2.5. Kazanç Yönetiminde Kullanılan İstatistiki Modeller
2.5.3. Jones Modeli (1991)
Jones ithalat desteğinden (gümrük tariflerinde ki artıĢlar ve kota indirimi) yararlanmak isteyen Ģirketlerin BirleĢik Devletler Uluslararası Ticaret Komisyonu (ITC) tarafından yürütülen denetim dönemlerinde kazanç yönetimi yoluyla kazançlarını düĢük göstermeye çalıĢıp çalıĢmadıklarını tespit etmeye çalıĢmıĢtır. ITC tarafından verilen ithalat desteği kararı sanayinin kârlılığını da içeren Federal Ticari Kanunlarla ifade edilen bir takım faktörlere bağlanmıĢtır. Muhasebe numaralarının kullanımı ile yöneticilerin ithalat desteği alma Ģanslarını artırmak ve / veya verilen
destek miktarını yükseltmek için kazançlarını istenilen Ģekilde göstermelerini teĢvik etmektedir.
Jones‟ a göre üreticilerin ithalat desteğini alması için motivasyon koĢulları oluĢmuĢtur. Bu yüzden yöneticiler muhasebe numaralarını kullanarak üreticilerin lehine zenginlik aktarılırken tüketicilerin aleyhine bir durum söz konusudur. Tüketicilerin kaybı küçük miktarlarda ve dağınık olduğu için dikkat çekmemekte ve yeteri kadar denetlenememektedir.
Yöneticiler, muhasebe numaralarını kullanarak raporlanan kazançları düĢürmek için motive olmayacaklardır. Çünkü kendileri için daha az teĢvik söz konusudur. Diğer taraftan teĢviklerden yararlanmak isteyen Ģirketler sözleĢmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirememe durumu ile karĢı karĢıyadır. Örneğin kreditörler, iĢçiler ve tedarikçiler sözleĢmelerde yer alan hükümlerin yerine getirilmesini, hissedarlar kâr payı vb gelirleri elde etmek isteyeceklerdir. Yöneticiler bu noktada hem korumalardan yararlanmak hem de Ģirket çevresini rahatsız etmeyecek bir politika izlemek zorundadır.
Jones kazanç yönetiminin kaynağını tespit edebilmek için toplam tahakkuklar üzerinde odaklanmıĢtır. Özellikle çalıĢmanın modellenmesinde DeAngelo, Healy ve McNichols ve Wilson‟ un modellerinde kullandığı tipte toplam tahakkuklar içerisinde ihtiyari tahakkuklar kullanılmıĢtır.
ITC denetimlerinde vergi öncesi kârı dikkate aldığı için muhasebe numaralarında birkaç muhasebe numarasının birlikte kullanılabilme ihtimali yüksektir. Bu yüzden kazanç yönetiminin tespitinde tek bir tahakkuk hesabı yerine toplam tahakkuklar içerisinde ihtiyari tahakkukların toplamı kullanılmıĢtır.
Toplam tahakkukların hesaplanmasında = Nakdi olmayan Dönen varlıklarda ki
değim (Kurumlar vergisi ödemesinden önce)- Toplam amortisman gideri ve itfa payları
Nakdi olmayan dönen varlıklarda ki değişim (Vergiden önceki )= { Dönen
Varlıklarda ki değişim – (Hazır değerlerde ki değişim + kısa vadeli yatırımlarda ki değişim)}- {(Kısa vadeli borçlarda ki değişim )- (Uzun dönemli borçların kısa vadeli taksitlerinde ki değişim+ Ödenecek kurumlar vergisinde ki değişim)}
Ġthalat desteği denetim dönemlerinde kazancı düĢürme eğilimini tespit etmek için cross- sectional analysis testi kullanılmıĢtır. Ayrıca ihtiyari olmayan tahakkukların tespit edilmesi için time – series models kullanılmıĢtır. Bu yönü ile kazanç yönetimi metodolojisine katkıda bulunmaktadır.
2.5.3.1. Örneklem Dizaynı ve Finansal Verinin OluĢturulması
Jones, yurtiçi üretici Ģirketlere ait finansal verileri; denetlenmiĢ finansal tablolardan, borsaya yapılan bildirimlerden ve üreticilerin yöneticilerine ulaĢılarak yapılan anket formlarından elde etmiĢtir.
ÇalıĢmada otomobil (4 Ģirket), lastik (4 Ģirket), çelik (2 Ģirket), pamuk (5 Ģirket) ve ayakkabı (8 Ģirket) sektöründe yer alan 23 Ģirketin 1980-1985 yılları arasında ki finansal tablolarına COMPUSTAT veri tabanından ulaĢılmıĢtır.
