Karar Verme

Karar verme, herhangi bir birey tarafından bir durumun, problem olarak algılanması ile baĢlayıp, istendik bir amaca ulaĢmak için bir ya da daha fazla seçenek arasından bir davranıĢa yönelik eylemin seçilmesini içeren zihinsel bir süreçtir. Karar verme zeka, entelektüel ve biliĢsel aktiviteleri içerir, karmaĢık bir yapıda olup eleĢtirel düĢünme becerisinin kullanılmasını gerektirir (TaĢçı, 2005). Karar verme, bir süreç olarak çeĢitli aĢamalardan oluĢmaktadır. Bu aĢamalar,

 Karar vermeyi gerektiren bir durumun, sorunun saptanması

 Seçeneklerin belirlenmesi

 Seçeneklerin değerlendirilmesi

 En iyi seçeneğin seçilmesi

 En iyi seçeneğin seçilmesidir.

Klinik karar vermede seçilen seçeneğin uygulanması ve sağlıklı birey ve hasta bakımında durumun izlenmesi ve değerlendirilmesi de karar verme süreciyle birlikte verilmektedir. Aslında bu aĢama karar verme sürecinin dıĢındadır. Karar en uygun biçimde uygulanmaya konulduktan sonra seçilen çözümün iĢleyip iĢlemediği ve beklenen sonuçları verip vermediği izlenmelidir. GerçekleĢen sonuç ile beklenilenler arasında anlamlı farklar çıktığında karar tekrar düzeltilmeli veya değiĢtirilmelidir (Akat, Budak, Budak, 2000) .

2.3.2.1. Klinik Karar verme

Klinik karar verme; birey ve ailenin sorunlarının çözümünde ön görülen seçenekler arasında en uygun, yararlı ve kabul edilebilir olanını seçmek veya uygulamak olarak tanımlanmaktadır (Thompson&Dowding 2002). Klinik karar verme, tüm sağlık profesyonelleri olduğu gibi hemĢirelerde geliĢtirilmesi gereken temel bir beceridir. HemĢireler hastanın durumundaki değiĢikliklere yönelik verileri analiz eden, öncelikleri belirleyen birey ve aile ile birlikte bakımda en uygun klinik kararı verme sorumluluğunu yürüten sağlık profesyonelidir. HemĢirelikte klinik karar verme, hastalığın birey ve aile üzerine etkisini anlayarak bakım vermesini içerir. Aynı zamanda birey ve ailenin

emosyonel, sosyo-kültürel, ekonomik yetersizliklerini belirler ve bunlarla baĢ etme becerilerini geliĢtirerek bakıma yansıtır (Tanner 2006). Kısaca hemĢirelikte klinik karar verme; profesyonel hemĢirelik bilgi ve becerisinin uygulamaya konulmasıdır (Jenkins, 1983; Tanner, 2006). Klinik karar verme hemĢireler tarafından problem çözme yaklaĢımı olarak benimsenen hemĢirelik sürecinin temel bir parçasıdır.

HemĢireler sağlık bakım profesyonelleri olarak bakım sürecinde; birey, aile, toplum için var olan koĢullar içersinde en uygun ve doğru kararı verme becerisini uygulamaya koymak zorundadırlar. Dünya Sağlık Örgütü, hemĢirelik okulları programlarında klinik karar verme, problem çözme ve kritik düĢünmenin geliĢtirilmesini profesyonel hemĢire eğitiminde altın standart olarak önermektedir (WHO 2009). Amerikan HemĢirelik Okulları Derneği [American Association of Colleges of Nursing (AACN)] profesyonel hemĢirelik uygulamaları için lisans eğitiminde kazandırılması gereken dokuz temel ilke bildirmiĢtir. Bu temellerden bir tanesi de „lisans programının, mezunlarını yüksek kalitede hemĢirelik bakımını sağlayabilmesi için karar vermeye hazırlamasıdır (AACN 2008). Klinik karar verme, hemĢirelik eğitiminde öğrencilere kazandırılması gereken becerilerden biridir. Bu nedenle hemĢirelik öğrencilerinin eğitim sürecinde karar verme algılarının belirlenmesi, karar verme becerilerinin geliĢtirilmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir.

