Parlamento gündemi her ülkede hükümet çalışmalarını doğrudan etkileyen önemli bir konudur.251 Tüm toplantılarda olduğu üzere, komisyonlar gibi, Genel Kurul da belirli
bir gündeme bağlıdır.252 Genel Kurul gündemi her birleşim için bir kitapçık şeklinde
bastırılarak dağıtılır. Dağıtılan gündem kitapçığında Genel Kurul gündemindeki tüm işler değil, o birleşimde kanun önerileri veya denetim işlerinden hangileri görüşülecekse, o işler yer almaktadır.253 Genel Kurul bir gündem maddesi içindeki işleri Meclis
246 İba ve Bozkurt, 2006, s. 116. Bakırcı da komisyonun bulunmaması halinde görüşmelerin
başlayamayacağını belirten açık bir hüküm olmadığını belirtmektedir. Bakırcı, 2000, s. 411.
247 İba ve Bozkurt, 2006, s. 117; İba, 2010, s. 276.
248 Neziroğlu, 2008, s. 147. Örneğin 24. Dönemde 156. Sıra sayılı Anayasa Komisyonu raporu,
komisyon hiçbir birleşimde hazır bulunmadığı için görüşülememiştir.
249 İba ve Bozkurt, 2006, s. 117. 250 Bakırcı, 2000, s. 410.
251 İba, Ş., “TBMM İçtüzüğünden Doğan Bir Yasama Aktörü Olarak Danışma Kurulu”, Yasama
Dergisi, 2011, 35–50 (s. 35).
252 İçtüzük’ün 49. maddesine göre Genel Kurul gündemi 8 bölümden oluşur: 1. Başkanlığın Genel
Kurula Sunuşları, 2. Özel Gündemde yer alacak işler, 3. Seçim, 4. Oylaması Yapılacak İşler, 5. Meclis Soruşturması Raporları, 6. Genel görüşme ve Meclis Araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler, 7. Sözlü Sorular, 8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.
64
Başkanlığınca alınış tarihlerine göre görüşür. Genel Kurula sevk edilen komisyon raporları dağıtımı tarihinden itibaren 48 saat geçmeden görüşülemez. İçtüzük’ün “Genel Kurulda bekletilme süresi” kenar başlıklı 52. maddesinin getirmiş olduğu bu düzenleme öğretide serinleme süresi olarak anılmaktadır.254 Bununla beraber 52. maddenin 2. fıkrası
hükümet ve esas komisyona Genel Kurulda gerekçeli olarak önerinin bu süre geçmeden gündeme alınmasını talep etme yetkisini tanımaktadır. Kanunların gündemdeki sırasının değiştirilmesi için İçtüzük iki farklı yöntem sunmaktadır. Bunlardan ilkine 49. maddesinde yer vermiştir. 49. maddeye göre Meclis Başkanlığının gerekli gördüğü hallerde Danışma Kurulu255 gündem sırasının değiştirilmesini Genel Kurula teklif edebilir. 49. madde hükümet ve esas komisyonun da gündem değişikliği istemlerinin Danışma Kurulunda görüşüleceğini ve Danışma Kurulunun görüşünün Genel Kurula sunulacağını düzenlemektedir. 52. maddenin 2. fıkrası da hükümet ve esas komisyona gündemin 8. maddesinde yer alan işlerden birini doğrudan ilk sıraya alınmasını gerekçesini256 de belirtmek şartıyla Genel Kurulun oyuna sunma yetkisi vermiştir. 52.
madde sadece bir işin gündemin ilk sırasına alınmasını isteme yetkisini tanımaktadır. 52. maddeye dayanarak bir işin gündemin ilk sırasından başka bir yere, diyelim ki gündemin
254 İba ve Bozkurt, 2006, s. 94.
255 İçtüzük’ün 19. maddesine göre kurulan Danışma Kurulu, siyasi parti grup başkanları, başkan
vekilleri veya görevlendirecekleri birer milletvekilinden oluşur. Danışma Kurulu, yasama faaliyetine ilişkin kararların alındığı, yasama sürecini düzenleyen bir organdır. [Neziroğlu, 2008, s. 114.]
256 Anayasa Mahkemesi 24 Temmuz 1972 tarihli 14255 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 1972/13
E., 1972/18 K., sayılı 6 Nisan 1972 tarihli kararında öncelik önergelerinde gerekçeye yer verilmemesinin iptal sebebi olacağını: “Yukarıdan beri açıklananlarla varılan sonuç şudur: Yasama Meclîsleri İçtüzüklerinin öncelik ve ivedilik istemlerinin gerekçeli olmasına, ivedilik kararlarının kanun tasarı veya teklifinin birinci görüşmesi başlamadan önce verilmesine ve bu buyruğun doğal sonucu olarak da birinci görüşme başlamadan önce karara bağlanmasına ilişkin kuralları bir Kanunun geçerliği üzerinde etkili olabilecek nitelikte önemli ve esaslı biçim hükümleridir. Bunlara aykırı tutumlar o Kanunun biçim yönünden iptali nedenini oluşturur.
(...)
