Kannevc Şavaşı (1540) ve Hindistan’dan Çıkış

Şir Han halihazıda Benares’i ele geçrimiş ve kapsamlı bir sefer harekâtı planladıktan sonra Kara, Bahraich, Kannevc ve Sembel’i de kontrolü altına almıştı. Conpur şehri Baba Beğ Celayir tarafından cesurca savunulmasına rağmen Şir Han’ın eline düşmekten kurtulamamıştı. 1539 Ocak ayının ortasına kadar 800 km’den fazla bir alanı kapsayan Koshi ve Ganj nehirleri arasındaki Kuzey Hindistan’ın tümü Şir Han’ın kontrolüne girmişti. Jamna nehrinin kuzey bölgeleri ardından Bihar’da Hümayun’un elinde kalan toprakların kuzeyi ve Himalayalardan Gondvana’ya kadar tüm bölge Afganlar tarafından ele geçirilmişti.¹⁸⁵ Mirza Hindal ile olan mesele Dildar Begüm’ün de çabaları ile çözülmüştü. Hümayun kardeşine karşı hoşgörülü bir tutum içerine girmiş, Dildar Begüm Elver’e giderek Mirza Hindal’i getirmiş ve Hümayun ile görüştürmüştü.¹⁸⁶ Böylece Hümayun, Agra’ya döndüğünde kardeşleri Kamaran ve Hindal ile görünüşte bir sulh sağlamıştı. Kamaran ağabeyinden ayrılırken Kabil’den getirmiş olduğu kuvvetlerin büyük bir bölümü ile Lahor’a gider. Şir Han ise Çavsa zaferinden sonra “Es-Sultan-ül-Adil Şir Şah” sanını kullanmaya başlamış ve Kannevc’in doğusundaki yerleri ele geçirmişti. Hümayun’un Bengal’de bırakmış olduğu birliğini de ortadan

183 Bıyıktay, s.51. 184 Kaan, s.225. 185 Banerji, s.220. 186 Gülbeden, s.162.

kaldırmıştı. O bundan böyle bütün Hindistan Afganları’nın tek lideri olmuş ve Sur Devleti’ni kurmuştu.¹⁸⁷

Hümayun ve Şir Han aralarında kesin bir netice ortaya çıkaracak son karşılaşma için hazırlanmaya başlamışlardı. Hümayun’un ordusu iyi bir şekilde hazırlanarak Ganj boylarına doğru ilerledi.¹⁸⁸ Sur Han ise Hümayun ile savaşmak için Kannevc’e giderek ordusunu toparlamıştı. Şubat 1540’da burada kamp kurdu. Kannevc Kuzey Hindistan’ın İmparatorluk merkeziydi. Stratejik bir konuma sahipti. Ganj Nehri’nin üst bölümündeki vadinin tümünü kontrol ediyordu. Bu alanın coğrafi yapısını iyi bilen Şir Han, Bihar ve Bengal’in de güvenliğinin buraya bağlı olduğunu biliyordu. Bu yüzden Kannevc’in stratejik önemi kavramıştı ve bu bölgeye hâkim olmak için bir kamp kurarak hazırlık yapmıştı. O, Hümayun’un Kannevc’e hareket ettiğini duyduğunda ve oğlu Kutup Han’ı Mandu’ya Delhi ve Agra bölgesinde kargaşa çıkarmak üzere göndermişti. Bunu yapmasındaki amaç ordusunun arka tarafını sağlama almaktı.¹⁸⁹

Bu savaşta Hümayun’un yanında yer alan Mirza Haydar Duğlat, Hümayun ve Şir Han’ın ordularının toplam sayısı 200,000’den fazla olduğunu söyler. Ayrıca Haydar Duğlat, Hümayun’un ordusunda dörder çift manda tarafından çekilen 700 top olduğunu bildirir. Bunlardan başka her biri sekizer çift manda tarafından çekilen 21 kg’dan biraz ağır gülle ata bilen 21 topun varlığından da söz eder.¹⁹⁰

Hümayun ilerleyişin birkaç gününden sonra ordusu ile Canouge’ya ulaşmıştı. Bu yer Ganj’in batısında bulunmaktaydı. Burada Hümayun, Şir Han’ın nehrin diğer yakasında kamp kurduğunu öğrenmişti. Bu sırada askerleri ile ona katılmak isteyen Aroul Raca’sı Perbehan’dan bir haber gelmişti. Ancak Hümayun bu teklife sıcak bakmadı. Canouge’de ordusunun nehrin karşı tarafına geçmesi için emir verdi. Hümayun Muharrem ayının onuncu gününde zırh giydirilmiş ordusu ile savaş bandosu eşliğinde Ganj Nehri’ni geçti. Ordunun sağ tarafını Hindal komuta etmekteydi. Hindal, Şir Han’ın oğlu Celal ile karşılaşmıştı. Sol taraf Askeri liderliğindeydi ve Khuas Han ile karşı karşıya gelmişti. Hümayun’un kontrolü altındaki merkez kuvvetleri ise Afganlar’ın ana merkezine karşı ilerledi.¹⁹¹ Afgan ordusu yedi bölüme ayrılmıştı. Önünde bir mevzi

