Etkileşimsel Yaklaşım (Alm. interaktionistischer Ansatz)

Etkileşimsel Yaklaşım, L2 dil edinicisinin toplumsal bir varlık olduğuna ve edinmenin de toplum içerisinde etkileşim sonucunda gerçekleştiğine vurgu yapmaktadır (Portmann-Tselikas, 2001). Bu yaklaşımın savunucuları, L2 edinicisinin sosyal etkileşim sonucunda düşüncelerini ve deneyimlerini paylaşarak zaman içinde kendine has belleğini oluşturduğunu belirtmektedirler.

Bazı psikolog ve psiko-dilbilimci L2’yi karmaşık bir yetinin edinilmesi/öğrenilmesi şeklinde ele alırlar. Onlara göre, L2 dil edinicisi dil edinimi sürecinde hem fiziksel ve bilişsel olgunluğa, hem de yoğun çevresel etkileşime gereksinim duymaktadır (Portmann-Tselikas, 2001).

Buradan anlaşıldığına göre etkileşimsel yaklaşım, hem davranışçı hem de bilişsel anlayıştan etkilenmektedir. Bu yaklaşım, hem bilişsel hem de davranışçı yaklaşımın görüşünü bir arada kullanan eklektik bir yaklaşımdır. Diğer bir deyişle, etkileşimsel yaklaşım öğrenmenin/edinmenin uyarıcı-tepki bağı ile gerçekleştiğini ancak bu bağ arasında bilişsel süreçlerin de geçerli olduğunu belirtmektedir.

Yaklaşımın öne çıkan araştırmacılarından Vygotsky, bilişsel gelişimin ve özellikle dil gelişiminin dil edinicisinin çevresindekilerle etkileşimi sonucunda gerçekleştiğini belirtmektedir (Vgotsky, 1985). Vygotsky (1985)’nin ortaya koyduğu Yakınsal Gelişim

32

Alanı (Ing. Zone of Proximal Development) kavramı, öğrenmenin etkileşime dayalı bir

süreç sonucu gerçekleştiğine vurgu yapmaktadır. Korkmaz, Vygotsky’nin Yakınsal

Gelişim Alanı kavramını kullanarak öğrenmenin sosyal ortamda, öğrenenin ilgisi

dâhilinde ve öğretenlerin (öğretmen, arkadaş, aile vs.) rehberliğinde gerçekleştiğini savunduğunu aktarmaktadır (Korkmaz, 2002:199).

Etkileşimsel yaklaşım çerçevesinde L2 edinimi üzerinde duran bir başka araştırmacı da Bruner’dir. Bruner (1960, 1966, 1971), L2 edinicisinin edinim sürecinde anlam oluşturma biçimlerini araştırmış ve anlam üretmenin üç şekilde gerçekleştiğini belirtmiştir. Bunlar; 1) canlandırma, 2) görsel (ikonik), 3) simgeleştirme (sembolik)’dir

Canlandırma düzeyinde; öğrenmenin, nesneler ve materyallerle etkileşim sonucunda

gerçekleştiğini, görsel düzeyde, nesnelerin görsel imgelerle sunulduğunu ve bunun gerçek nesneden bir adım uzaklaşmak anlamına geldiğini; simgeleştirme düzeyinde ise, nesnelerin zihinsel imgelerle değiştirilebilir veya simgeler aracılığıyla kullanılabilir duruma getirildiğini, yani simgeleştirmenin bir anlamda kavramlaşma aşaması olduğunu belirtmektedir (Bruner, 1960, 1966, 1971; akt. Maviş, 2006: 52).

