Katılımcılar

Bu araştırmanın katılımcıları, Eskişehir il merkezindeki ortaokullarda görev yapan sosyal bilgiler öğretmenleridir. Nitel araştırmalarda katılımcı sayısına ilişkin herhangi bir alt veya üst sınır bulunmamaktadır. Bunun yerine zengin veri sağlayacak uygun katılımcılara başvurmak önemli görülmektedir (Cresswel, 2007; Lincoln ve Guba, 1985). Bu nedenle danışman ve uzman görüşleri doğrultusunda 12 sosyal bilgiler öğretmeninin zengin veri sağlayacağı kararlaştırılmış ve 12 sosyal bilgiler öğretmeni çalışma grubuna dahil edilmiştir.

Nitel araştırmalar, genellikle amaçlı olarak seçilen küçük örneklemlerle, derinlemesine bir şekilde yapılır. Amaçlı olarak seçilen her yöntem, araştırmacıyı belirli kişilere ve alanlara yönlendirir (Glesne, 2012). Patton, 16 farklı amaçlı örneklem yöntemi tanımlamış ve bunları tartışmıştır. Bunlar arasında; kritik durum örneklemesi, kolay ulaşılabilir örnekleme, aşırı ve aykırı durum örneklemesi, maksimum çeşitlilik örneklemesi, kartopu örnekleme ve ölçüt örnekleme gibi amaçlı örneklem yöntemi

78 bulunmaktadır (Patton, 2002). Bu araştırmada katılımcılar, amaçlı örnekleme türlerinden ölçüt örneklemeye göre belirlenmiştir.

Ölçüt örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Burada sözü edilen ölçüt veya ölçütler araştırmacı tarafından oluşturulabilir ya da önceden hazırlanmış bir ölçüt listesi kullanılabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Ölçüt örneklemde, belirli ölçütlere göre seçilecek katılımcı veya durumların bilgi verme açısından zengin olması gerekmektedir (Patton, 2014). Zengin bilgi sağlayacak katılımcılara ulaşabilme amacıyla katılımcıların seçiminde 2 temel ölçüt belirlenmiştir. Katılımcıların belirlenmesinde ilk ölçüt, araştırmaya dahil edilen sosyal bilgiler öğretmenlerinin en az 5 yıl deneyime sahip olmasıdır. En az 5 yıl deneyime sahip sosyal bilgiler öğretmenlerinin, Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve ders uygulamaları hakkında daha deneyimli olacakları düşünülmüştür.

Alanyazında, üst sosyoekonomik düzeye sahip ve olanaklar bakımından zengin okullarda öğrenim gören öğrencilerin, kariyer bilincine sahip olma bakımından daha şanslı oldukları belirtilmektedir. Ayrıca bu okulların olanaklar bakımından zengin olması nedeniyle, öğretmenlerin daha zengin kariyer bilinci geliştirme uygulamaları gerçekleştirdikleri ifade edilmektedir. Bu nedenle katılımcıların belirlenmesinde bir diğer ölçüt ise, araştırmaya katılan öğretmenlerin alt, orta ve üst sosyoekonomik düzeye sahip okullarda görev yapıyor olmasıdır.

Ölçütler belirlendikten sonra araştırmacı, ölçütleri sağlayan öğretmen ve okulları belirlemiştir. Araştırmacı, araştırma hakkında katılımcılara bilgi vererek, gönüllü olarak araştırmaya katılmak isteyenlerden randevu almıştır. Böylece alt sosyoekonomik düzeyden 4, orta sosyoekonomik düzeyden 4 ve üst sosyoekonomik düzeyden 4 öğretmen olmak üzere toplam 12 sosyal bilgiler öğretmeni çalışma grubuna dahil edilmiştir. 12 öğretmenin her birinin gözlemlenmesi zaman sorunu ve ders saatlerinin çakışması nedeniyle mümkün olmamıştır. Bu nedenle her sosyoekonomik düzeyden 1 öğretmenin, 6. ve 7. sınıflarda gözlemlenmesi kararlaştırılmıştır.

