UZAY KARPUZU

175

baş ağrısını giderecek bir şeyler ister. Aktar ona ev sorununu çözecek bir tohum verir. Tohum büyür, ev büyüklüğünde bir kabak olur. Kabağı oyarak ev yaparlar. Ama Asiye’nin istekleri bitmez. Perde ister, halı ister. Anlatı tam bir masal özelliği taşımaktadır. Masalı oluşturan çatışmalar Apturaman ile Asiye arasında yaşanmaktadır. Asiye’nin istekleri ile Apturaman’ın geliri arasındaki karşıtlık olayın gerilimini artırmaktadır. Apturaraman’ın çözüm olarak ne bulacağı, bulduğu çözümün gereksinimlerini karşılayıp karşılamayacağı öykünün merak ögelerini oluşturmaktadır.

Yeşil Ayakkabı’da, bir memur ailesinin kızı olan Yaprak’ın ayakkabı almak için babasıyla alış verişe çıkması anlatılmaktadır. Konu Yaprak’ın bakış açısından anlatılmaktadır. Dar gelirli yaşam biçimi öykünün çatısını oluşturmaktadır. Yaprak, ailesinin ucu ucuna geçindiğinin farkındadır.

“Babam memur. Benim istediğim ayakkabıyı alamaz ki. Hem ben istemem ki.

Hangi ayakkabı babamın bütçesine uygunsa onu alır”(s.48). Bu vurgu öyküde tekrarlanır. Bu vurguya karşılık Yaprak’ın isteği farklıdır. İstediği ayakkabı ayrılan bütçenin iki katı kadardır. İstek ile bütçe arasındaki bu karşıtlık öykünün ana çatışmasını oluşturmaktadır. Bu çatışma aynı zamanda Yaprak’ın içsel çatışmasını da oluşturmaktadır.

Mavi Kedi’de, söylencelerin gerçeklerin yerini alarak herkesi nasıl etkisi altına aldığı anlatılmaktadır. Nedim bir gün mavi bir kedi gördüğünü söyler. Bu, anlatıcı olan çocuğu çok etkiler ve mavi kediyi aramaya koyulur.

Bu istek çevresindeki kişileri de etkilemeye başlar. Mavi kedinin olup olmadığının düşünülmesi bir yana herkes gördüğünü de söylemeye başlayarak mavi kedi avı başlar. Öykü “Siz hiç mavi kedi gördünüz mü?” soru cümlesiyle başlar. Söylence cümleleriyle de sürdürülür. “Mış mış mış… Muş muş muş…”(s.59) Öykü mavi kedinin arayışıyla sürdürüldüğü için “Bulunacak mı, bulunmayacak mı?” sorusu merak ögesini canlı tutmaktadır. Arayışa yetişkinlerin, daha sonra medyanın da katılımı olaydaki gerilim ve beklentiyi artırmaktadır.

Süpermen Hamamdan Nasıl Kaçtı?’da fantastik gülmece tarzında bir öykü kurgulanmıştır. Çocuk bir gün balkonlarında oynarken bir ses duyar.

Karşısında Süpermen durmaktadır. Süpermen Türk hamamına gitmiştir ve tellak onu öyle bir keselemiştir ki elinden zor kurtulmuştur. Kese sonrasında zorlanarak verilen ikramlar da bir süper kahramanın bayılmasına neden olmuştur. Bu ısrarcı ikram tutumunu konduğu balkonda da yaşar ve oradan da ayrılır. Süpermen’in olayları anlatışıyla olaylar dizisellikten çıkar. Geriye kırılmalarla (flash back) yaşadıklarını anlatır. Öyküyü kurgulayan çatışmalarda ısrarlı ikram anlayışı yer almaktadır. Konunun yapılandırılmasında abartıyla kurgulanan gülmece ögelerine yer verilmiştir.

İZLEK

Uzay Karpuzu adlı öyküde açık iletilere yer verilmemiştir. Çocuk ve yetişkin dünyasının çatışmaları yer almaktadır. Örtük bir biçimde çocukların düş dünyalarının desteklenmesi gereği vurgulanmaktadır. Çocuk gerçekliğine dayanan ve onun yetişkin gerçekliğinden daha önemli olduğunun vurgusuna yer verilen bir anlatı kurgulanmıştır.