Etkileşimsel Yaklaşım çerçevesinde şekillenen L2 edinim yaklaşımları şu şekildedir: 1. Sosyo-Eğitimsel Model, ( Socio-Educational Model)

2. Kültür Uyuşumu Modeli, (Acculturation Model) 3. Karmalaştırma Süreci, (The Pidginization Process) 4. Otomatikleşme Modeli (Automaticity Model)

1.1.4.1. Sosyo-Eğitimsel Model (Socio-Educational Model)

Sosyo-Eğitimsel Model ilk defa Robert Gardner (1985) tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde temel olarak toplumun bireysel faktörlerinin ve genel özelliklerinin L2 edinim sürecinde nasıl etkili olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Gardner (1985), L2 edinim sürecini açıklamak amacıyla oluşturduğu bu model bütünleşme güdüsünü odak noktası yapmıştır. Bu modelde dil öğrenme sürecini oluşturan dört boyut vardır:

1. Dil öğrenme süreci öncesinde var olan faktörler: cinsiyet, yaş, öğrenim geçmişi vs. 2. Öğrenicinin sahip olduğu değişkenler: zekâ, dil yetisi, uyguladığı dil öğrenme

33

3. Dil öğrenme şekli (doğal ortamda/yönlendirmesiz ya da sınıf ortamında/ yönlendirmeli)

4. Dil öğrenme süreci sonunda elde edilen edinim düzeyidir (Dörnyei, 2001a: 51-52). Buna göre, L2 edinicisi; erek dili L1 olarak konuşanlarla, o dilin kültürüyle bütünleşerek ve öğrenme/edinme durumlarına karşı olumlu bir tutum geliştirerek pozitif güdülenmeyi harekete geçirir. Bu güdüleme de L2 edinicisinin dil öğrenme yetiği ile birleşerek L2 edinimini gerçekleştirir.

1.1.4.2. Kültür Uyuşumu Modeli (Ing. Acculturation Model)

Schumann, (1978:20-35), L2 ediniminin büyük ölçüde dil edinicisinin erek dil grubunun kültürüne uyum sağlama süreci olduğunu savlar. Bu savını da Kültür Uyuşumu Modeli ile açıklamaya çalışır Bu modele göre; kültür uyuşumu L2 edinicisinin erek dil grubuna toplumsal ve psikolojik açıdan uyum sağlamasını, erek dil grubunun toplumsal ve psikolojik özelliklerini içselleştirmesini ifade etmektedir. Yaklaşımın öncüsü olan Schumann; L2 ediniminin kültür uyuşumu sürecinin bir parçası olduğunu ve L2 edinicisinin erek dil grubuyla gerçekleştirdiği kültür uyuşumu derecesinin aynı zamanda L2 edinme derecesini de belirleyeceğini belirtmektedir (Aktaran, McLaughlin,1991: 110). McLaughlin (1991), Kültür Uyuşumu Modeli’nin, L2 edicisinin erek dil grubunun kültürüne uyum sağlama sürecinde belirleyici olan iki ölçütün bulunduğunu belirtmektedir. Bunlar:

1. Toplumsal Uzaklık; 2. Psikolojik Uzaklık

Toplumsal Uzaklık; L2 edinicisinin toplumsal-kültürel bir dünya bilgisine sahip

olduğuna ve L2 edinim sürecinde erek dil grubunun kültürüne yani yeni bir kültüre de maruz kaldığına vurgu yapmaktadır. Bu açıdan toplumsal uzaklık; L2 edinicisinin toplumsal yapısı ile erek dil grubunun toplumsal yapısı arasındaki ilişkiyi içermektedir.

Psikolojik Uzaklık; L2 edinicisinin bireysel yönüne vurgu yapmaktadır. Psikolojik

uzaklık; L2 edinicisini bireysel olarak etkileyen faktörlerden ortaya çıkmaktadır. Bu yaklaşıma göre, kültür uyumunda öncelikli önem taşıyan etmen; toplumsal etmendir. Psikolojik faktörler ikincil öneme sahiptir. Diğer bir deyişle psikolojik faktörler,

34

toplumsal faktörlere bağlı olarak ve onların kültür uyuşumuna herhangi bir etkide bulunmadığı durumlarda belirleyici olmaktadır.

McLaughlin (1991), toplumsal uzaklığı belirleyen faktörlerin L2 edinim sürecinde oynadığı olumlu ve olumsuz rolleri şu şekilde tablolaştırmaktadır.

Tablo 2: Toplumsal Uzaklığın L2 Edinimine Olumlu-Olumsuz Etkileri

Olumlu Etkileri Olumsuz Etkileri

1. L2 edinen grup ile erek dil grubu arasında toplumsal eşitlik vardır. 2. Her iki grupta asimile olmayı arzu

ediyordur.

