV,VI.VI 10- Gelir ve harcamalar kadar
varlıkların ve yükümlülüklerin tanzim edilmesi
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
III. IV
11-Konsolidasyon iĢlemlerinin Ģirketler tarafından piyasa fiyatlarından değerlenmemesi, sahte fiyat uygulaması ve gönüllü hile yapılması
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
II,III,IV,VI. VII
12- Yüksek stratejik değere sahip bir hata olduğunda bilginin saklanmasına yardımcı olma
Kârlılık, özkaynak ve diğer varlılıklar ve yükümlülüklerin artırılması veya azaltılması
III
Kaynakça: Amat, 2007
I: GeçmiĢ yıllara ait muhasebe ilkeleri ile karĢılaĢtırma
II: Rakiplerin muhasebe ilkeleri ve göstergeleri ile karĢılaĢtırma
III: Denetim raporunda herhangi bir kaydın olup olmadığının analiz edilmesi IV: Muhasebe defterlerinin kontrol edilmesi
V: Önceki periyotların ve olağanüstü sonuçların analiz edilmesi
VI: Alıcıların, stokların ve tedarikçilere ait geliĢim periyotlarının analiz edilmesi
VII: Firmalarla iliĢkili iĢlemlerin analiz edilmesi
Kazanç yönetimi muhasebe seçenkleri kullanılarak yasal ve yasal olmayan Ģekilde yapılabilir. Bu durumu tespit etmek çok güçtür. Çünkü kazanç yönetimine iliĢkin iĢlemler yasal prosüdüre uygun hale getirilmekte veya gizlenmektedir. Örneğin yasal hız sınırı 90 km/ saat olan birisi 95 km / saat hız ile gidiyorsa bu yasaldır. Fakat 120 km/ saat ile gidiyorsa yasal değildir ve bu kolayca tespit edilebilir. Muhasebe hilesinin tespit eilebilmesi için Ģirketin faaliyetleri rutin bir Ģekilde devam ettiği halde finansal durumu ve faaliyet sonuçlarına iliĢkin kalemlerde meydana gelen olağanüstü değiĢim üzerinde odaklanılması gerekir (MCkee, 2005: 8).
Uygulamaların Ģirket içinde ve dıĢında tespit edilememesinin temel nedenleri içerisinde (Küçüksözen, 2007: 395 ):
Tecrübesiz ve zayıf Ģirket yönetimi, Zayıf, yetersiz iç ve bağımsız dıĢ denetim,
Finansal raporlama sürecinde finansal bilginin raporlanması açısından gerçek zamanlı finansal raporlama yerine periyodik zamanlı raporlamanın esas alınması,
Yöneticilerin çıkarları, Ģirketin prim sistemi,
Periyodik finansal raporlama sisteminin ortaya çıkardığı finansal analistlerin ve bunların tahminlerinin Ģirket yönetimi üzerinde meydana getirdiği baskı, Genel kabul görmüĢ muhasebe ilke ve standartları çerçevesinde yer alan
gerçekleĢme, tahsis ve tahakkuk kavramları ve bu kavramlar da dahil olmak üzere muhasebe sisteminin bir Ģirket için ekonomik sonuç doğuran iĢlem ve olayların kaydedilme zamanı (gerçekleĢme), tutarı (tahmin dahil değerleme) ve raporlamasına iliĢkin sağlanan esneklikler ile düzenleme kapsamı dıĢında kalan boĢluklar, sayılabilir.
Bugün geldiğimiz noktada kamuyu aydınlatmada Ģeffaf olmayan zayıf finansal raporlama sistemine sahip Ģirketlerin zararlarının ve borçlarının artmasına baĢka bir ifade ile finansal yapısının bozulmasına, sonuç olarak finansal skandallara ve iflaslara yol açmaktadır. Bu durum yeni bir muhasebe reformunu zorunlu hale getirmektedir (Dunagplay,2007).
