ġirketin finansal performansının periyodik olarak ölçülmesinde temel araç “mali tablolar” iken Ģirketin performansının ölçülmesinde temel araç ise “kazanç” tır. Bununla birlikte kazanç; mali tabloların, kamunun aydınlatılma kalitesinin ve
hissedarların, yönetimin getirdiği değiĢimi değerlendirmesinde kullandıkları en önemli parçadır. Örneğin kazanç; yönetimin performansının ölçülmesinde, Ģirketin geleceğe iliĢkin yatırım kararlarının alınması ve ilgili varlıkların elde edilmesine iliĢkin yatırımın yapılmasında ve Ģirket değerleme kararlarında kullanılmaktadır. Aynı zamanda sözleĢme koĢullarının ve hissedarların varlıklarının finansal performansının dengelenmesinde kazanç yönetimi için temel araç “kazanç” tır (Xu, Taylor ve Dugan, 2007).
Yöneticiler; kamunun beklentilerini karĢılamak, istenen kâr düzeyini elde etmek, geleceğe iliĢkin kötümser tahminleri ortadan kaldırmak ve optimal bir finansal yapı oluĢturarak geleceğe iliĢkin sinyaller vermek amacıyla finansal bilgiler üzerinde çeĢitli numaralara bilinçli olarak baĢvurmaktadır (Amat, 2003). Burada yöneticiler, Ģirket ve çevresi arasında Ģirketin lehine olacak Ģekilde refah transferi sağlamaktadır. Yöneticiler ile Ģirket arasında ki refah transferi ise yöneticilerin lehine iĢlemektedir (Demir ve Bahadır, 2007). Yöneticilerin kazanç manipülasyonuna baĢvurmaları 3 faktör altında toplanmaktadır (Yayla, 2006: 177).
Tablo 2.1. Kazanç Yönetim Uygulama Nedenleri
DıĢsal Faktörler Analistlerin öngörüleri Kredi verenlerin beklentileri Rekabet
Kontrat yükümlülükleri Ayı piyasası
Yeni finansal iĢlemler Pazarın Ģirkete ilgisizliği
ġirket Kültürü BirleĢmenin çekiciliği Yönetim tavizleri Kısa dönemli odaklanma Gerçek olmayan plan ve bütçeler Üst yönetimin dönem sonu beklentileri
AĢırı kâr sonrası düĢüĢ korkusu Hukuk dıĢı iĢlemleri gizleme
KiĢisel Faktörler KiĢisel ikramiyeler Promosyonlar Takım çalıĢması ĠĢ kaybı korkusu Kahramanlık Denetçileri önemsememe Kaynakça: Yayla, 2006:177
Kazanç yönetimi; süreç itibarı ile finansal raporlama sürecinden önce baĢlayıp en sonunda sonuçların açıklandığı finansal raporlarda son bulmaktadır. Kazanç yönetim numaraları Ģirketin her faaliyet boyutunda yerine getirildiği için hileli finansal raporlamadan ayrılmakta ve onu da kapsamaktadır.
Kazanç yönetiminde yöneticiler aktif rol oynamaktadır. Uygulamalar üst yönetimin haberi olmadan alt kademe yöneticilerinin inisiyatifinde olabileceği gibi
daha çok üst kademe yöneticileri tarafından yapılmaktadır. Kazanç yönetimi uygulamalarında; yöneticilerin kanaat ve beklentileri doğrultusunda mali tablolarda yer alan kalemlere iliĢkin sınıflandırma ve iĢlemlerde değiĢiklikler yapılmaktadır. Böylece Ģirketin finansal performansı hakkında hissedarlara ve ilgililere yanlıĢ bilgi sunulmakta ve yönlendirilmektedir.
Aynı zamanda bu durum kısa dönemde yöneticilerin, yönetim ve denetim zafiyetlerini örtmede teĢvik edici bir rol oynamaktadır.
Kazanç yönetimi uygulamalarının temelinde yer alan amaçlar; (Küçüksözen, 2007, 396) .