Eğlendirici Bir Masal’da ev sahibi olma isteği masalsı bir dille anlatılmıştır. Ev sahibi olma isteği İzgü’nün yoksul karakterlerinin temel arzusunu oluşturmaktadır.

Mavi Kedi’de, merak temasına yer verilmiştir. Söylenceler merak duygusunu artıran dil kullanımlarıdır. Konuyla bu bakımdan sıkı bir bağ kurulmuştur.

KARAKTERLER

Uzay Karpuzu’nda, ana karakter Pelin ve Korhan’dır. Korhan yetişkinlerden farklı istekleri olan bir çocuktur. Hayal gücünün gereğini yerine getirmeye çalışan bir çocuktur. Onunla aynı özellikleri taşıyan Pelin’le bir araya geldiklerinde düşlerini uygulamaya koyabilmişlerdir. Diğer karakterler ilgisiz yetişkin dünyasını simgelemektedir. Karakterler karşılıklı konuşmalar yoluyla geliştirilmektedir.

177

Hırsız Adlı Köpek’te, ana kahramanlar köpek ve çocuktur. Köpek ile çocuk birbirine zıt özellikler taşımaktadır. Köpek var olanı sorgulayan, değiştirmeye çalışanı simgelerken çocuk korumacı olanı simgelemektedir.

Karakterler karşılıklı konuşma yoluyla geliştirilmişlerdir. Simgesel karakterler olduğu için genellemeyi yansıtır niteliktedirler.

Eğlendirici Bir Masal’da iki ana karaktere yer verilmiştir: Yoksul bir çift olan Apturaman ve Asiye. Asiye, isteklerine takılıp o isteklerin olmasında direten abartılı bir tiptir. Apturaman ise Asiye’nin her isteğine olmaz diyemeyen bir başka abartılı tiptir. Asiye sorun üreten, Apturaman ise soruna çözüm yolu bulması gereken kişidir. Masal anlatılarında var olan yardımcı rolünü ise aktar üstlenmektedir. Karakterler masalsı anlatıya uygun olarak kurgulanmışlardır. İkinci çerçevede yer alan Hulusi Amca ise hiçbir abartısı olmayan, yaşamsal gerçekliği olan ve evi olmayan bir emeklidir. Onun da sığındığı ev değil Apturaman ve Asiye’nin masalıdır.

Yeşil Ayakkabı’da, Yaprak ana karakteri oluşturmaktadır. Yaprak istekleri ile koşulları arasındaki dengeyi bilen sorumluluk sahibi bir çocuk olarak davranışlarıyla geliştirilmektedir. Ailesine dayatmalarda bulunmayan, ideal çocuk tipi olarak kurgulanmıştır. Yan karakter ise babadır. Aile dayanışmasına önem veren, çocuklarının isteğini oldu bittiye getirmeyen ideal yetişkin tipini sergilemektedir. Onun bu özelliği öykünün de mutlu sonla bitmesini sağlamaktadır.

Mavi Kedi’de, söylencelerin uyandırdığı merakın peşinde koşan insanlara yer verilmiştir. Ele alınan karakterlerde egemen olan söylencelere gerçeklerden daha fazla inanan, yaşamlarını da söylencelere teslim eden insanlar ele alınmıştır.

Süpermen Hamamdan Nasıl Kaçtı?’da karşısındakinin ilgisini dikkate almayan ısrarcı insan tiplerine yer verilmiştir. Konuşmalar ve davranış yoluyla tiplerin özellikleri belirtilmektedir.

İLETİ

Uzay Karpuzu, yazınsal nitelikli bir yapıttır. İletiler bakımından açık ve örtük iletilere yer verilmektedir. Korhan’ın arayışıyla çocuk dünyasının yaratıcılığının desteklenmesi gereği sezdirilirken öykünün sonunda yer alan

“Ama hiç savaş oyunu oynamayacaktık” cümlesiyle açık iletiye yer verilmiştir.

