F. OYLAMA YÖNTEMLERİ
VI. CUMHURBAŞKANI TARAFINDAN GERİ GÖNDERİLEN
başkanlık sistemleri arasından oldukça farklı olmasına rağmen, kabul aşamasındaki tek fark parlamenter sistemde yürütmenin parlamento üyesi olan üyelerinin oy kullanmasıdır. 6771 sayılı kanunun yürürlüğe girmesiyle Cumhurbaşkanının seçilmesiyle, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların atanmalarıyla milletvekillikleri düşeceğinden oy hakları olmayacağı için milletvekili olan bakanlara katılamadıkları oylamalar için başka bir bakana vekalet verme yetkisi tanıyan Anayasa’nın 96. maddesinin 2. fıkrası da aynı kanunla ilga edilmiştir. 1982 Anayasası ile gelen vekaletle oy uygulamasına dair değişiklik İçtüzük’te hiç yapılmadığı için vekaletle oy İçtüzük’te hiç düzenlenmeden yürürlükten kalkmıştır.
VI. CUMHURBAŞKANI TARAFINDAN GERİ GÖNDERİLEN
KANUNLAR
TBMM tarafından kabul edilen kanunlar Meclis Başkanlığınca son kez kontrol edilip Genel Kurulda geçirdiği değişiklikleri de kapsayacak şekilde yeniden yazıldıktan sonra bir-iki gün içinde Cumhurbaşkanı’na gönderilecektir.377 TBMM tarafından Cumhurbaşkanlığına yollanan metin Resmi Gazete’de yayımlanmadığı için henüz
377 İba ve Bozkurt, 2006, s. 166. 21 Ocak 2017 tarihinde kabul edilen 6771 sayılı kanunun uzunca
99 yürürlükte olmasa dahi, tam anlamıyla bir kanundur.378
A. 6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Hakkındaki Kanundan Önceki Durum Anayasamızın 89. maddesi Cumhurbaşkanı’na kanunları 15 gün içinde tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye geri gönderme yetkisi tanımaktadır. Bu yetki Cumhurbaşkanı’nın, karşı imzaya tabi olmayan, Devlet Başkanı sıfatıyla kullandığı bir yetkidir.379 Cumhurbaşkanı 15 günlük süre içerisinde kanunu yayımlamak veya geri göndermek seçeneklerinden birini kullanmak zorundadır. Kanunların yayımlanması yasama faaliyetine dahil olmamakla beraber, kanunun yürürlüğe girmesi ancak yayımla mümkündür.380 Gözler; Cumhurbaşkanı’nın bir kanunu ısdar etmeme yetkisi olmadığını,
ısdarın bir yasama işlemi değil bağlı yetkiye dayanan yürütme işlemi olduğunu belirtmiştir.381 Teziç’e göreyse Cumhurbaşkanı’nın bu süre içinde hareketsiz kalması ve
kanunu yayımlamaması üzerine, yürütme organının sorumlu tarafı olan ve kanunları yürütmekle görevli Bakanlar Kurulunun siyasi sorumluluğuna gidilebilir ve TBMM kanunun yayımlanması konusunda bir karar alarak kanunu Resmi Gazete’de yayınlatabilir.382 Cumhurbaşkanı’nın bu yetkisinin hangi nedenlerle veya ne şekilde
kullanacağı çalışmamızın kapsamı dışında kalmaktadır.383 Bu başlık altında biz
Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye geri gönderilen bir kanun hakkında TBMM çatısı
378 Teziç, E., “Cumhurbaşkanının Geri Gönderme Yetkisi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Mecmuası, 52.1–4 (1987), 101–116 (s. 105).
379 Aliefendioğlu, Y., “Yasaların Cumhurbaşkanınca Geri Gönderilmesi”, Amme İdaresi Dergisi,
21.1 (1988), 5–39 (s. 14).
380 Aliefendioğlu, 1988, s. 11.
381 Gözler, K., “Türkiye’de Bir Bilinmeyen: Isdar”, içinde Prof. Dr. Erdal Onar’a Armağan, Ankara
Üniversitesi Yayınları, 391, 2 c. (Ankara: Ankara Üniversitesi, 2013), İİ, 897–951 (s. 914).
