Karşıtsal Varsayım (Alm. Kontrastivhypothese)

Karşıtsal Varsayım, davranışçı yaklaşımın dominant olduğu dönemde ortaya çıkmış bir uygulamadır. Lado (1957)’nun Linguistics across Culrure adlı çalışması Karşıtsal Varsayım’ın temelini oluşturmaktadır. Lado, L1 ile L2’yi karşılaştırarak L2 edinicinin L2’de neleri kolaylıkla edinebileceğini veya edinim sürecinde hangi ögelerin dil edinicisi için zorluk teşkil edileceğinin önceden bilinebileceğini ileri sürmüştür. L2 edinicisinin kendi L1’ine ve ait dilsel yapı ve kültürel düşünceleri ve anlamları L2’ye aktardıklarını belirtmiştir. Bu yüzden Lado (1957), dilbilim uygulamalarının yöntemli bir şekilde diller ve kültürlerarası benzer ve farklı noktaların tespit edilmesi üzerine yoğunlaşması gerektiğini vurgulamıştır.

Wittman (1970)’a göre Karşıtsal Varsayım/Çözümleme dört aşamada gerçekleşir. Bu aşamalar şöyle sıralanır:

1. Karşılaştırılacak olan dillerin betimlenmesi aşaması,

2. Yapılan betimlemelerden belirli bazı yapıların seçilmesi aşaması, 3. Seçilen dilbilgisel yapıların karşılaştırılması aşaması,

4. Karşılaştırma sonucu zorluk derecesini öngörme aşamasıdır (Wittman, 1970). Bu aşamalar sonucunda seçilen dilbilgisel yapılar ve kültürel düşünceler arasında benzerlikler var ise olumlu aktarım, yapılar arasında farklılıklar mevcut değil ise

olumsuz aktarım gerçekleşeceği savlanır. Eğer dilbilgisel yapılar ve kültürel düşünceler

arasında herhangi bir ilişki söz konusu değilse aktarım gerçekleşmez.

Karşıtsal çözümleme, davranışçı yaklaşımın popüler olduğu yıllarda dil çalışmalarında çokça rağbet görmesine rağmen ilerleyen dönemlerde gördüğü ilgiyi kaybetmeye başlamıştır. L2 edinicilerinin ürettikleri norm dışılar üzerine yapılan çalışmalar bu norm

24

dışlıların sebebinin yalnızca L1’den yapılan aktarım hataları olmadığını ve karşıtsal çözümleme sonucu ortaya konulan öngörülerin dil edinicilerinin L2’deki üretimleriyle örtüşmediğini göstermiştir. Fakat L1’e sahip L2 öğrenicilerinin L2 edinim sürecinde ürettikleri norm dışı dil üretimlerinin benzerlikler göstermesi norm dışlıların L1 etkisinden çok gelişimsel olduğunu ortaya koymuştur (Lightbown ve Spada, 2003). Özellikle Corder (1971)’in yaratıcısı olduğu hata çözümlemesi ve Selinker (1972) tarafından ortaya atılan öğrenici/aradil yaklaşımı üzerine yapılan çalışmalar karşıtsal

çözümlemeye dayalı yapılan diller arası karşılaştırmaların her zaman sağlıklı sonuçlar

içermediğini göstermiştir (bkz. Corder, 1971; Selinker, 1972).

Davranışçı yaklaşımın, dil edinimini açıklamada yeterli olmadığı yönünde pek çok eleştiri yapılmıştır. Bu eleştirilerden biri, davranışçı yaklaşımın erken yaşta edinilen karmaşık dilbilgisi yapılarının nasıl edinildiğini açıklamada yetersiz kalmasıdır. Ayrıca doğrudan öğretim tekniği, hem sosyal etkileşimciler, hem de bilişsel yaklaşımcılar tarafından, dil edinen bireyden çok dili öğreten kişilere odaklandığı için eleştirilmektedir. Özellikle özgül dil bozukluğu ya da özgül öğrenme güçlüğü olan bireylerin eğitim programlarında hedeflenen sesbilgisi odaklı okumada, okuduğunu anlama, ya da bağlam içerisinde konuşma yetileri gözden kaçabilmektedir (Salzinger, 2008).