ġirketin hisse senedi fiyatını ve riskini etkilemek,
Borç sözleĢmelerinde yer alan finansal oran ve göstergeleri sağlamak, Kreditörler, yatırımcılar ve çalıĢanlarla iliĢkileri iyi tutmak,
Yönetici ücretlerini manipüle etmek,
Halka açılmak veya sermaye artırımı suretiyle sağlanacak fon tutarını artırmak,
Politik ve hukuki düzenlemelerden kaynaklanacak risklerden kaçınmak, Yatırımcıların Ģirketle ilgili algıladıkları riskleri azaltmak,
ÇeĢitli ekonomik çevrelerin baskısından kurtulmak için daha fazla kazanç elde etme ihtiyacı,
ġirketin gelecekteki performansı hakkında piyasaya olumlu sinyal göndermek, yatırımcıların ilgisini çekmek,
Vergi avantajı sağlamak sayılabilir.
Örneğin yöneticiler hazırlamıĢ oldukları bütçelerde yer alan hedeflere ulaĢabilmek ve özellikle periyodik finansal raporlamaya bağlı olarak yatırımcıların beklentilerini karĢılamak ve finansal analistlerin baskısından kurtulmak amacıyla finansal analistlerin açıkladıkları kâr rakamına eĢit veya daha yüksek kâr rakamını finansal raporlarda sunmayı tercih etmektedirler.
Libby ve arkadaĢları (2008) çalıĢmalarında kamuya taraflı açıklanan bilgilerin içeridekiler için yukarıya buna karĢılık dıĢarıdaki yatırımcılar vd. için aĢağıya doğru kötü etkisinin olduğunu tespit etmiĢlerdir. Yılsonunda gerçek kazancın beklenen kazancı geçtiği tespit edilse bile; analistlerin kötü sonuçları abarttığı iyi sonuçların etkisini ise daralttığını tespit etmiĢlerdir. Bu durum Ģirket yönetimini baskı altına almakta ve agresif kazanç yönetim uygulamalarını teĢvik etmektedir. Diğer taraftan kamuyu etkin aydınlatma stratejisi ile analistlerin kaliteli analiz bildirimleri kısa dönemde Ģirkete ve Ģirket yönetimine önemli bilgiler sağlayabilir (Libby ve ark,2008).
ġirketin büyüme ve serbest nakit seviyesinin belirlenmesi ile yöneticilerin performansları değerlendirilmektedir. Bu önemli iliĢki sonucunda yönetim gerekli performans kriterlerini yerine getirebilmek amacıyla kazanç yönetimi numaraları ile fırsatçı davranıĢlar göstermektedir. Performans kriterlerini yerine getirmek içinde varlıklar, harcamalar ve yatırımın getirisine iliĢkin oranlar üzerinde odaklaĢarak ihtiyari ve ihtiyari olmayan gider tahakkukları üzerinde fırsatçı değiĢiklikler yapmaktadırlar (Odabashian, 2005: 38 ). Roychowdhury (2006) çalıĢmasında yöneticilerin gerçek faaliyetleri manipüle edici davranıĢları varsa bunun sebeplerinden biri olarak ekonomik performansı optimal sunabilmek ve kayıplardan kaçınmaya yönelik olduğunu tespit etmiĢtir. Ayrıca borç sözleĢmeleri, hisse senedi yatırımcıları, alıcılar ve büyüme fırsatları ile geçek faaliyetlerin manipülasyonu arasında pozitif bir iliĢki olduğunu belirtmektedir.
BaĢka bir ifade ile yöneticiler, karĢı karĢıya kaldıkları koĢullar, fırsatlar ve riskler karĢısında davranıĢlarını ve motivasyonlarını değiĢtirmektedirler. Belki de en önemli nokta Ģirket çevresinin bu durumu tetiklemesi ve teĢvik etmesidir. Tablo 2.2‟ de kazanç yönetimine iliĢkin koĢullar ve teĢvikler gösterilmiĢtir.