3. L2 grubu küçük ve birleştirici değildir.

4. L2 edinen grubun kültürü erek dil grubununkine yakındır.

5. Her iki grup üyeleri birbirlerine karşı olumlu davranış sergiliyordur. 6. L1 grubu L2 grubuyla olanakları

paylaşmak istiyordur.

7. L2 grubu erek dile daha fazla maruz kalmayı istiyordur.

1. L2 edinen toplumsal grup ile erek dil grubu arasında toplumsal eşitlik yoktur.

2. Her iki toplumsal grupta da asimile olma arzusu yoktur.

3. L2 toplumsal grubu büyük ve birleştirici gruptur.

4. L2 edinen toplumsal grubun kültürü, erek dil grubunun kültürüne yakın değildir.

5. Her iki grup üyeleri birbirlerine karşı olumsuz davranış sergiliyordur. 6. Erek dil grubu L2 toplumsal grubuyla

olanakları paylaşmak istemiyordur. 7. L2 toplumsal grubu erek dile daha

fazla maruz kalmayı istemiyordur. Kaynak: Theories of Second-Language Learning (McLaughlin, 1991:111; akt. Aygüneş, 2007).

Yukarıdaki tablodan da anlaşıldığı gibi Schumann Kültür Uyuşumu Modeli ile toplumsal uzaklığı belirleyen yedi faktör bulunmaktadır. L2 edinim sürecinin, bu faktörler olumlu olduğu durumlarda başarılı; olumsuz geliştiği ve toplumsal uzaklığın arttığı durumlarda ise başarısızlıkla sonuçlandığını belirtmektedir.

Sonuç olarak, Kültür Uyuşumu Modeli’ne göre, L2 edinicilerinin erek dil ile girdiği etkileşimin az olduğu, yani toplumsal uzaklığın ve psikolojik uzaklığın fazla olduğu durumlarda L2 edinim süreci büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlanacaktır. Schumann (1978), buna koşut olarak toplumsal ve psikolojik uzaklığın fazla olduğu durumlarda L2 edinicilerinin edinmeye çalıştıkları dili belirli bir noktanın ilerisine taşıyamadıklarını ve dillerini karmalaştırdıklarını belirtmektedir.

35

1.1.4.3. Karmalaştırma Modeli (Ing. The Pidginization Process)

Schumann (1978), L2 edinim sürecini açıklamaya çalışan Karmalaştırma24 Varsayımı’nı, (Ing. The Pidginization Hypothesis) Alberto adlı deneğin L2 edinim sürecini gözlemlemesi sonucu ortaya koymuştur.

Alberto, L1’i İspanyolca olan bir Kosta Rikalıdır. Lise eğitimi döneminde İngilizce dersleri görmüş, 33 yaşında Amerika’ya göç etmiş ve Kosta Rikalı bir ailenin yanına yerleşmiştir. Schumann (1978), Alberto’nun bu dönemdeki İngilizce edinimi sürecini 10 ay boyunca gözlemlemiş ve bu süreç sonucunda beklenenin aksine, İngilizcesinin oldukça sınırlı bir biçimde geliştirebildiği sonucuna ulaşmıştır. Schumann (1978), Alberto’nun İngilizcesinin bu denli az biçimde gelişmesinin nedeni olarak, toplumsal uzaklığın çok fazla olmasını ve İngilizcesini geliştiremediği noktada dilinin

karmalaşmasını (Ing. Pidginization) göstermiştir. Diğer bir anlatımla, Alberto

İngilizcenin L1 olarak konuşulduğu bir ortamda bulunmasına rağmen, daha çok Kosta Rikalılarla görüşmekte ve Alberto’nun dilinde İngilizce-İspanyolca karışımı bir durum oluşmuştur. Örneğin; Alberto olumsuzlaşma için “no go” (hayır gitmek) biçiminde bir yapı kullanmakta, yardımcı sözcükleri kullanmamakta, eylemleri ise, çekimsiz biçimde kullanmaktadır. Schumann (1978), Alberto’nun İngilizcenin L1 olarak konuşulduğu bir ortamda 10 ay gibi bir süre kalmasına rağmen, erek dil ortamlarına girmekten kaçınarak erek dil grubuyla kültürel uyuşumu gerçekleştiremediğini belirtmiştir. Bu noktada Alberto dilini karmalaştırarak L2 gelişimini bir noktada durdurmuştur. Schumann (1978), L2 edinim sürecinde dildeki karmalaşmanın devam etmesi durumda erek dilin fosilleşeceğini belirtir.