Dili sözel davranış olarak tanımlayan davranışçı yaklaşımın dil edinimini açıklamada yetersiz kaldığı alanlar olduğu yukarıda belirtilmiştir. Ancak davranışçı yaklaşım dil edinimini açıklamaya çalışan başka yaklaşımların geliştirilmesine neden olmuştur. 1.1.2. Zihinsel/Doğuştancı Yaklaşım (Alm. mentalistischer Ansatz)

Dil edinimine ilişkin ilk kez Chomsky (1959) tarafından dile getirilen bu yaklaşım, kuşkusuz L2 edinim sürecini açıklamaya çalışan bütün diğer kuram ve yaklaşımlar arasında bilim dünyasında en fazla tartışılan yaklaşım olmuştur (Gass, 1997:31). Bu yaklaşım, bütün insan dillerinin ortak temelini oluşturan şeyin Evrensel Dilbilgisi (=ED) olduğunu varsayar. ED, dili organize etmek için sınırlı bir kurallar kümesi içermektedir ve insanlarda doğuştan var olduğu varsayılan ve tüm diller tarafından paylaşılan değişmez ilkelerin toplamı olarak tarif edilmektedir. Örneğin bütün dillerde özne, nesne ve yüklem bulunmaktadır. Tüm insan dillerini öğrenmemizi mümkün kılan kalıtım yoluyla aktarılan, doğuştan gelen genetik bir yetenek vardır (Chomsky, 2007).

25

Bu görüşte dilin kendisi değil, sözel davranışı incelenmektedir. Dilin şekil ve anlam boyutları ihmal edilmiş, daha çok ses bilgisi edinimiyle sınırlı kalmıştır. Chomsky (1959), davranışçı görüşe şu eleştirilerde bulunur:

1. Davranışçı görüş açıklamalarında basit kas ve salgı davranışlarını esas alırlar. Dil davranışı karmaşık bir olaydır ve basit davranışlar üzerine kurulmuş bir modelle açıklanamaz.

2. Dil konuşucusu daha önce hiç duymadığı bir tümceyi ya da tümceleri söyleyebilir. Bu durum pekiştirme kavramıyla açıklanamaz.

3. Dil öğrenmenin temelinde koşullanma bulunuyorsa, dünyanın değişik toplumlarında değişik dil ve sosyal koşullar altında yetişen bireylerin birbirinden farklı dil öğrenim şemaları göstermeleri gerekir. Oysa değişik koşullar altında yetişen bireylerin dilleri aynı edinme yapısı içinde geliştirdikleri gözlenmiştir (Cüceloğlu, 1997:211-212).

Flynn ve Lust (1981), ED’yi dil aygıtının (Ing. language faculty) ve dilin başlangıç durumunun kuramı olarak tanımlarlar. L1’in edinimine ilişkin yapılan çalışmalarda ED’nin yaptığı önermeler kuşkusuz hala tartışılmaktadır. Ancak L2 edinimi için ED modeli Chomsky’nin 1981 yılında kaleme aldığı İlkeler ve Değiştirgenler (Ing. Prinzipien & Parameter/ Goverment & Bindung ) yazısıyla başlar. Ona göre insan, beyninde dil edinimi için gerekli olan ve içerisinde ED’yi barındıran bir modülle dünyaya gelir. Bu modül, dilin mantıksal yönünü meydana getiren bütün soyut biçimsel özellikleri edinmede kullanılan bir dizi ilkeler20

ile dilleri birbirinden ayıran

değiştirgenler21

den meydana gelir. Cook (1993), bu ilke ve değiştirgenleri, zihinde

20

Chomsky (1981)’e göre ED bazı alt dizgeler içerir ve bu dizgeleri ilke olarak adlandırır. İlkeler insan zihninde doğuştan vardırlar ve diller arası farklılık göstermezler. Bununla beraber ED ilkelerinin evrenselliği, her ilkenin mutlaka tüm dillerde var olması gerektiğini savunmamaktadır. Chomsky’ci varsayıma göre konuşucunun dilbilgisi çoğu dilde geçerli olan ve doğuştan var oldukları düşünülen bu ilkeleri ve onlarla birlikte diller arasında farklılık gösterebilen değiştirgenleri içermektedir. ED’nin ilkelerinin doğuştan insan zihninde var olduklarından ve öğrenme/edinme yoluyla biçimlendirilmediklerinden konuşucu, onları doğuştan maruz kaldığı dile uygulamaktadır. Burada hangi dilin edinildiğinin bir önemi yoktur.