187

Bayur, Hindistan Tarihi Gurkanlı Devletinin Büyüklük Devri (1526-1737), s.46.

188 Duğlat, s.644. 189 Jouher, s.19-20. 190 Duğlat, s.645. 191 Jouher, s.21.

bulunan Merkezde komuta Şir Han’da idi. Sağ tarafta Şir Han’ın oğlu Celal Han ile Celal Han Kalu bulunuyordu. Afgan ordusunun sol kanadında ise Şir Han’ın en büyük oğlu Adil Han ile Kirani Afganlar’ı bulunuyordu. Dördüncü ve beşinci bölümlerde ise öncü kuvvetler yer alıyordu. Keşif kolu Hoca Han tarafından idare edilirken, Barmazid Gaur’un komutasında bir de destek kuvvet birliği mevcuttu.¹⁹²

Afgan ordusunun savaşan kısmı 15.000, Türk ordusununki 40.000 civarındaydı. Hümayun’un kuvvetleri zırhlı atlı birliklerden oluşmaktaydı. Şir Han, Babürlü ordusunun merkezine karşı bir harekâtın başarılı olamayacağının farkındaydı ve bu yüzden Babürlü küvetlerinin kanatlarına saldırmaya karar vermişti.¹⁹³ Afganlar’ın Babürlüler’in 14 yıl önce Panipat Savaşı’nda kullandığı tulgalama taktiğini onlara karşı kullanması bu savaşın kaderinin belirlenmesinde etkili olmuş ve savaş Afganlar’ın üstünlüğü ile sonuçlanmıştı. Şir Han’ın bu zaferi kazanmasında kısmen Afganlar’ın üstün askeri becerileri ve kısmen de Humayun'un savaş pozisyonu olarak nehrin doğu sahilini arkasına almak için ordusunu nehrin karşısına geçirmesi yönünde verdiği yanlış karar etkili olmuştu.¹⁹⁴

Kannevc Savaşı’nın ardından Hümayun, sağ kalan adamları ile geri çekilirken, Afganlar onları takip etmişlerdi. Hümayun’a bu sırada onun hizmetinde bulunan Cevher de Ganj Nehri’nin kıyısına ulaşması için ona rehberlik etmekteydi. Bu nehir geniş ve geçit vermez bir akarsuydu. Hümayun bu sırada yaşlı bir file binmiş, yanındaki adamlarının da yardımı ile nehrin karşı tarafına geçmeyi başarmıştı. Ancak bu geçiş batı kıyısının dik olması hasebiyle zorlu olmuştu. Hümayun’un hizmetinde bulunan Şemseddin Atkah Han bu geçiş sırasında Padişah’ın kıyıya ulaşmasına yardımcı olan kişilerin arasında ön plana çıkar ve Padişah tarafından ödüllendirilir. Atkah Han, Hümayun’un en güvendiği adamlarından biri haline gelmişti.¹⁹⁵

Şir Han ise zaferini Gücerat, Malva gibi önceden Hümayun’un saldırısına uğramış hükümetlere de bildirerek onları da Hümayun’a karşı hareket etmeye sevk ediyordu. Panipat Savaşı’nda yıkılan Afgan Ludi Devleti sonrası Hindistan’da Türker’e geçen egemenlik, Kannevc Savaşı sonrası yeniden Afganlara geçmiş oluyordu. Bu zor durum

192 Banerji, s.243-244. 193 Khan, s.196. 194 Banerji, s.247-248. 195 Banerji, s.250.

içerisinde Hümayun Agra’ya gelmiş ve orada duramayarak Lahor’a hareket etmişti.¹⁹⁶ Tüm bu olumsuzluklara rağmen Hümayun tahtını kaybettikten sonra Hindistan’a yeniden hâkim olmak için yaklaşık 15 yıl süren yorucu mücadelesine büyük bir inanç ve azimle çıkmıştı.¹⁹⁷

2.3. Kannevc Savaşı’ndan Sonra Kuzey Hindistan’da Siyasi Durum ve