Bu ileti anlatının yapısında bir yama gibi durmaktadır. Bunun dışında gerek eylemleri gerekse çocukların betimlenişi çocuk gerçekliğini yansıtacak biçimde kurgulanılmıştır. “Dayım öyle kahkahalar atarak güldü ki, kova dolusu güldü, leğen dolusu güldü…”(s.11) “Ben sana uzay aracı yaparım Korhan, ama balık kavağa çıkınca.”(s.11) “’Ah’ dedi Pelin, ‘Ben artık yemeyeceğim, hem fazla yersek karnımız şişer, aracımızın içine giremeyiz.’”

(s.13)

Hırsız Adlı Köpek’te, alegorik bir anlatıma başvurulmuştur. Yüzey yapıda bir köpekle çocuğun konuşmalarından oluşurken derin yapıda birçok toplumsal iletiye yer verilmektedir. Bu alegorik anlatımda mizahi bir anlayışla da bütünleştirilerek toplumsal sorunlarla ilgili birçok iletiye yer verilmektedir.

Bu iki özellik öykünün derin yapıda çocuk tarafından anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Bu öykü çocuk edebiyatı yapıtı özelliğini taşımamaktadır.

Alegorik anlatımın dışında birçok açık iletiye de yer verilmiştir: “Siz benim gibi köpekleri değil, çocukları bile sokaklarda bırakıyorsunuz” (s.20).

Eğlendirici Bir Masal’da, ikinci anlatım çerçevesiyle açık uçlu iletiye yer verilmektedir. Emekli Hulusi Amca ile insanların temel sorunu olan barınma gereksinimleriyle ilgili toplumsal bir sorun dile getirilmiştir. Bu ikinci bölüm anlatıya sonradan ekleme gibi durmakta, anlatının dokusunu bozmaktadır.

Yeşil Ayakkabı’da, açık herhangi bir iletiye yer verilmemiştir. Yaprak’ın iç çatışmalarıyla tutumluluk, ayağını yorgana göre uzatmak, iletisine vurgu yapılmıştır.

Mavi Kedi’de, açık iletilere yer verilmemiştir. Aklını kullanmayan insanları, söylencelerle kurulan gerçekliklerin nasıl etkilediği iletisi ele

179

alınmıştır. Gerçeklerin perdelenerek, söylencelerin nasıl değer kazandığının eleştirisine yer verilmektedir.

Süpermen Hamamdan Nasıl Kaçtı?’da açık ve örtük iletilere yer verilmektedir. Konduğu balkon sahibinden su isteyen Süpermen’in gelen suya cevabı açık ileti niteliğindedir ve tutarsızlık da göstermektedir. “Aman dedi, bu çok soğuk bademciklerim şişer. Hem annem terli terli su içme, dedi”(s.78).

ÇEVRE

Uzay Karpuzu’nda, çocuk dünyasına yabancı olan bir çevre kurgulanmıştır. Ya ilgisiz ya da çocuklarla alay eden yetişkinlerden oluşan bir çevre anlatılmaktadır. Korhan, çevresindeki bu duyarsızlıkları kendi gibi duyup düşünen Pelin’le aşmaya çalışmaktadır. Düş gücünü ve el becerilerini kullanarak uzay araçlarını yaparlar.

Hırsız Adlı Köpek’te, değişimi sevmeyen ve istemeyen bir toplumun özellikleri ortaya konulmuştur. “Hıh, sen insanları kolaycacık yeni şeyleri kabul eder mi sanıyorsun?”(s.21) Bu değişime karşı oluşta her türlü yönetsel baskı yer almaktadır. Bu durum apartman yönetiminden ülke yönetimine kadar uzanmaktadır.

Mavi Kedi’de, söylencelerle yönetilen bir toplum modeli sergilenmektedir.

Gazeteler de böyle bir toplumun oluşmasına katkı sağlamaktadır.