79 Öğretmenlerin kariyer kavramına yönelik görüş ve uygulamalarının nasıl şekillendiğini daha iyi anlayabilmek amacıyla, katılımcılara ait bilgi verilmesinin yararlı olacağı düşünülmüştür. Katılımcıların kısa yaşam öyküleri biçimindeki bu bilgiler Ek 5’te yer alan “Öğretmen Kişisel Bilgi Formu” ve görüşmelerden oluşturulmuştur. Bazı katılımcılara ait bilgiler sınırlı kalmıştır. Bunun sebebi bazı katılımcıların bu konuda yeterince bilgi vermemesi ve bazı katılımcıların da “katılımcı onayı (membercheck)”

sırasında kişisel bilgilerinin araştırmada yer almasına olumlu bakmamasıdır.

Kaan Öğretmen

Kaan öğretmen 30’lu yaşların sonundadır. İlkokulu Eskişehir’de okuduktan sonra, ailesinin memur olması yönünde baskısı nedeniyle Adalet Meslek Lisesine gitmiştir.

Kendisi üniversitede öğrenimine devam etmek istediği ve liseden sonra memur olmak istemediği için, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünü kazanmıştır. Aslında Tarih bölümünü de istememiş ancak; üniversite hayatını görmek istediği için tesadüfen bu bölüme yerleşmiştir. Tarih bölümünden mezun olduktan sonra 4-5 yıl kadar tarih öğretmenliği yapmış, daha sonra ise alan değişikliği ile sosyal bilgiler öğretmeni olmuştur. Yaklaşık 20 yıldır da öğretmenlik yapmaktadır. Türkiye’nin çeşitli yerlerinde öğretmen olarak çalışmıştır. Şu an Eskişehir’de görev yapmaktadır. Çalıştığı okul bina ve donanım olarak iyi fakat; öğrenci profili bakımından düşüktür. Okulda daha çok taşımalı eğitimle köylerden gelen ve sosyoekonomik düzeyi düşük öğrenciler bulunmaktadır.

Öğrencilerin ve okulun başarı düzeyi oldukça düşüktür, mezun olan öğrenciler genellikle meslek liselerini tercih etmektedir.

Serkan Öğretmen

Serkan öğretmen 30’lu yaşların sonundadır. 14 yıldır öğretmenlik yapmaktadır. Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. Birkaç yıl coğrafya öğretmeni olarak çalıştıktan sonra sosyal bilgiler öğretmenliğine geçiş yapmıştır. Şu anda Eskişehir’de görev yapan Serkan Öğretmen, 5 yıldır şuan ki okulunda görev yapmaktadır.

Okul, sosyoekonomik olarak düşük gelirli öğrencilerin öğrenim gördüğü bir okuldur.

Eğitim seviyesi ve başarı düzeyi olarak merkezdeki okulların gerisinde kalsa da, aynı sosyoekonomik düzeyde bulunan mahallelerdeki diğer okullara kıyasla başarı seviyesi yüksektir.

80 Emine Öğretmen

Emine öğretmen 40’lı yaşların başındadır. İlkokuldan liseye kadar öğrenimini Bulgaristan’da sürdürmüştür. Daha sonra üniversite için Türkiye’ye gelmiştir. Eğitim Fakültesi Coğrafya Öğretmenliğinden mezun olan Emine öğretmen, sosyal bilgiler öğretmeni olarak atanmıştır. 16 yıldır öğretmen olarak çalışmaktadır. Çalıştığı okul, sosyoekonomik düzey bakımından dar gelirli çocukların öğrenim gördüğü ve olanakların kısıtlı olduğu bir okuldur. Ancak sınıf mevcudunun az olması nedeniyle eğitim kalitesi ve öğrenci başarısı ortalama düzeydedir.

Orhan Öğretmen

Orhan öğretmen 30’lu yaşların sonundadır. Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. 1 yıl dershanede öğretmenlik yaptıktan sonra sosyal bilgiler öğretmeni olarak atanmıştır. 5 yıldır sosyal bilgiler öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Şu an görev yaptığı okulda ilk yılıdır. Çalıştığı okul, merkezdeki okullara kıyasla kültürel faaliyetler ve ekonomik olanaklar bakımından daha düşük seviyededir.

