KAYNAK VE ARAġTIRMALAR

16. yüzyıl Osmanlı minyatürlerinde bayrak formlarını ortaya çıkaran bu çalıĢmada; Osmanlı minyatürleri, Osmanlı tarihi ve teĢkilatlanması, bayrak terminolojisi ve bayrak çizimleri ile fotoğraflarını içeren çeĢitli yayınlardan faydalanılmıĢtır.

Minyatür sanatı ile ilgili faydalanılan pek çok arasında Osmanlı minyatürlü el yazmalarını derleyen ve yazmaları öne çıkan örneklerini vererek değerlendiren; Kültür Bakanlığı yayınlı, “Osmanlı Resim Sanatı” adlı kitap önem arz etmektedir.6

Ġçerisinde çok sayıda minyatür örneğinin bulunduğu, Metin And ‟ın “Osmanlı Tasvir Sanatları: Minyatür” adlı kitabından özellikle minyatür taramalarında sıklıkla faydalanılmıĢtır.7

Taramalar için faydalanılan kitaplar arasında Esin Atıl‟ın Süleymânnâme yazmasını tanıtan kitabı 8, Nigar Anafarta‟nın “Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları” adlı çalıĢması9

Géza Feher‟in “Türkische Miniatures From The Perıod Of Hungary‟s Turkısh Occupatıon” adlı eseri vardır.10

Ayrıca Ġdris Bostan‟ın “Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri” adlı kitabından özellikle Osmanlı donanmasını gösteren minyatürler için faydalanılmıĢtır.11

Minyatür ve yazmalar ile ilgili farklı kaynaklarda birçok makaleye de baĢvurulmuĢtur. Bu makaleler arasında Süleymânnâme ‟nin nakkaĢı Pervane‟yi ve eserlerini anlatan Nurhan Atasoy, ¹² Matrakçı Nasuh‟tan bahseden Hüseyin G. Yurdaydın ve Günsel Renda13,ġehnâme-i Selim Han‟ı tanıtan Filiz Çağman‟ın14 çalıĢmaları da bulunmaktadır.

6Serpil Bağcı, v.d, Osmanlı Resim Sanatı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,2006.

7

Metin And, Osmanlı Tasvir Sanatları: Minyatür, Ġstanbul, Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, 2002.

8Esin Atıl, Süleymannâme The Illustrated History of Süleyman The Magnificent, National Gallery of Art Washington, Harry Abrams the Publishrs, New York, 1986.

9

Nigar Anafarta, Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları, Ġstanbul, 1969.

10

Géza, Feher, Turkısh Miniatures From The Perıod Of Hungary’s Turkısh Occupatıon, Cornıva Press Magyar Helikon Budapest,1978.

11 Ġdris Bostan, Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, Ġstanbul, Bilge Yayımları, 2005.

12

Nurhan Atasoy, “1558 Tarihli Süleymannâme ve Macar NakkaĢ Pervane”, Sanat Tarihi Yıllığı III, (1969-1970), Ġstanbul, s. 175-176.

13

Hüseyin, G. Yurdaydın,” Matrakçı Nasuh‟un Hayatı ile Ġlgili Yeni Bilgiler”, Belleten, C XXIX,S.113-116,Ankara TTK Basımevi,1965,s. 329-354. ; Günsel Renda, “Matrakçı Nasuh, ”Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C II, Ġstanbul, Yem Yayınları, 1997,s. 84.

14Filiz Çağman, “ ġehname-i Selim Han ve Minyatürleri”, Sanat Tarihi Yıllığı V, Ġstanbul, Ġstanbul Üniversitesi, Sanat Tarihi Enstitüsü,1973, s. 411-442.

3 Sahnelerin adlandırılması ve ölçülendirilmesi ile ilgili çeĢitli yayınlardan faydalanılmıĢtır. Bu yayınların baĢında Zeren Akalay‟ın çalıĢması ilk sırada yer almaktadır. 15

Yazmaların içerik(metin) ile ilgili yapılmıĢ tezleri de faydalanılan yayınlar arasındadır.16

Özellikle Süleymânnâme‟de geçen olayların anlatımında Ahmet Faruk Çelik tarafından yapılan Farsça tercümeden sıklıkla yararlanılmıĢtır.17

UzunçarĢılı‟nın Osmanlı Saray TeĢkilatı‟nı anlattığı kitabında Osmanlı devletinde kullanılan bayrakların renkleri ve formları detaylarıyla anlatılmıĢtır.18

Bayrağın kelime anlamı ve sancak ile olan iliĢkisi ile ilgili baĢta büyük Türk sözlüğü olan Divan-ı Lugat‟it Türk olmak üzere birçok sözlükten faydalanılmıĢtır.19

Ayrıca bayrak terminolojisi ve bölümleri ile ilgili çeĢitli yayınlar kullanılmıĢtır.20

Bayraklar ile ilgili faydalanılan diğer kaynaklar müzelerde sergilenen koleksiyonları anlatan yayınlardır.21

Bu yayınlardan biri Müge Kılıçkaya‟nın “Ġstanbul Deniz Müzesi‟ndeki Osmanlı Dönemi Sancakları” adlı çalıĢmasıdır.22

AraĢtırmacı Ġstanbul Deniz Müzesi‟nde sergilenmekte olan Osmanlı dönemi sancaklarını incelemiĢ olup, minyatürlerde görülen örneklerine kısaca değinmiĢtir. Daha çok geç tarihli örnekler üzerinde yapılan bu araĢtırma minyatürde bayrak temasıyla ilgili karĢılaĢılan tek çalıĢmadır.