Şurasını da belirtmek yerinde olur ki söz konusu içtüzük kurallarının ayrıntı hükümlerinden imişçesine, ihmal edilebileceğini savunmaya, bu kuralların yukarıda tartışılan nitelikleri elvermez.” şeklinde açıklamışken; 25 Haziran 1977 tarihli 15977 sayılı Resmi Gazetede yayınlana 1976/51 E., 1977/16K. sayılı 10 Mart 1977 tarihli kararında ise öncelik önergelerine gerekçe eklenmemiş olmasının iptali gerektirmeyecek bir hukuka aykırılık olduğunu belirtmiştir.
65
ikinci sırasına alınması veya birden fazla işin gündemin üst sıralarına çıkartılması istenemez. Gündem sırasının bu şekilde değiştirilmesi için 49. maddenin 5. fıkrası gereği Danışma Kurulunca teklif olunması gerekir.257 Uygulamada 52. madde yerine 49.
maddenin kullanıldığı gözlemlenmektedir.258 Bir öneri ister gündeme alınmış, isterse halen 48 saatlik serinleme süresinin içinde ve gündeme alınmamış olsun, öncelik önergeleri 49. madde kullanılarak Danışma Kurulu veya grup önerisi şeklinde Genel Kurula sunulmakta;259 komisyonun veya hükümetin 52. maddeye dayanan öncelik önergeleri Genel Kurulda işleme alınmamaktadır.260 Her ne kadar 49. madde sadece
gündem sırasının değiştirilmesine olanak tanısa da 48 saatlik serinleme süresinin kaldırılması için de kullanılmaktadır.261 Bakırcı, haklı olarak 49. maddenin böyle bir yetki
tanımadığını 48 saatlik serinleme süresinin ancak 52. madde kullanılarak kaldırılabileceğini savunmaktadır.262 48 saatlik serinleme süresinin kaldırılması mümkün
olmakla beraber, milletvekillerine komisyon raporunu okumalarına izin verecek kadar
257 Neziroğlu, 2008, s. 358. 258 Bakırcı, 2000, s. 191. 259 Bakırcı, 2015, s. 208.
260 Has, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma
Düzeni, 2009, s. 138.
261 Bakırcı, 2000, s. 192.
262 Bakırcı, 2000, s. 193. Anayasa Mahkemesi de 1991/27 E., 1991/50 K. sayılı, 12 Aralık 1991
tarihli kararında uygulamayı şu gerekçeyle İçtüzük’e aykırı bulmuştur: “Bunlardan Yasa tasarısının gündemin birinci sırasına alınmasına ilişkin siyasal parti grubunun istemi içtüzüğe aykırı değildir. Çünkü İçtüzük’ün 50. maddesinde, gündemdeki işlerin görüşme sırasının Danışma Kurulu'nca Genel Kurula önerilebileceği öngörüldüğünde koşulların oluşması durumunda 19. maddeye göre ANAP Meclis Grubu, Danışma Kurulu yerine tasarının birinci sıraya alınmasını isteyebilir, içtüzüğün 19. maddesinde siyasal parti gruplarının istemlerini doğrudan Genel Kurul'a sunabilmeleri, Danışma Kurulu'nun ilk çağrıda toplanamaması ya da toplanıp da oybirliğiyle karar alamaması koşuluna bağlanmıştır. Yetki Yasası'nın gündemin birinci sırasına alınarak hemen görüşülmesinin sağlanması, konusunun Danışma Kurulu'nun 6.6.1991 günlü toplantısında ele alınmasına karşın siyasal parti grupları arasında görüş birliği sağlanamadığı için 19. maddenin aradığı koşul gerçekleşmiş olmaktadır.
Ancak, tasarının kırk sekiz saatlik süre beklenmeden görüşülebilmesi için önerinin mutlaka Hükümetçe ya da esas komisyonca yapılması gerekmektedir. Bunun dışındaki bir organca öneride bulunabilmesi, İçtüzük değişikliğini gerektirir. Çünkü içtüzüğün herhangi bir maddesinde buna olur veren bir düzenleme bulunmamaktadır.
İçtüzüğün yasa tasarılarının görüşülmesine ilişkin öngördüğü yöntemden farklı bir biçimde oluşturulan dava konusu TBMM kararı, doğrudan Meclis'in çalışma yöntem ve esası ile ilgili bulunmakta ve 53. maddeyi değiştirir nitelik taşımaktadır.” Bununla beraber Anayasa Mahkemesi aynı kararında bu eylemli İçtüzük değişikliğinin Anayasaya aykırı olmadığına hükmetmiştir.
66
dahi süre bırakılmadan görüşmelere başlandığı da görülmektedir.263
Kanun önerilerinin Genel Kurulda görüşülmesine önce yarım kalan işlerden başlanır ve yarım kalan işler tamamlandıktan sonra ilk sıradaki işten hareketle gündem sırası takip edilir. Yarım kalan işlerin önüne başka iş alınmaması bir teamül haline gelmiştir. Yarım kalan işlerin görüşülmemesi istendiğinde komisyon temsilcisinin görüşmeye katılmaması sağlanmakta ve böylece yarım kalan iş görüşülmeden gündeme devam edilmektedir.264 Basılan gündem kitapçıklarında yarım kalan işler maddesi bir dipnotta açıklanarak bu madde içinde hangi işlerin görüşüleceği milletvekillerinin bilgisine sunulmaktadır.265