almaktadır. 1960’lı yıllarda, belediye başkanlığı ve meclis üyeliği gibi görevler, özellikle küçük yerleşim yerlerinde pek rağbet görmezken, 1980’lerin ortalarından itibaren bu durum tümüyle tersine dönmüştür.115
Türkiye’de 1982 Anayasası’nın 123. maddesi “İdarenin kuruluş ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır.” hükmünü içermektedir.
Buna dayalı olarak Türk kamu yönetimi merkez örgüt, merkez örgütün uzantıları, yerel yerinden yönetim ve hizmet yerinden yönetim kuruluşları olarak örgütlenmiştir.
Merkezi yönetim bakanlıklar ve bunlara bağlı ve ilgili kuruluşlardan oluşmaktadır. İlgili kuruluşlarda KİT’ler gibi hizmet yerinden yönetim kuruluşlarını kapsamaktadır. Ayrıca bazı yasalarda “ilişkili” kuruluş kavramı (bağımsız idari otoriteler için) kullanılmaktadır. 116 Anayasanın 123. maddesinde ayrıca Türkiye’nin üniter devlet yapısı göz önünde tutularak, çok sayıda tüzel kişilikten oluşan yönetimin bir sistem bütünlüğü içerisinde çalışması gerektiği vurgulanmaktadır. Ayrıca “idarenin bütünlüğü”
ilkesine göre, bazı hizmetler ayrı kamu tüzel kişisi tarafından yerine getirilse de, bunların merkezi yönetim tarafından denetlenmesi bir zorunluluktur.117
Nitekim Anayasa’nın “Mahalli İdareler” başlıklı 127. maddesi yerel yönetimler ile ilgili anayasal esasları belirlemektedir. Buna göre yerel yönetimler, il, belediye veya köy halkının yerel ortak gereksinimlerini karşılamak üzere kuruluş esasları yasa ile belirtilen ve karar organları seçimle göreve gelen kamu tüzel kişileridir. Madde ile yerel yönetimler için öngörülen anayasal güvenceler ise; yerel yönetimler ile ilgili konuların yasa ile düzenlenmesi, karar organlarının demokratik seçimler ile oluşturulması, seçilmiş organlar ile ilgili olarak denetimin yargıya dayandırılması ve yerel yönetimlere görevleri ile orantılı kaynaklarının sağlanmasıdır.
115 Ruşen Keleş, “Belediyeciliğimizde Son Gelişmeler ve Yerel Özerklik”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt.5, s.2, Mart 1992, s.9
116 Metin Günday, İdare Hukuku, İmaj yayıncılık, Ankara, 2003, s.419,
117 Arif Erençin, “Belediye Görevleri Üzerine Bir İnceleme”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt.15, Sayı.1, Ocak 2006, s.18.
Yerel yönetimlere ilişkin yapılan bu açıklamalar da göstermektedir ki, yerel yönetimlerin kuruluş esasları, karar organlarının oluşumu, görev ve yetkilerinin belirlenmesi, merkezî yönetimle bağ ve ilgileri, bunlar üzerinde uygulanacak idarî vesayet yetkisi, yasal bir düzenlemeyi gerektirmekte, ‘yasallık’ vazgeçilmez bir koşul olmaktadır.
5393 sayılı Belediye Kanunu, genel olarak belediyelerin kuruluşunu, işleyişini, görev ve yetkilerini düzenlemektedir. Belediye Yasası, belediyeyi tanımlarken özerklik kelimesini kullanmakta, idari ve mali özerkliğe vurgu yapmaktadır. Söz konusu kanunda belediye, “Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi” olarak tanımlanmaktadır.
Belirtmek gerekir ki, yerel yönetimlerin özerk bir yapıda olması, yani kendi kararlarını kendilerinin alma hakkı bulunması, yerel yönetimlerin en önemli özellikleri arasında yer almaktadır. Yerel yönetim kurumlarının varlık nedenini oluşturan bu nitelik, yerel topluluklara karar organları aracılığı ile sorumluluk alanlarında uygulanabilir nitelikte kararlar alabilmesini ve kendi kendilerini, tercihleri yönünde yönetme olanağını vermektedir.118 Yine ülkemiz, Avrupa ülkelerinin yerel yönetimlerin özerkliğini garanti altına almayı amaçlayan ve bu anlayışla imzalanan Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartını da kabul etmiştir. Özerklik Şartıyla ilgili, Bakanlar Kurulu’nun 06.08.1992 gün ve 92/3398 sayılı kararı 03.10.1992 gün ve 21364 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’na göre belediye idaresinin organları; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanından oluşmaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanun’u da benzer bir düzenleme öngörmüştür.
Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göre seçilmiş üyelerden oluşmaktadır. Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir sınırları içerisindeki ilçe ve ilk kademe belediye meclislerinin üyelerinin beşte biri ile bu belediyelerin başkanlarından oluşur. Meclisin başkanı, Büyükşehir Belediye Başkanıdır.
118 Muhammet Kösecik, Avrupa Birliği ve Yerel Yönetimler: Genel Bir Bakış, http://www.yerelsiyaset.com/v2/index.php?goster=ayrinti&id=562, (15.03.2007), s.2.
Belediye meclisinin görev ve yetkileri Kanunun 18. maddesinde sayılmıştır. Bu görev ve yetkilerden bazıları; stratejik plân ile yatırım ve çalışma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek, bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek, borçlanmaya karar vermek, şartlı bağışları kabul etmek, belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek, belediye başkanıyla encümen arasındaki anlaşmazlıkları karara bağlamak, mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek, imar plânlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek vb.dir.
Belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında; il belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kişiden; diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden oluşur. Bu düzenleme ile küçük ölçekli belediyelerde daha pratik bir organ oluşumu amaçlanmıştır.
Büyükşehir belediye encümeni, belediye meclisinin her yılın ilk olağan toplantısında kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile; genel sekreter ve biri mali hizmet birim amiri olmak üzere belediye başkanı tarafından her yıl birim amirleri arasından seçilecek 5 üyeden oluşur. Encümene belediye başkanı, katılamadığı durumlarda genel sekreter başkanlık yapar.
Belediye encümeninin görev ve yetkileri Kanunun 34. maddesinde sayılmıştır.
Görev ve yetkilerden bazıları; stratejik plan ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüş bildirmek, yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak, kanunlarda öngörülen cezaları vermek, diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek vb.dir.
Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını
yapamaz ve yönetiminde bulunamaz. Başkan, genel olarak belediye teşkilâtının en üst amiri sıfatıyla, belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumakla görevlidir.
Büyükşehir Belediye Başkanı da doğrudan seçmenler tarafından beş yıllığına seçilir. Görevleri diğer belediye başkanları gibi olmakla beraber, ilaveten büyükşehir sınırları içerisindeki diğer belediyeler arasında birlik ve koordinasyonu sağlamakla görevlidir.
B. TÜRKİYE’DE DENETİM SİSTEMİNİN GENEL