382 Teziç, 1987, s. 108.
383 Cumhurbaşkanı bu yetkisini hem yerindelik hem de Anayasallık denetimi için kullanabilir. Onar,
2003, s. 53. Cumhurbaşkanı tarafından Anayasaya aykırılık gerekçesiyle bile geri gönderilmiş olsa TBMM’nin aynı çoğunlukla kanunda ısrar etmesi mümkündür. Buna karşın Cumhurbaşkanının Anayasaya aykırılık nedeniyle iadesi kamuoyunun dikkatinin çekilmesini sağlar. Onar, 2003, s. 70.
100 altında yapılacak olan işlemlere değineceğiz.
Teamül gereği, Cumhurbaşkanı’nın geri gönderme tezkeresi Genel Kurul gündeminin “Başkanlığın Genel Kurula sunuşları” bölümünde okunarak Genel Kurulun bilgisine sunulur.384 Bu tezkerede eğer kanun kısmen geri gönderilmiş ise uygun bulunmayan maddelerin açıkça belirtildiği, tamamı uygun görülmediyse maddelerden bahsedilmeksizin kanunun iade edildiği belirtilmekte ve kanunun kısmen mi tamamen mi geri gönderildiğinin tespiti için bu sonuç kısmı esas alınmaktadır.385 Has, sonuç kısmının
esas alınıp, tezkerenin gerekçesinin göz ardı edilmesi halinde Cumhurbaşkanı’nın kanunu kısmen uygun bulmasa bile kanunun tümünü TBMM’ye geri gönderme yetkisi vereceğini ve TBMM’ye tanınan kısmen veya tamamen görüşmeyi seçme yetkisinin Cumhurbaşkanı’na devredileceğini savunmaktadır. Yazara göre Cumhurbaşkanı eğer kanunun tamamının yeniden görüşülmesini istiyorsa gerekçesinde maddelerin tamamı için ayrı ayrı uygun bulmama nedenini açıklaması gerekmektedir.386 3 Ekim 2001 tarihli
ve 4709 sayılı anayasa değişikliği hakkındaki kanunla Anayasa’nın 89. maddesinde yapılan değişikliğin hemen sonrasında Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in geri gönderdiği 4676 sayılı kanun yeniden görüşülmesi sırasında açılan usul görüşmesi sonucunda;387 Cumhurbaşkanı’nın geri gönderme tezkeresinin sonuç kısmında388
384 Neziroğlu, 2008, s. 98.
385 Has, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma
Düzeni, 2009, s. 299.
386 Has, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma
Düzeni, 2009, s. 300.
387 TBMMTD, 02.05.2001, D.21, C.94, YY.4, B.95 s.26 vd.
388 TBMMTD, 19.06.2001, D.21, C.67, YY.3, B.120, s.14. “Yukarıda önemli görülen kimi
maddelerine ilişkin açıklanan gerekçelerle, kamu yararı ile bağdaşmayan, demokratik geleneklere, temel hak ve özgürlüklere, hukuka ve Anayasal ilkelere uygun düşmeyen kurallar içeren 4676 sayılı "Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun", Anayasa'nın 89. ve 104. maddeleri uyarınca yayımlanması uygun görülmeyerek Türkiye Büyük Millet Meclisince bir daha görüşülmek üzere ekte geri gönderilmiştir.”
101
kanunun tamamını geri göndermesine karşın sadece tezkerede gerekçelerini açıkladığı maddeler görüşülmüştür.
Anayasa’nın 89. maddesine göre TBMM’nin Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilen kanunu aynen kabul edebileceği gibi kanunu değiştirerek de kabul edebilir. TBMM’nin kanunu değiştirerek kabul etmesi halinde Cumhurbaşkanı kanunu tekrar geri gönderebilir. 89. madde yasamada usul ekonomisini sağlamak için389 TBMM’ye kanunun
tamamının değil de bir kısmının uygun bulunmaması durumunda, kanunun sadece uygun bulunmayan maddelerini görüşme imkânı tanımıştır.390 Anayasa’nın 89. maddesi
TBMM’ye bir yetki sunmakta, sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşme zorunluluğu getirmemektedir.391 TBMM sadece kanunun geri gönderilen maddelerini
görüşme kararı almakla beraber, geri gönderilmeyen ancak geçen sürede uygulanması fiilen imkânsız olan hükümlerini de değiştirebilir.392
Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilen kanunlar esas komisyon olarak daha önce gönderildikleri komisyona, eğer Cumhurbaşkanı’nın geri gönderme sebepleri arasında Anayasaya aykırılık da var ise tali olarak da Anayasa Komisyonuna havale edilirler. Komisyonlarda genellikle İçtüzük’ün 35. maddesi sebebiyle geri gönderilen kanunun sadece yayımlanması uygun bulunmayan maddeleri hakkında görüşme açılır.393
İçtüzük’ün 81. maddesi geri gönderilen kanunlar hakkındaki işlemlere de ışık
389 İba, Ş., “TBMM İçtüzük Değişikliklerinin Anlamı: 1996 Sonrasına Bakış”, Yasama Dergisi,
2007, 69–91 (s. 78).