1.3.YÖNTEM

ÇalıĢmalar süresince öncelikle konuyla ilgili kütüphane araĢtırması yapılarak konunun gerektirdiği kaynaklara ulaĢılmaya çalıĢılmıĢtır. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Süleymaniye

15

Zeren Akalay, Osmanlı Tarihi ile İlgili Minyatürlü Yazmalar (Şehnameler ve Gazanameler), Ġstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Estetik ve Sanat Tarihi Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi,1972.

16

Süleyman Eroğlu, Âsafî’nin Şecâatnâmesi- İnceleme Metin, Uludağ Üniversitesi, Sanat Tarihi Anabilim Dalı ,Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, 2007.

17

Ahmet Faruk Çelik, Fethullah Arifi Çelebi’nin “Şehname-i Ali Osman”ından Süleymannâme, Ankara Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, 2009.

18

Ġ. Hakkı UzunçarĢılı, Osmanlı Devletinin Saray TeĢkilatı, 2.bs Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi,1984.

19

KaĢgarlı Mahmud, Divanü Lügat’it Türk, Çev: Besim Atalay, C IV, 5 bs, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2006. ; Raif Necdet Kestelli, “Bayrak”, Resimli Türkçe Kamus, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları,2004. ;Mehmet Zeki Pakalın, “Bayrak”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C I, Ġstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1993.

20

Anonim, “Bayrak”, Türk Ansiklopedisi. ;Hülya Tezcan, Turgay Tezcan, Türk Sancak Alemleri, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, AKM Yayınları, 1991.

21

Ġlkay Karatepe Askeri Müze Bayrak ve Sancaklar Koleksiyonu, Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, 2008.

22

Müge Kılıçkaya, İstanbul Deniz Müzesindeki Osmanlı Dönemi Sancakları, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 2007.

4 Yazma Eserler Kütüphanesi, Ġslam AraĢtırmaları Merkezi Kütüphanesi baĢta olmak üzere birçok kütüphanede kaynak araĢtırması yapılmıĢtır. Sonrasında konunun kapsamında bulunan örnekler temin edilmeye çalıĢılmıĢtır. Elde edilen minyatürler içerisinde 16. yüzyılda resimlendiği bilinenler ayıklanmıĢtır.

ÇalıĢmanın yapıldığı dönemde (2009-2011) Askeri Müze Sancaklar Koleksiyonu ziyaretçiye kapalıdır. Gerekli izinler alındıktan sonra Askeri Müze‟de çalıĢmalar yürütülmüĢtür. Ancak tezin kapsamına giren 16. yüzyıl örneklerinin müzedeki sayısı kısıtlıdır. Daha çok 19. ve 20. yüzyıllara ait olan eserlerin karĢılaĢtırma niteliğinde bazı fotoğrafları çalıĢmaya eklenmiĢtir. Yine çalıĢmalar esnasında Topkapı Sarayı‟nda bayrakların bulunduğu Silahlar Koleksiyonu ziyaretçiye kapalıdır. Ağustos 2011‟de yenilenen Silah Seksiyonu‟nda yakın savaĢ aletleri; tuğ, alem, mızrak gibi hakimiyet sembollerinin teĢhirleri yapılmaktadır. Seksiyonda bayrak örneği görülememesi sebebiyle yerinde inceleme yapılamamıĢtır. Müze müdürlüğüne yapılan baĢvuru sonucu bayrakların görülmesine izin alınamamıĢ ancak diaları temin edilebilmiĢtir.

Bayrak tasviri bulunan 16. yüzyıl minyatürlerinde değerlendirme yapılırken önce katalog bölümü oluĢturulmuĢtur. Katalogda elde edilen verilere göre fotoğraf ya da çizimleri verilen diğer minyatürler Değerlendirme bölümünde ele alınmıĢtır.

Değerlendirme bayraklar üzerinde bulunan simge, yazı ya da bezemelerine göre “Simge ve Göstergeler” ve bayrak kenar sayılarına göre “Formlar” adı altında gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu bölümde ortaya çıkan sonuçlar tablolar halinde de verilmiĢtir.

ÇalıĢmanın sonuna katalogda yer verilmeyen bayrak tasvirli minyatürlerin ve müzelerde sergilenen örneklerin fotoğrafları karĢılaĢtırma ve değerlendirme açısından yer verilmiĢtir. Ayrıca örneklerin bir kısmı, kompozisyonda bulunduğu Ģekil ve renklendirmelerinin bulunduğu çizimleri ile eklenmiĢtir.

Metinde çoğu zaman birbirinin yerine kullanılan “bayrak” ve “ sancak” terimleri kelimelerin etimolojik değerlendirmesinden yola çıkılarak “Bayrak” kelimesi ile ifade edilmiĢtir. Flâma ise daha dar anlamda küçük boyutlu genellikle üçgen bayraklarda kullanılmıĢtır. Minyatürlerdeki renklerin farklı yayınlarda farklı örneklerine rastlanılması sebebiyle renk ifadelerine değinilmekten genellikle kaçınılmıĢtır. Bayrak türleri ve formları ile ilgili bilgiler değerlendirme bölümünde kaynakların ıĢığında ele alınacağından giriĢ bölümünde kavramların daha çok semantik ve etimolojik anlamları üzerinde durulmuĢtur.

5