Bundan başka L2 eğitimi ve yabancı dil öğretimi programlarına yönelik olarak gerçekleştirilen deneysel çalışmaların bulguları, öğrencilerin bazı dil ögelerinin ediniminde beklenen yeterliğe ulaşamadıklarını ve doğru dil kullanımında istendik düzeye erişemediklerini ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra, yalnızca anlaşılır girdinin sunulduğu ve sınıf içi etkileşime dayalı iletişimci öğretim programlarında öğrencilerin

24

Karmalaştırma (Ing. Pidginization), birbirinden farklı diller konuşan, kendi ana dilleri ile anlaşmayı sağlayamayan birden fazla grubun kendi aralarında iletişim kurmak için kullandıkları dilleri belirtmek için dilbilimciler tarafından kullanılan bir terimdir. Byron, pidgin dillerinin birer doğal temas dili (contact language) olduğunu belirtir (Byronn, 1993:256).

36

bir tür karma dil geliştirdikleri ve akademik yetiler kazanamadıkları gözlemlenmiştir (Harley ve Swain, 1984; Lightbown, 1993’den aktaran Peçenek, 2008).

Sonuç olarak, Karmalaştırma Varsayımı; L2 edinicilerinin erek dil grubuyla yeterli ilişki geliştirmedikleri ve var olan ara dilleriyle iletişim sağlayabildiklerinde L1’leriyle L2 dillerinin karma bir yapı sergileyebileceğini iddia etmektedir.

1.1.4.4. Otomatikleşme Modeli (Ing. Automaticity Model)

İlk defa Anderson tarafından ortaya konulan Otomatikleşme Modeli temel olarak Schumann (1978)’ın Kültür Uyuşumu Modeli üzerine temellendirilmişti (bkz. Anderson, 1983). Ancak Schumann (1978), L2 edinim sürecini açıklarken daha çok dışsal süreçleri gözetir, yani L2 edinicisinin erek dili hangi amaçlarla kullandığını ve bu süreçte erek dil grubuyla ne tür bir etkileşime girdiğini tartışır. Anderson (1983) ise Otomatikleşme Modeli’yle daha çok L2 edinim sürecinin nasıl gerçekleştiği üzerinde durmaktadır. Anderson (1983), L2 ediniminin otomatikleşme ve yerlileştirme (Ing. Automaticity and Related Phenomena) gibi iki temel kavram sayesinde gerçekleştiğini belirtmekte ve bu iki kavramın, L2 edinim sürecinde aradil oluştururken izlenen iki farklı süreç olduğuna vurgu yapmaktadır (McLaughlin,1991:112).

Otomatikleşme sürecinde L2 edinicisi erek dili, bu dilin yapısına ilişkin kendi içselleştirilmiş bilgisine uydurmaya çalışır. Bu süreçte erek dilin dizgesinden bağımsız yani içsel normlara bağlı bir gelişim süreci izlenmektedir. Bu süreç daha çok karmalaştırmada olduğu gibi L2 edinim sürecinin ilk dönemlerinde görülmektedir. Yerlileştirme süreci ise, L2 edinicisinin kendi içselleştirilmiş dizgesini erek dilin dizgesine uydurma sürecini ifade etmektedir. Dil edinicisi, bunu gerçekleştirirken de Otomatikleşme sürecinin tersine dışsal normlara yani erek dilin normlarına göre kendi aradilini düzenlemeye çalışmaktadır.

Bu açıdan yerlileştirme kavramı, L2 edinicisinin dilini karmalaştırma sürecinden sıyrılmasını ifade etmektedir. Bu doğrultuda otomatikleşme ve yerlileştirme kavramları şu şekilde özetlenebilir:

37