390 2001 yılında 4709 sayılı kanun ile yapılan Anayasa değişikliği öncesinde geri gönderilen
kanunların hem komisyonda hem de Genel Kurulda tamamının görüşülmesi gerekiyordu. İba, 2010, s. 9.
391 Has, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma
Düzeni, 2009, s. 304.
392 İba, 2010, s. 36. 393 Neziroğlu, 2008, s. 98.
102
tutmaktadır. Maddeye göre Genel Kurul kanunun uygun bulunmayan maddelerinin mi yoksa tamamının mı görüşüleceğine kanunun görüşmelerine başlamadan önce, görüşmesiz olarak karar verir.394 Genel Kurul uygun bulunmayan maddeleri veya
takdirine göre kanunun tamamını yukarıda aktardığımız gibi yeniden görüşür ve yeniden kanunun tümünü oylar.
TBMM’nin ısrar ederek metnini değiştirmeden kabul ettiği veya sadece Cumhurbaşkanının öngördüğü değişiklikleri yaparak yeniden kabul ettiği kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanmak zorundadır.395
B. 6771 Sayılı Anayasa Değişikliği Kanundan Sonraki Durum
6771 sayılı kanunun ardından geri gönderilen maddelerin üye tamsayısının salt çoğunluğu diğerlerinin ise 96. maddedeki olağan nisaba göre kabul edileceği göz önüne alındığında, Cumhurbaşkanı’nın gerekçe göstermeyerek sadece sonuç kısmında belirttiği maddelerin geri gönderilmiş sayılıp sayılmayacağı tartışmasının artık ne kadar önemli olduğu anlaşılır. Kanımızca da Cumhurbaşkanı’nın sadece kanun maddelerini sonuç kısmında sayması veya herhangi bir gerekçe göstermeden kanunu geri göndermesi mümkün değildir. Cumhurbaşkanı’nın 89. maddenin emrine uyarak geri gönderdiği her madde için gerekçesini belirtmesi gerekir.
Anayasa’nın 89. maddesine göre TBMM’nin Cumhurbaşkanı tarafından geri gönderilen kanunu aynen kabul edebileceği gibi kanunu değiştirerek de kabul edebilir. TBMM’nin aynen kabulü için üye tamsayısının salt çoğunluğunu arayan 6771 sayılı
394 Örnek için bkz. TBMMTD, 17.01.2012, D.24, C.11, B.52, s.84. 395 Teziç, 1987, s. 111.
103
kanun değiştirerek kabul için özel bir çoğunluk aramamaktadır.
6771 sayılı kanunun yürürlüğe girmesinin ardından Cumhurbaşkanına tanınan, kanunları bir kez daha görüşülmek üzere geri gönderme yetkisi zorlaştırıcı vetoya396
dönüşecektir. Anayasa’nın 89. maddesinin yeni haline göre TBMM’nin geri gönderilen kanunu aynen kabul etmesi için üye tamsayısının salt çoğunluğunu sağlaması gerekecektir. Geri gönderilen bir kanunun kabulü için hangi oylamalarda üye tamsayısının salt çoğunluğunun aranacağı Anayasa tarafından açıklanmamaktadır. Kabulü için nitelikli çoğunluk gereken af kanunlarının görüşülmesinde önergelerin kabulü için dahi nitelikli çoğunluk aranırken, anayasa değişikliği kanunlarının maddelerine geçilmesinin oylanmasında ise nitelikli çoğunluk aranmamaktadır. Kanımızca Anayasa, sadece kanunun kabulü için nitelikli bir çoğunluk aradığından, maddelerin oylanmasında geri gönderilmiş olsalar dahi nitelikli çoğunluk aranmamalı, sadece geri gönderilen kanunun son oylamasında üye tamsayısının salt çoğunluğunun aranması yeterli görülmelidir. Nitelikli çoğunluk aranıyor olması oylamaların işaretle yapılmasına da imkân vermeyecek, nitelikli çoğunluğun tespiti için açık oylama yapılması gerekecektir.