Kanunda Belirtilen Sorumlular ve Sorumlulukları

5018 sayılı Kanuna göre sorumlular ve sorumlulukları şu şekilde belirtilmiştir.

a) Bakanlar; yürürlükten kaldırılan 1050 sayılı Kanun, bakanları kendi bütçelerinin ita amirleri, ita amirini ise devlet hizmetlerine ilişkin giderlerin geçici ya da kesin olarak ödenmesi hakkında yazılı emir ve izin veren yetkili olarak tanımlamıştır.

Diğer bir ifadeyle bütçe kanunu ile bakanlıklara tahsis edilen ödeneğin harcama yetkisi bakanlara aittir. 5018 sayılı Yasa ile bu yetki harcama yetkililerine verilmiştir.

b) Üst Yöneticiler; 5018 sayılı Kanunun 11. maddesine göre, bakanlıklarda müsteşar, diğer kamu idarelerinde en üst yönetici, il özel idarelerinde vali, belediyelerde belediye başkanı üst yöneticidir. Ancak, Milli Savunma Bakanlığı’nda üst yönetici Bakandır.

5018 sayılı Kanun ile müsteşar ve diğer üst yöneticilere teşkilat yasaları ve diğer kanunlardaki sorumluluklarına ek olarak, üst yönetici sıfatıyla yeni bir sorumluluk yüklenmiştir. Kanun gereği, üst yöneticiler, idarelerinin stratejik planlarının ve bütçelerinin kalkınma planına, yıllık programlara, kurumun stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine uygun olarak hazırlanması ve uygulanmasından, sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kullanımının önlenmesinden mali yönetim ve kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve Kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine getirilmesinden sorumludur.¹⁸¹ Bu sorumluluk bakanlıklara bağlı kurum ve kuruluşların üst yöneticileri bakımından bakana karşı, mahalli idarelerde ise ilgili meclislerine karşıdır.

181 Ekrem Candan, “Bakan ve Üst Yöneticilerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları”, Güncel Mevzuat Dergisi, Sayı.11, Kasım 2006, s.3.

c) Harcama Yetkilisi; Bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisidir. Harcama birimi; kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birimdir.

Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumludur.

İç denetçi, denetim raporunu, belirli bir sürede cevaplandırmak üzere denetime tabi tutulan birimin harcama yetkilisine verir. Harcama yetkilisi gerektiğinde çalışanlardan ve ilgililerden görüş almak suretiyle raporu cevaplandırarak iç denetçiye gönderir, denetlenen faaliyetler konusunda, denetim raporunda yer alan önerilere ilişkin önlemleri alır. Önlem alınmaması halinde iç denetim birimi başkanı üst yöneticiyi bilgilendirir.

Bütçe sınıflandırması harcama yetkilisini belirleyen temel unsurdur. Merkez teşkilatı içerisinde; örneğin Başbakanlık veya bakanlıklar içerisinde teftiş kurulu başkanlığında kurul başkanı, genel müdürlüklerde genel müdür, müstakil daire başkanlığında daire başkanı harcama yetkilisidir. Özel bütçeli kuruluşlarda; örneğin üniversite ve ileri teknoloji enstitülerinde genel sekreterliklerde genel sekreter, fakültelerde dekan, enstitülerde ve merkezlerde müdür, bölümlerde başkan vb. harcama yetkilisidir. Mahalli düzeydeki idarelerden; illerde vali, ilçelerde kaymakam, belediyelerde belediye başkanları ve birlik başkanları harcama yetkilisidir.