Disiplin sorunları yoktur fakat akademik başarı düşüktür. Öğrencilerin sportif ve sosyal faaliyetlere katılımı iyi düzeydedir.

Halim Öğretmen

Halim öğretmen 40’lı yaşların sonundadır. Çocukluğu yoksulluk ve zorluklarla geçmiştir.

Üniversiteye kadar öğrenimini memleketi olan Eskişehir’de sürdürmüştür. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden mezun olmuştur. Türkiye’nin çeşitli yerlerinden öğretmen olarak çalışan Halim öğretmen, meslekte 20. yılını çalışmaktadır. Mevcut okulunda ise 2 yıldır görev yapmaktadır. Çalıştığı okul, donanım bakımından oldukça iyi, eğitim kalitesi ve başarı olarak ortalamanın üstündedir. Veliler çocuklarıyla ilgili ve okul aile iş birliği üst düzeydedir.

Selim Öğretmen

Selim öğretmen 30’lu yaşların sonundadır. Doğu Anadolu’da bir ilde dünyaya gelen Selim öğretmen, üniversiteye kadar öğrenimini burada sürdürmüştür. Daha sonra Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. Üniversite yaşamı gerek eğitim kalitesi gerek se sosyal olanaklar bakımından beklentilerini karşılamamıştır.

81 Ailesi, eğitime önem veren ve çok okuyan kişiler olduğu için, eğitim yaşamında ve kişisel gelişiminde onların çok yararını görmüştür. Türkiye’nin çeşitli yerlerinde öğretmenlik yapan Selim öğretmen, 15 yıldır öğretmenlik mesleğini sürdürmektedir. Öğretmenliğe ilk başladığı yıllarda yüksek lisans yapmadığı ve kişisel gelişimine katkı sağlayacak etkinliklerde bulunmadığı için pişmanlık duymaktadır. Şu an görev yaptığı okulda 9 yıldır çalışmaktadır. Okulda kendisine katkı sağlayan birçok tecrübeli öğretmen görev yapmaktadır. Okul, çalışan personel ve öğrenci sayısı bakımından oldukça kalabalık bir okuldur. Okul, ekonomik olanaklar bakımından iyi durumdadır ve Eskişehir’in iyi bir bölgesinde bulunmaktadır. Aralarında tek tük yoksul öğrenciler olsa da, öğrencilerin sosyoekonomik düzeyi ortalama düzeydedir.

Korcan Öğretmen

Korcan öğretmen 30’lu yaşların sonundadır. Anne ve babası öğretmen olduğu için çocukluğu, Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki köy okullarında geçmiştir. Liseye gelene kadar çok fazla okul değiştirmiştir. Babasının yönlendirmesiyle istemediği halde Endüstri Meslek Lisesine gitmiştir. İstemeyerek meslek lisesine gittiği için lisede akademik başarısı düşüktür. Daha sonra kendi hayali olan üniversite öğrenimi için çok çalışmış ve Tarih Öğretmenliği Bölümünü kazanmıştır. Üniversite yaşamı beklentilerini karşılamamıştır. Mezun olduktan sonra sosyal bilgiler öğretmeni olarak atanmış ve 16 yıldır sosyal bilgiler öğretmeni olarak görev yapmaktadır. 10 yıldır şu an çalıştığı okulda görev yapmaktadır. Çalışmakta olduğu okulun ve öğrencilerin profili süreç içinde değişikliğe uğramıştır. Okul akademik başarı olarak iyi düzeydedir ancak, 4+4+4 eğitim sistemi değişikliğiyle 2 okulun birleştirilmesinden sonra çalışan ve öğrenci sayısı çok artmış, akademik başarı düşmüştür. Bu değişiklikle birlikte bölgeye özgü bir okul olmaktan çıkıp, Eskişehir’in birçok yerinden öğrenci alan bir okul konumuna gelmiştir.