Tablo 2.2. Kazanç Yönetimi: KoĢullar ve TeĢvikler
KoĢullar TeĢvikler
Piyasada açıklanması beklenen kazancı elde etmenin önemi,
Hisse senedinin piyasada fiyatının keskin düĢme potansiyelinden kaçınmak,
Bir Ģirketin hisse senetlerini ilk defa halka arza hazırlaması,
Ġhraç edilen hisse senetlerinin satılabilmesi ve/ veya maksimum fiyattan satılabilmesi için en iyi kazanç fotoğrafının sunulması, Kazancın minimum seviyenin biraz
yukarısında ya da maksimum kazancın biraz aĢılması veya ilave olmadan dengelenmesinin teĢvik edilmesi,
Piyasada teĢvik edilen dengeyi maksimize etmek için kazancın minimum ve maksimum seviyeler arasında kalmaktadır, ġirket, endüstride yer alan Ģirketler ve
diğer rakiplerin durumlardan dolayı potansiyel hedef durumuna gelebilir. Politik baskılardan kurtulmak için farklı faaliyetlere baĢvurabilir,
Politik tipteki maliyetlerden doğacak baskıları minimize etmek ve / veya endüstride yer alan Ģirketlere göre aĢırı kâr seviyelerinden kaçınmak,
ġirketin borç ve kredi sözleĢmelerinde yer alan kazanç ve finansal oranları ihlal etme aĢamasının baĢında,
Yazılı sözleĢmelerde yer alan hükmün potansiyel ters etkisinden kaçınma; örneğin faiz oranlarında artıĢ, borcun geri ödenmesi sürecinde teminat isteği veya acil geri ödenme riskinden kaçınma,
Yönetim tarafından uzun dönemde beklenen karın biraz yukarısında veya aĢağısında muhafaza edilmesi,
Kazancın geçici olarak beklentilerin dıĢına çıkması durumunda kanunsuz biçimde pazar sorumluluğundan kaçınma,
Nakit çıkıĢı gerektirmeyen kalemlerle kazanç seviyesinin muhafaza edilmesi,
Varlıklarla iliĢkili olmayan yüksek risk seviyesi görüldüğünde değerleme ilkelerinde ki esneklik ile kazanç seviyesinin düĢürülmesi,
ġirketin zirvesinde yer alan yönetimdeki bir değiĢim,
Yeni yönetime gelen kimsenin acilen gelecekteki masrafların sonuçlarını hafifletmek ve faturanın dıĢarıdaki yönetime tahsis edilerek suçlanmasını sağlamak,
GeçmiĢte ortaya çıkan yükümlülükler ile yeniden yapılanma sonucu ortaya çıkan giderleri ortak ederek kayıpları yükseltme,
Sonraki dönemlerde hedeflenen kazancı elde edebilmek içim yükümlülüklerin bir kısmını ĢiĢirmek,
Kazanç yönetimi sayesinde açıklanan mali bilgiler ile piyasanın beklentileri doğrultusunda bir uzlaĢma sağlanmaktadır. Kazanç yönetimi uygulamaları ile bu uzlaĢmanın bozulması engellenmektedir. Hedeflenen kazancın elde edilmesi için yapılan aktiviteler tespit edilemediği ve kamuya açıklanmadığı için piyasa durumun farkında değildir. Beklentileri karĢılandığı sürece piyasa bu tür uygulamalar üzerinde odaklanmayacaktır. Finansal raporlarda muhasebe seçeneklerinin akıllı uygulamaları ile finansal tablo kullanıcıları ( iç ve dıĢ kullanıcılar ), yöneticiler tarafından yanlıĢ yönlendirilmektedir (Xiong, 2006).
Sonuç olarak kazanç yönetimi kısa dönemli raporlamadan daha çok kazanç değerinin maksimizasyonu için yönetim kararlarının toplamıdır. Kazanç yönetiminde, yöneticiler finansal raporlama sürecinde muhasebe kayıt ve iĢlemlerinde yer alan rutin faaliyetlerin dıĢına çıkarak alternatif seçenekleri değerlendirmeleri sonucunda oluĢmaktadır. Amaç alternatif uygulamalarla değiĢtirilen mali tabloların Ģirketin finansal durum ve faaliyet sonuçlarına iliĢkin performansını olumlu göstererek Ģirket ve çevresi üzerinde pozitif bir etki meydana getirmektir. Kazanç yönetimi Ģirket ve çevresi üzerinde:
Uzun dönem değerine iliĢkin faydalı bilgiler sunabilir, Kısa dönem değerini gizleyebilir, bu yüzden tehlikelidir,
Kısa dönem gerçek performansın açıklanmasında tarafsız olabilir (Roonen ve Yaari, 2008: 27).