5393 sayılı Kanunun 63. maddesine göre belediyelerde bütçe ile ödenek tahsis edilen her birim (büyük şehirlerde daire başkanlıkları, belediyelerde birim müdürlükleri) harcama yetkilisidirler. Aynı şekilde 5018 sayılı Kanunda harcama yetkilileri hem tanımlanmış ve hem de görev alanları belirtilmiştir. 5018 sayılı Kanunun 3. maddesinin (k) bendinde, kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birim harcama birimi olarak tanımlanmıştır. Belediyelerde en üst yetkili belediye başkanı olmasına rağmen 5018 sayılı Kanun, bütçe uygulaması bakımından birim amirini en üst yetkili saymıştır. Dolayısıyla mali sorumluluk açısından harcama yetkilisi doğrudan sorumlu olmakla birlikte birim amirinin belediye başkanına karşı da idari sorumluluğu ortadan kalkmamıştır. Bir diğer anlatımla belediye başkanının en üst

yönetici olarak alt birimlerin faaliyetleri yönüyle idari sorumluluğu da devam etmektedir.¹⁸²

d) Mali Hizmetler Birimi ve Mali Hizmetler Birimi Yetkilisi; 5018 sayılı Kanunun 60. maddesine göre kamu idarelerinde, idarenin stratejik plan ve performans programının hazırlanmasını koordine etmek ve sonuçlarının konsolide edilmesi çalışmalarını yürütmek, ilgili mevzuatı çerçevesinde idare gelirlerini tahakkuk ettirmek, gelir ve alacaklarının takip ve tahsil işlemlerini yürütmek, genel bütçe kapsamı dışında kalan idarelerde muhasebe hizmetlerini yürütmek, ön malî kontrol faaliyetini yürütmek, iç kontrol sisteminin kurulması, standartlarının uygulanması ve geliştirilmesi konularında çalışmalar yapmak, malî kanunlarla ilgili diğer mevzuatın uygulanması konusunda üst yöneticiye ve harcama yetkililerine gerekli bilgileri sağlamak ve danışmanlık yapmak, malî konularda üst yönetici tarafından verilen diğer görevleri yapmak gibi idarenin mali işlemlerinin yürütülmesinden sorumludurlar.

Ayrıca mali hizmetler birimi yöneticileri, iç denetçiler tarafından yapılan denetimler sonucunda düzenlenen raporlara ilişkin olarak üst yönetici tarafından verilen görevleri yerine getirmekten sorumludur.

e) Muhasebe Yetkilisi; Muhasebe hizmeti, gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm malî işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanması işlemleridir. Bu işlemleri yürütenler muhasebe yetkilisidir.

Muhasebe yetkilileri ödeme aşamasında, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde;

a) Yetkililerin imzasını,

b) Ödemeye ilişkin ilgili mevzuatında sayılan belgelerin tamam olmasını, c) Maddi hata bulunup bulunmadığını,

d) Hak sahibinin kimliğine ilişkin bilgileri,

182Fahrettin Önder, “5018 sayılı Kanun Kapsamında Belediyelerde Sorumlu Kişiler Ve Sorumluluklarının Kapsamı”, Yerel Siyaset, Sayı.22, Şubat 2007., s.79.

kontrol etmekle yükümlüdür.

Belediyelerde muhasebe hizmeti mali hizmetler birimi içinde yürütülmektedir.

Muhasebe yetkilisi mali hizmetler birim amirine bağlı olarak çalışan bir görevlidir. Mali hizmetler birim amirliği ile muhasebe yetkililiği görevi birleşebilir, mali hizmetler amiri aynı zamanda muhasebe yetkililiği görevini de yapabilir. Uygulamada da bu şekilde olmaktadır. Muhasebe yetkilisinin kural olarak, harcama sürecinde belge kontrolü ve ödeme yapma görevi bulunmaktadır.

C. 5018 SAYILI KANUNDA İÇ DENETİM SİSTEMİ

Özel sektör kuruluşları tarafından yoğun olarak kullanılan iç denetim faaliyeti, son yıllarda kamu iç mali kontrol sistemlerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

Özellikle Avrupa Birliği’ne aday ülkelerde, kamu yönetiminde hesap verebilirliğin ve mali saydamlığın sağlanması amacıyla etkili bir iç denetim sisteminin kurulması zorunluluğu ortaya çıkmış ve bunun sonucu olarak iç denetim sistemi, bu ülkelerin çerçeve kanunlarında ve ikincil mevzuatlarında düzenlenmiştir. Ülkemizde de iç