2.3.2.2. HemĢirelikte Klinik Karar Verme Ölçeği ile Yapılan ÇalıĢmalar Klinik karar verme algılarının değerlendirildiği çalıĢmalarda, eğitim süreci ile klinik karar verme algılarının genel olarak yükseldiği belirtilmiĢtir. Jenkins (1983) yaptığı çalıĢmada 41 son sınıf, 43 üçüncü sınıf ve 27 ikinci sınıf öğrencisi arasında klinik karar verme toplam ölçek puanı ve üç alt boyut puanı arasında farkın anlamsız olduğunu belirtmiĢtir. Buna karĢın “seçenek ve fikirleri araĢtırmak” alt boyutunda ise farkın anlamlı olduğunu saptamıĢtır. Aynı araĢtırmada yapılan ileri analizde, fark son sınıf öğrencilerinin “seçenek ve fikirleri araĢtırmak” alt boyut puanından (39,68) kaynaklanmaktadır. Byrnes ve West (2000) Avusturalya lisans hemĢirelik öğrencilerinin(n=520) klinik karar verme algılarını değerlendirmiĢlerdir. Öğrencilerin “seçenek ve fikirleri araĢtırmak, amaçları ve değerleri soruĢturmak, sonuçları değerlendirmek alt boyutlarında klinik karar verme algısının orta düzey olduğu, bilgiyi araĢtırmak ve yeni bilgiyi tarafsız olarak benimsemek alt boyutunda klinik karar verme algısının yüksek olduğu bulunmuĢtur. Baumberger-Henry (2005) Amerika‟da hemĢirelik öğrencilerine uygulanan dört farklı eğitim yönteminin karar verme algılarına etkisini değerlendirmiĢtir. Farklı eğitim yöntemlerinde bulunan

öğrencilerin klinik karar verme algısı puanları orta düzeydedir(155,13±12,52; 152,04±10,90; 154,77±13,83; 156,16±11,38). Farklı eğitim yöntemlerinin öğrencilerin klinik karar verme algılarına anlamlı bir etkisi bulunmamıĢtır.

Krumwiede (2010) yaptığı doktora çalıĢmasında lisans son sınıf hemĢirelik öğrencilerinin klinik karar verme ölçek toplam puanı 147,99±10,19dir. Ölçeğin alt boyut puanları seçenek ve fikirleri araĢtırmak 37,04± 2,81; amaçları ve değerleri soruĢturmak 38,00±3,92; sonuçları değerlendirmek 36,19±3,22; bilgiyi araĢtırmak ve yeni bilgiyi tarafsız olarak benimsemek 36,76±3,037‟dir. Girot (2000) Ġngiltere‟de hemĢire ve hemĢirelik öğrencilerinin klinik karar verme algılarını incelemiĢtir. AraĢtırmada 4. sınıf öğrencilerinin (n:19) toplam ölçek puan ortalaması 147,21±11,05‟dir. Alt boyutların puan ortalaması ise sırasıyla seçenek ve fikirleri araĢtırmak 37,32±2,91; amaçları ve değerleri soruĢturmak 35,84±2,81; sonuçları değerlendirmek 37,26±4,75; bilgiyi araĢtırmak ve yeni bilgiyi tarafsız olarak benimsemek 36,79±2,94‟dir. 4 sınıf öğrencileri ile hemĢireler karĢılaĢtırılmıĢtır. Öğrencilerin puanları ile hemĢirelerin ölçek toplam puanı (152,71± 7,15) ve alt boyut puanları (38,94± 2,38; 35,84 ±2,81; 37,94 ±3,36; 37,94 ±2,9) arasında anlamlı

bir fark bulunmamıĢtır. HemĢirelerin ölçek toplam ve alt boyut puanlarının 4. sınıf öğrencilerinin puanlarına benzer olduğu saptanmıĢtır. Türkiye‟de hem lisans öğrencilerinde hem de mezun hemĢirelerde doğrudan klinik karar vermeyi değerlendiren çalıĢmaya rastlanılmamıĢtır. Dolaylı olarak, hemĢirelik öğrencilerinde yapılan problem çözme süreci ve eleĢtirel düĢünme becerilerini değerlendiren çalıĢmalarda bu becerilerin karar vermeyi etkileyeceği bildirilmiĢtir.

“Klinik karar verme becerisi” hemĢirelik eğitiminde geliĢtirilmesi ve mezunlardan beklenen temel beceriler arasındadır. HemĢirelik öğrencilerin “klinik karar verme algılarının belirlenmesi” karar verme becerilerinin geliĢtirilmesi ve değerlendirilmesi gereklidir. Bu nedenle öğrencilerin klinik karar verme algılarını ve nasıl karar verdiklerini değerlendiren geçerli ve güvenilir ölçüm araçlarına gereksinim vardır. HemĢirelikte klinik karar verme becerilerini değerlendiren ulusal ve uluslararası çok fazla ölçüm aracı yoktur. HemĢirelik öğrencilerinin klinik karar verme algılarını değerlendiren ölçüm aracı olarak yalnızca HemĢirelikte klinik karar verme ölçeğine (HKKVÖ) ulaĢılmıĢtır. HKKVÖ‟nin Türkçe‟ye uyarlanması ile ulusal düzeyde bu gereksinim karĢılanmıĢ ve uluslararası düzeyde de ölçeğin farklı bir kültürde tekrar test edilmiĢtir. Bu arastırmada da bilgisayar

destekli simülasyonla eğitimin öğrencilerin klinik karar verme becerilerine etkisini değerlendirmek için kullanılmıĢtır.

2.3.3. Ameliyat Öncesi ve Sonrası Hasta Bakım Yönetiminin Bilgisayar Destekli