DİL VE ANLATIM

Uzay Karpuzu adlı öyküde çocuk dünyasının algısından yararlanılarak kurgulanmış bir anlatım yer almaktadır. Bu algı Pelin ile Koray arasında geçen konuşmalar yoluyla aktarılmıştır: “-Peki Pelin, biz bu ufacık deliklerden nasıl aracın içine gireceğiz? –Küçüleceğiz –Nasıl? –Yerlerde yuvarlanacağız, oramıza buramıza basacağız, hoplayacağız, zıplayacağız ve küçüleceğiz”

(s.16). çocuk karakterlerin eylemleri yoluyla da çocuk gerçekliği yansıtlma yoluna gidilmiştir. “Hopladık, güp, zıpladık, güp… Duvara yaslandık, karşıya

atladık, enginar gibi büzüldük, lahana gibi açıldık, haydi bir kez daha, haydi bir kez daha...”(s.17) yansıma sözcüklere yer verilerek anlatıma akıcılık verilmiştir: “Yuuufiiii yufiiiii, hafi hafi hafi hafi, yiiiiiuuuuuu…. Uuuuuuuuuuiiii…

”(s.17)

Hırsız Adlı Köpek’te, öykü karşılıklı konuşmalar yoluyla kurgulanmıştır.

Eleştirel yaklaşımlar yoluyla birçok soruna özetleyici bir anlatım kurgulanmıştır. İletiler slogan biçimiyle anlatının içinde yer almaktadır: Sokak çocukları sorunu, dilde yabancılaşma sorunu.

Eğlendirici Bir Masal’da, anlatının kurgulanmasında masalsı dil özelliklerinden yararlanılarak anlatım akıcı bir hale getirilmiştir. Anlatımda abartılı dil kullanımları yer almaktadır: “Bir ağlamış bir ağlamış Asiye, gözleri beşoluğun gözleri olmuş, iki göz iki yandan şarıl şarıl gözyaşı dökmüş...

Ağlarken bir bağırmış, bir inlemiş, yöredeki tüm kuşlar, kediler, köpekler kaçışmışlar iniltiden, bağırtıdan.”(s.28)

Süpermen Hamamdan Nasıl Kaçtı?’da mizahi bir dil kullanımına yer verilmiştir.

YAZINSAL VE EĞİTSEL İLKELER

Uzay Karpuzu adlı öyküde çocuk algılarından hareketle özgün bir anlatım biçemi oluşturulmuştur.

Hırsız Adlı Köpek’te, ironiler yoluyla yazınsal bir metin oluşturulmuştur.

İletiler bakımından en çok toplumsal iletiye sahip öykülerden birisi olmasına karşın mizah diliyle kurgulanmış olan bu iletiler yazınsallıkla ilgili değer yitimine neden olmamaktadır.

Eğlendirici Bir Masal’da, masallara özgü dil kullanımlarına yer verilmiştir. Masalın bir anlatıcı tarafından aktarıldığı masalın sonunda ortaya çıkmaktadır. Anlatıcıya kadar olan kısım, tür özelliklerini yansıtır nitelikte

181

başarılı bir kurgu oluştururken anlatıcıyla birlikte sosyal bir sorunun parçası haline getirilerek yazınsallık etkisi zayıflamıştır.

Mavi Kedi adlı öyküde okurun hedeflendiği bir anlatım biçimine başvurulmuştur. İlk cümle “Siz hiç mavi kedi gördünüz mü?” biçiminde başlamaktadır. Bu cümle hem dikkat çekmeyi hem de doğaüstü bir kavram üzerinde merak duygusunu geliştirmektedir. Söylencelere dayanan bir dil kullanımıyla da anlatım dikkat çekici bir biçeme dönüştürülmüştür: “Mış mış mış… Muş muş muş…”

Süpermen Hamamdan Nasıl Kaçtı?’da terliyken su içilmemesi açık ileti biçiminde aktarılmıştır. Bunun dışında öğüt verici bir yaklaşıma yer verilmemiştir. Abartılarla kurulan mizahi yaklaşım yazınsal etkinin oluşmasına da katkı sağlamaktadır.