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
FĠNANSAL RAPORLAMA KALĠTESĠ VE ġĠRKET PERFORMANSI
ġirket bilgi sistemleri, Ģirketin iç ve dıĢ çevresiyle sağlıklı iletiĢimin kurulması baĢka bir ifade ile bilgi sistemi sayesinde çevre, girdiler, süreçler ve çıktılar yönetim tarafından kontrol altına alınmaktadır. ġirket bilgi sistemi Ģirketin amaçlarını gerçekleĢtirmek için üretim faktörlerinin etkin ve verimli bir Ģekilde kullanılmasını planlamak, örgütlemek ve kontrol etmek amacıyla ihtiyaç duyulan her türlü bilgi gerektiği yer, zaman, nitelik ve nicelikte sürekli olarak sağlayan alt sistemlerden oluĢan bir bilgi sistemidir. Muhasebe bilgi sistemi ise Ģirket bilgi sisteminin bir alt sistemi olup diğer sistemler ile iliĢkilerin kurulmasında en önemli iĢlevi görmektedir (Dinç ve Abdioğlu, 2009).
ġirket yönetim ve çevresinin ihtiyaç duyduğu bilginin büyük bir kısmı muhasebe bilgi sistemi tarafından üretilmektedir. Muhasebe sistemi ekonomik olayları özet bilgi olarak karar vermek için kullanıma hazır hale getirir. Finansal tabloların hazırlanması için yapılan iĢlemler; hesapların analizi, kayıt, depolanması, sınflandırılması, özetlenmesi, raporlanması, ekonomik olaylar ve bu olayların Ģirket üzerindeki etkileri açıklanarak tamamlanır (Hongren ve ark., 2006: 5).
Sistem tarafından üretilen muhasebe bilgisinin sunulması ile artan Ģeffaflığa bağlı olarak faaliyetlerin denetimi, varlık ve kaynakların etkin yönetimi, finansman maliyetlerinin minimize edilmesi ve yeni kaynaklara kolayca ulaĢılması sağlanır. ġirket çevresi açısından ise sermaye piyasasının izlenmesi kolaylaĢır, bilginin akıĢ seviyesi ve doğruluğu artar ve piyasanın etkinliğinin artmasının sonucu olarak kıt kaynakların verimli yatırımlara yönlendirilmesi sağlanır (Jialin,2005:1). Ayrıca, etkin bir muhasebe bilgi sistemi ileriye dönük karar alma sürecinde ihtiyaç duyulan mali bilgileri sağlıklı bir Ģekilde ilgililere sunmakta iĢlevini görür. (Civan ve Kara, 2003).
Temel amaç Ģirket yönetimi ve çevresine geçmiĢ ve mevcut bilgiler ıĢığında gelecek hakkında alacakları kararların doğru ve etkili olabilmesi için faydalı ve belirsizliği azaltıcı bilgiler sunmaktır ( KalmıĢ ve Dalgın, 2010 ). ġirket çevresinin nihai karar aĢamasında en önemli bilgi kaynağı ise “finansal raporlar” dır.
Finansal raporlar; finansal tabloları da kapsayan finansal ve finansal olmayan bilgileri Ģirket çevresine ulaĢtıran raporlardır. Finansal raporlar Ģirketin çevresi ile iletiĢimin temel aracıdır. ġirket çevresinin ihtiyacı olan bilgi iki yönlüdür. Bu bilgiler yönetimin performansının değerlendirilmesi ve geleceğe iliĢkin karar verebilmek için gereklidir. Bu karar aĢaması; Ģirketin finansal pozisyonu, performansı ve finansal pozisyonunda ki değiĢikliklerin anlaĢılmasına yöneliktir (Kirk, 2009: 12 ). Finansal raporlar gerçekleĢmiĢ olayların sunulduğu finansal tablolar ile Ģirketin geleceğe iliĢkin varsayımlarını sunmaktadır.
Finansal raporlar vasıtasıyla Ģirket çevresine yatırım, kredi vb konularda, kar payı, faiz, hâsılat, alacak, borç vb nakit akıĢlarında meydana gelen değiĢim ve belirsizliklere iliĢkin risklerin tahmin edilmesi ve finansal durumu konusunda karar almaya yardımcı olacak bilgiler sunulur (BaĢar, 2003). Bu bilgilerin eksiksiz, zamanlı ve doğru olması geleceğe iliĢkin risklerin minimize edilmesine yardımcı olmaktadır (Uçar, 2007).