21

Her bir değiştirgen dilsel bir özellik içermektedir ve değiştirgenlerin değerleri de konuşucunun maruz kaldığı girdileri sonucunda kurulmaktadır. Bu şekilde de konuşucu, edinilen dilin çekirdek dilbilgisine ulaşmaktadır. L1 ediniminde maruz kalınan girdi, değiştirgenleri her bir dil için o dilin yapısal özelliğine göre kurulacaktır. Bunlara örnek olarak alanyazında günümüzde ciddi tartışmalara sahne olan

26

bulunan şalterlere benzetmektedir. Dil edinim sürecinin başlangıç durumunda ilke ve değiştirgenler, yani şalterler yansız (+) veya negatif (−) konumda olabilirler; dile özgü bilginin dil aygıtına ulaşmasıyla birlikte bu şalterlerin değerleri değişmeye başlar (Cook, 1993; akt. Cem-Değer, 1996:102).

Dil ediniminde değiştirgen yapıların varlığının belirtilmesiyle başlangıçta L1 edinimi için geliştirilen ED modeli böylece L2 edinimi için de kullanılmaya başlandı. L1’de var olan değiştirgenler L2 edinimi içinde ya onaylanır, ya da yeniden belirlenir. Chomsky (1981) buna değiştirgen ayarlama (Ing. Parameter-Setting) der. Ancak ED varlığına inanan fakat L2 ile L1 ediniminde dilbilgisinin aynı işleyip işlemediği konusunda farklı düşünceler ortaya atıldı: ED’nin ilkeler ve değiştirgenler çerçevesi içerisindeki L2

ediniminin tanımı, birtakım dilbilgisel özelliğin varlığının ya da yokluğunun temeline dayanmaktadır. L2 ediniminde en önemli noktalardan biri karşılaştırılan iki ya da daha fazla dilin aynı ilkeleri kullanarak değiştirgenleri farklı ayarlamalarıdır. Yani L2 edinimi, öğrenicilerin daha önceleri etkin hale getirdikleri ED’nin yanı sıra değiştirgen ayarlama sürecine girmeleri durumudur. Burada çok da kesin olmayan yargı ise L2’nin dilbilgisinin edinimi sürecindeki L1 ve onun ED etkisidir. L2 edinim araştırmalarında ED’nin rolü açıklanmaya çalışılırken Doğrudan, Dolaylı ve Erişimsizlik Varsayımı (bkz. White, 2000) olmak üzere toplam üç ayrı erişimolasılığından söz edilmektedir:

Doğrudan Erişim Varsayımı: (Ing. Direct Access Hypothesis) L2 öğrenicilerinin

ED’ye doğrudan erişebildiklerini kabul etmektedir. Buna göre L2 değiştirgenleri, L1’in hiçbir etkisi olmadan yalnızca L2 girdileri sayesinde ayarlanmaktadır. Bundan dolayı da L2 edinimi, ED ve L2 verileri arasındaki doğrudan etkileşim ile oluşmaktadır. Bir başka anlatımla, L2 öğrenicisi L2 değiştirgenlerini L1 değiştirgenlerine uyarlamadığını, L1 ediniminde olduğu gibi bir yöntemle değiştirgenleri ayarladığı savunulmaktadır (White, 2000).

Dolaylı Erişim Varsayımı: (Ing. Indirect Access Hypoyhesis) Bu varsayıma göre bir L2

öğrenicisinin ED’ye erişimi, L2’in değiştirgenlerinin L1 verisini işlemleme aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, dolaylı erişim varsayımı L1 değiştirgenlerinin başta L2’ye aktarım edilebileceği olasılığı ile birlikte onların sonunda L2’ye uygun bir biçimde değişeceğini savunmaktadır (White, 2000; Cook, 1993). Bu varsayımını destekleyen bir başka görüşe göre, L2 edinen birey için ED bilgisi tümüyle

27

erişemeyebilir. Onlara göre, birey ED’nin yalnızca ilkelerine doğrudan ulaşabilmektedir, değiştirgenleri yeniden ayarlaması ise olanaksızdır (Schachter, 1989).

Fırsat Penceresi Varsayımı (Ing. Window of Opportunity Hypothesis) olarak

adlandırılan bu görüş, değiştirgenlerin ayarlanmasına yalnızca kritik dönem öncesi izin verildiğini, değiştirgenlerin ayarlandıktan sonra da bir daha değiştirilemediğini ileri sürmektedir. Bu varsayımı savunan bir başka görüşe göre L2 öğrenicisi, temel olarak önce L1 bilgisine bağlı kalmakta, ancak yine de ED’yi L2 ediniminde uygulayabilecek ve L1 bilgisinin L2’ye uyarlanmasını sağlayabilecektir.