Nurhan Öğretmen

Nurhan öğretmen 40’lı yaşların başındadır. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden mezun olmuştur. Aslında hukuk okumak istemiş ancak, puanlarının düşüklüğü nedeniyle yerleşememiştir. Aynı sebeple çok istediği işitme engelliler öğretmenliğini de kazanamamıştır. Puanı Tarih bölümüne yettiği için, istemeyerek bu bölüme yerleşmiştir.

Ancak süreç içinde tarih bilimini ve okuduğu bölümü çok sevmiştir. Bu nedenle mezun

82 olduktan sonra bu bölümde akademik kariyer yapmak istemiş ancak, çeşitli nedenlerle üniversiteye alınmaması sebebiyle öğretmenliğe yönelmiştir. Pedagojik formasyon eğitimini tamamlayarak sınıf öğretmeni olarak atanmıştır. 3 yıl sınıf öğretmenliği yaptıktan sonra sosyal bilgiler öğretmenliğine geçiş yapmıştır. 15 yıldır da sosyal bilgiler öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Nurhan öğretmenin şu anda görev yaptığı okul, ekonomik olanaklar ve fiziki donanım bakımından iyi düzeydedir. Öğrenci profili ve akademik başarı ise ortalama düzeydedir.

Veli Öğretmen

Veli öğretmen 30’lu yaşların başındadır. Babası sınıf öğretmeni olduğu için liseye kadar eğitim yaşamı küçük köylerde geçmiştir. Mesleki açıdan yönlendiren veya destek sağlayan kimse olmamıştır. Öğretmenlik mesleğine yönelişi biraz tesadüfen olmuştur.

Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. 8 yıldır çeşitli kurumlarda öğretmenlik yapan Veli Öğretmen, 2 yıldır özel bir kolejde öğretmenlik yapmaktadır. Çalıştığı okul kolej olması sebebiyle fiziksel olanaklar, sosyal, kültürel ve sportif etkinlikler açısından oldukça zengindir. Öğrencilerin sosyoekonomik düzeyi ortalamanın üstündedir. Ancak Veli Öğretmen, sosyoekonomik durumun vermiş olduğu rahatlık nedeniyle, birçok öğrencinin akademik başarıya gerekli önemi vermediğini düşünmektedir.

Selin Öğretmen

Selin öğretmen 30’lu yaşların başındadır. Ortaokuldan beri öğretmen olmayı istemiş ve bu hedefini gerçekleştirmiştir. Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. 11 yıldır öğretmenlik yapmaktadır. Şu anda özel bir kolejde çalışmaktadır. Çalıştığı kurum, öğrencilerin kendilerini geliştirebilmeleri için birçok fırsat sunmaktadır. Öğrenci velileri çocuklarına karşı aşırı ilgilidir. Okulda akademik başarı açısından iyi öğrenciler olduğu gibi, başarısız öğrenciler de bulunmaktadır.

Gülşen Öğretmen

Gülşen öğretmen 30’lu yaşların başındadır. Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. 11 yıldır öğretmenlik yapan Gülşen

83 öğretmen, şu anda bir kolejde görev yapmaktadır. Okul fiziki olanaklar ve sosyal faaliyetler bakımından iyi konumdadır. Öğrencilerin akademik başarıları Eskişehir ortalamasının üzerindedir.

Elif Öğretmen

Elif öğretmen 30’lu yaşların başındadır. Eğitim Fakültesi Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünden mezun olmuştur. Aslında öğretmen olmak istememiş, psikoloji okumak istemiştir. Ancak puanlarının psikoloji bölümüne yetmemesi nedeniyle, öğretmenlik mesleğini tercih etmek durumunda kalmıştır. 10 yıldır çeşitli kurumlarda öğretmenlik yapan Gülşen öğretmen, şu anda bir kolejde sosyal bilgiler öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Çalıştığı kurumda öğrencilere yönelik birçok sosyal, kültürel ve akademik etkinlikler düzenlenmektedir. Eğitim kalitesinin iyi düzeyde olduğu okulda, öğrencilerin akademik başarıları yüksektir.