Kazanç yönetimi; tahakkukların kullanımı ile sermaye yapısında ve muhasebe metotlarında değiĢim gibi farklı yeteneklere sahiptir. Bu çalıĢmada kazanç yönetiminin tespiti için toplam tahakkuklar üzerinde odaklanılmıĢtır.
Jones tanımlayıcı istatistikler için DeAnglo (1986) tarafından kurulan beklenti modelini kullanmıĢtır. DeAngelo normal tahakkukların ölçülmesi için bir önceki dönemin (t-k) toplam tahakkuklarını kullanmıĢtır. DeAngelo‟ nun modelinde normal olmayan tahakkukları (ΔTA) içinde bulunulan dönemin tahakkuklarından önceki dönem tahakkuklarını çıkarmak suretiyle tespit etmektedir. Normal olmayan tahakkuklar ayrıca ihtiyari ve ihtiyari olmayan tahakkuklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Jones modelinde her bir değiĢken için negatif ve pozitif değiĢimi, t- statistics ve Wilcoxon Signed Signed Rank testini uygulamıĢtır. Önceki döneme ait (t-1 ) toplam aktif cari döneme (t) ait değiĢkenlere bölünerek bir ölçek hesaplamıĢtır.
Jones‟ un tahakkuk modelinde ki temel varsayım cari dönem ile önceki dönem tahakkukları arasında bir fark var ise bunun sebebi ihtiyari tahakkuklarda ki değiĢimdir. Çünkü ihtiyari olmayan tahakkuklar dönemden döneme sürekli değiĢiklik göstermez. Bu varsayıma göre bir Ģirketin ekonomik durumunda ki değiĢimler toplam tahakkukların kullanımı ile beklenti modeliyle izlenebilir:
it
i
it it
i
it it
it i it it A A REV A PPE A TA / 1 1/ 1 1 / 1 2 / 1 2.3. Burada: itTA = Ġ Ģirket için t yılındaki toplam tahakkuklar,
it REV
= Ġ Ģirket için t yılındaki kazançlar eksi t-1 yılındaki kazançlar
it
PPE = Ġ Ģirket için t yılındaki brüt maddi duran varlıklar A= Ġ Ģirket için t-1 yılında toplam aktifler
it
= Ġ Ģirketi için t yılında hata terimi i = 1, ………, N Ģirket indeksi (N= 23)
t= 1, ………. Ti, i Ģirket için varsayılın periyot içerisinde yer alan yıllar içeren
yıl indeksi, (Ti 14 ve 32 arasında ki yıllar arası dönemi kapsar)
Jones çalıĢmasında ITC‟ nın araĢtırma döneminde (t=0) Ģirketlerin tahakkuklarını artırarak kazançlarını düĢürme eğilimi içerisinde olduklarını tespit etmiĢtir. Denetim yılında katsayı -1,824 iken önceki 4 yıla iliĢkin tahakkuklarda ki değiĢimi ise çok küçük olmuĢtur. Sonuç olarak Ģirketler gümrük tarife ve kotalarından yararlanmak veya artırmak için inceleme dönemlerinde kazanç yönetim uygulamalarına baĢvurmaktadır.
Jones modelinin dizaynında konjoktürde ki eğilimini elimine ettiği için kazanç yönetimi gelir üzerinden yapıldığında ihtiyari tahakkukların ölçülmesi hatalı olmaktadır. Modifiye edilmiĢ Jones modelinde kazanç yönetiminin yapıldığı periyotta ekonomik koĢullarda ki değiĢimlere bağlı olarak ihtiyari olmayan tahakkukları varsayımına eklemektedir.
1/ 1
1
( )/ 1
2
/ 1 ,1 t i it i t it it
t A REV RECt A PPE A
NDA 2.4
Burada; REC
= t yılındaki net ticari alacaklar t-1 yılındaki ticari alacaklardan çıkartılarak t-1 yılındaki toplam aktiflere bölünmektedir.
Varsayımda α1,β1, β2‟ ye ait ihtiyari olmayan tahakkuklar orijinal Jones
ticari alacaklardaki değiĢim kazançlardaki değiĢime bölünmüĢtür. Jones modeline göre ne uygulama döneminde ne de önceki periyotlarda kazançların aĢırı olarak değiĢmediği varsayılmıĢtır. Modifiye edilmiĢ Jones modelinde ise uygulama döneminde tüm kredili satıĢlar kazanç yönetiminin tespiti için modele eklenmiĢtir (Dechow, Sloan ve Sweney, 1995).