Finansal raporlamanın içerisinde yönetim kurulu faaliyet raporu, yönetim kurulu baĢkanının açıklamaları, performans ölçütleri, yöneticiler ve hisse senedi sahipleri hakkında bilgiler, geleceğe yönelik bilgiler, yönetim durum değerlendirmesi, bağımsız denetçi raporu, finansal tablolar, dipnotlar ve açıklamalar yer almaktadır ( Çelik, 2003: 143 ). Finansal raporlamanın en önemli öğesi finansal tablolardır. Bu yüzden bölümde bütün açıklamalar finansal tablolar üzerinden yapılacaktır.
Tablo 3.1. Finansal Bilginin Kategorileri
Ekonomik Kararlar Ġçin Faydalı
Bilgi
Finansal Raporlama
Yıllık Raporlar
(vb periyodik raporlar)
Finansal Tablolar Yıllık finansal tablolar,
ara dönem finansal tablolar, kuruluĢ bildirimleri
özet finansal tabloları içeren BaĢlıca Finansal
Tablolar
Finansal Tablolara Ait notlar
Diğer Bilgiler Finansal Raporlamanın Diğer araçları Diğer Bilgiler Finansal bilgi Ġçerikli
Örnekler Örnekler Örnekler Örnekler Finansal performans
tabloları (Gelir tablosu), Finansal durum tablosu: (bilanço), Nakit akım tablosu, Özkaynak değiĢim tablosu,
Kar dağıtım tablosu Net iĢletme sermayesi değiĢim tablosu, SatıĢların maliyeti tablosu, Muhasebe Politikaları, Temel finansal Tabloların analizi, Varlık ve kaynakları etkileyen belirsizlikler hakkında bilgi, Sektörel ve finansal dergiler, BaĢkanların Raporları, Yöneticilerin Raporları, Tarihi özet ve Trend bilgileri, Finansal olmayan bilgi, Hissedarlara mektuplar, Basına ve medyaya yapılan bildirimler, Özel amaçlı Finansal raporlar, Analistlerin raporları, Genel ekonomik Ġstatistikler, Bir konu hakkında yeni makaleler, Kaynak: ( Weetman,1999:163 )
Yönetim, kamunun zorunlu aydınlatılması gereği resmi raporların yanında resmi olmayan raporlarla özel durumlarına iliĢkin durum ve olayları gönüllü olarak açıklamayı uygun görebilir. Kamuya gönüllü olarak açıklanan bu bilgiler daha çok finansal olmayan buna karĢılık sonuçlarının gelecekte etkileri finansal olabilecektir. Örneğin yöneticilerin tahminleri, Ģirketin planları ve beklentileri vb ( Akdoğan ve Aydın, 1987: 199).
ġirketin muhasebe sitemi tarafından üretilen bilgiler (KalmıĢ ve ark.,2006) ; Uzun vadeli planların hazırlanması ve bunlarla ilgili stratejilerin
geliĢtirilmesi,
Faaliyetlere iliĢkin maliyet planlama ve kontrolü, Performans ölçümü ve değerlendirilmesi,
Kanunen zorunlu mali bilgilerin oluĢturulup raporlanması amacıyla kullanılmaktadır (KalmıĢ ve ark.,2006).
ġirket çevresi finansal tablolar sayesinde Ģirketin mali yapısı, karlılığı ve fon kaynaklarını bilerek “Ģirketin performansı” hakkında karar vermektedirler. ġirketin geçmiĢ durumunun karĢılaĢtırılması, cari dönemde planlarda ortaya konan hedefler ile mevcut durumun karĢılaĢtırılması ve nihayetinde geleceğe iliĢkin planların hazırlanması ilgili dönemlere ait performansının ölçülmesi ile mümkündür.
O zaman mevcut yönetimin baĢarısı ya da baĢarısızlığı etkin bir Ģekilde ölçülebilir ve ekonomik kararlar doğru ve etkin olarak alınabilir. Çünkü ölçülemeyen bir Ģeyin yönetilmesi söz konusu değildir.