Günümüze kadar kazanç yönetimi üzerine yapılan ampirik çalıĢmalar finansal sonuçların açıklanmasında ve / veya ölçülmesinde yöneticilerin fırsatları değerlendirmek için kriterleri değiĢtirmeyi teĢvik ettikleri görülmüĢtür. Örneğin hayal kırıklığı yaratan kazanç ve kayıpları açıklamaktan kaçınmaktadırlar. Ayrıca yöneticilerin servetlerini artırma ve hissedarların kazanç tahminlerinde ki hata değiĢkenliğini minimize etmek amacıyla kazanç yönetimi numaralarına baĢvurdukları tespit edilmiĢtir (Santos ve Paulo, 2006).
Kazanç yönetimi boyunca Ģirketin ticari, yatırım faaliyetleri ve finansal göstergeleri manipüle edecek araçları kullanmaktadır. Bu araçlar (Xu, Taylor ve Dugan, 2007):
Ticari ve yatırım aktiviteleri; Ġhtiyari harcamalar,
Üretim, stoklar ve satıĢlar, Duran varlıkların satıĢı,
Avantajlı alternatif muhasebe seçeneklerinin kullanımı ile yatırımcı iĢlemlerinin değiĢtirilmesi,
Finansal Aktiviteler;
Hisse senetlerinin geri satın alınması, Hisse senedi opsiyonları,
Finansal enstrümanlar, hedge iĢlemleri ve borç- özkaynak swapları,
Kazanç yönetimine iliĢkin kullanılan araçlar ile manipüle edilen ticari, yatırım ve finansal aktiviteler yönetimin kararlarını etkileyen ve kuĢatan faktörlerdir.
Barton (2001) çalıĢmasında Fortune-500‟ de yer alan Ģirketlerin 1994-1996 yıllarındaki verilerini kullanarak hedge iĢlemleri ve yönetimin kontrolündeki tahakkuk iĢlemleri boyunca arzulanan kazanç seviyesini yakalamak için yönetimin teĢvik olduğunu varsaymıĢtır. Bu teĢvikler, yönetimin gelirini ve servetini artırma, kurumlar vergisini ve borçlanma maliyetlerini düĢürme, eksik yatırımlardan kaçınma ve kazanç sürprizlerini azaltma vb. içermektedir. Barton (2001) çalıĢmasında yöneticilerin finansal türev ürünleri ve ihtiyari tahakkukları Ģirketin lehine açıkça değiĢtirdiklerini tespit etmiĢtir (Barton, 2001).
McVay (2006) çalıĢmasında, kazanç yönetimi uygulamalarının gelir tablosunda ki parçaların hileli sınıflandırılması üzerine yapmıĢtır. McVay‟ e göre sınıflandırmanın değiĢtirilmesinin engellenmesi ile temel kazanç ortaya çıkacaktır. Bu sayede gelecek dönemlerin manipülasyonu engellenir veya denetimciler ve/veya düzenleyiciler tarafından aynı seviyede kamunun aydınlatılması sağlanır. McVay uygulamayı hileli tahakkuklar ( ticari mallar ve üretilen malların satıĢı, genel yönetim, pazarlama giderleri vb.) ile gelir tablosu parçaları arasında yapmıĢtır. Uygulama sonucunda yıl içerisinde beklenmeyen kazançların elde edildiği ve izleyen yıl içerisinde gelir tablosunun parçalarının hileli değiĢimi ile yüksek performansın
tam tersi kazanç elde edildiği tespit edilmiĢtir. Ayrıca yönetimin bu yönteme analistlerin tahminlerine ulaĢabilmek için baĢvurduğunu tespit etmiĢlerdir.