Erişimsizlik Varsayımı: (Ing. No-Access Hypothesis) Erişimsizlik Varsayımı’na göre,

L2 ediniminde ED‘ye erişim olanaksızdır. L2 ediniminde bazı bilişsel, dilsel olmayan

Öğrenme Stratejileri kullanılmaktadır. Bu varsayımın en güçlü kanıtlarını Kritik Dönem Varsayımı (Ing. Critical Period Hypothesis), sol beyin hasarlı bireylerle yapılan

araştırmalar, yetişkinlerin kullandıkları öğrenme stratejileri ve fosilleşme olgusu oluşturmaktadır. Erişimsizlik Varsayımı adı altında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür: Bu görüşlerden birine göre L2 bilgisi L1’den çok daha kısıtlı edinilmektedir (Schachter, 1989; Bley-Vroman, 1988); kimi L2’ler başkalarına kıyasla çok daha zor edinilmektedirler (Schachter, 1989); ve L2 edinicileri L1’de hiç görülemeyen bir biçimde farklı farklı süreçler yaşamaktadırlar. Erişimsizlik Varsayımının savunucuları da bu yüzden L2 edinicilerinin ED’yi kullanmadan L2’yi nasıl öğrenebildiklerini L1 bilgisi ile birleştirerek Genel Problem Çözme Yaklaşımı ile açıklamaya çalışmaktadırlar (Aydın, 2001).

Günümüzde bile yukarıdaki tartışmalar henüz son bulmuş değildir. ED’nin L2 ediniminde etkin bir faktör olduğu ve bilimsel anlamda açıklanması gereken bir olgu olduğu konusunda birçok ED taraftarı hemfikirdir. Ancak hangi ED ilke ve değiştirgenlerin hangi koşullarda aktif edildiği ve hangi konumda hangi dengeleyici strateji kullanılacağı sorusuna cevap bulunamamıştır. Bir başka ifadeyle L2 edinimi performansının neden L1 edinim performansının çok gerisinde olduğu sorusuna tatmin edici bir cevap henüz bulunamamıştır (Felix, 1997:149).

Chomsky, 1991 yılında kaleme aldığı Minimalist Program (Ing. A Minimalist Program for Linguistic Theory) kuramında değiştirgenleri biçimsel yerine işlevsel, ilkeleri de anlamsal ve fonetik örneklerle açıklamaya çalışır. Derin-Yapı (Ing. D-Structure),

Yüzey-28

Yapı (Ing. S-Structur) gibi dil sistemini oluşturan ve yalnızca dile özel bileşenler

Minimalist Programda yok artık. Minimalist Programla birlikte evrensel ilkeler nedir? sorusu yerine ilkeler neden böyle, dil neden böyle? sorusu önem kazanmıştır (Chomsky, 1991). Bu yeni yaklaşımda ED, birtakım soyut dilbilgisi yapıları yerine, dillerde olası sözcükleri belirleyen bir grup özellik (F) ile işlemci bir sitem (CHL)’den oluşur (Chomsky, 2000; 2005). Ona göre dil yetisini oluşturan bileşenler yalnız dile özel bileşenler olmayabilir. Dil yetisini özel kılan şey, bu bileşenlerin özel bir biçimde bir araya gelerek etkinleşmesidir. İnsan vücudunda bir organın aynı anda pek çok işlevi olabilir. Örneğin, omurilik hem savunma sisteminin, hem dolaşım sistemin bir parçasıdır. Aynı zamanda da dik durmamızı sağlar. Omuriliğin kendine mahsus bu özellikleri, pek çok şeyin bir araya gelip etkileşmesi sonucu oluşur. Dil için de aynı şeyin söz konusu olduğunu söyler (Chomsky, 2002,164). ED temelli edinim araştırmalarında köklü bir değişim anlamına gelen bu program, yaptığımız araştırmalara göre deneysel olarak henüz doğrulanamadığından yukarıdaki tartışmalara son verememiştir. Ancak yine de belirtelim ki, L2 edinimine ilişkin bazı belirtkelerin açıklamasını ED modeline borçluyuz. Bununla birlikte bu çalışmadaki sonuçlarımız için ED bağlamında bir açıklama yaptığımızda Chmosky’nin Minimalist Program’ı yerine

1981 yılında ortaya attığı İlkeler ve Değiştirgenler Modeli’ne dayandırılmıştır.