Kamçı etkisinin nedenleri

3.5.5.1 Talep tahminleri

Bir tedarik zincirinin çeşitli aşamalarında istatistiksel tahmin yöntemlerinin kullanılmasının doğal sonucu olarak kamçı etkisi ortaya çıkmaktadır (Lee ve diğ., 1997a). Tedarik zinciri performansı ile tedarik zamanları yada istatistiksel tahmin sayısı gibi parametreler arasındaki ilişkiyi gösteren, dolayısıyla bilgi paylaşımının değerini nümerik olarak ifade eden birçok model yeni model ortaya konmuştur (Lee ve diğ., 2006).

Hanssens (1998), tahmin metodu ve kamçı etkisi arasında ampirik bir bağ ortaya koymuş, Graves (1999), kayan ortalamaya dayanan talep tahminlerinin kamçıyı nasıl etkilediğini göstermiş; Chen ve diğerleri de (1999) hareketli ortalama, üstel düzeltme, ve diğer tahmin metotlarının kamçıyı nasıl büyüttüğünü göstermiştir. Chen, Drezner, Ryan ve Simchi-Levi (2000), merkezi talep bilgisinin olduğu ve olmadığı tedarik zinciri performanslarını karşılaştırmış ve bu bilginin kamçı etkisini azalttığını ancak tamamen ortadan kaldırmadığını göstermişlerdir. Aviv (2001,

2002), katılımcı tahminlemenin değerini nümerik olarak ifade ederek tedarik zinciri performansı için önemini ortaya koymuştur.

Bahsedilen analitik modeller haricinde bu alanda ampirik çalışmalar da bulunmaktadır. Clark ve Hammond (1997), EDI ile değişim mühendisliğinin (business process reengineering - BPR) birlikte uygulanmasının kamçıyı nasıl olumlu etkiyeceğine dair bir çalışma ortaya koymuştur. Yine Lee ve Whang (2000), paylaşılan bilginin tip ve türüne ilişkin çalışma ortaya koymuşlardır.

3.5.5.2 Sipariş partileme

Sipariş parti büyüklükleri, sipariş frekanslarını doğrudan etkilediği için ikinci bir kamçı nedeni olarak ortaya konmaktadır (Lee ve diğ., 1997a). Catchon (1999), küçük parti büyüklükleri ve uzun sipariş aralıkları arasında kurulan dengeli bir sipariş

politikasının talep değişkenliğini azaltacağını önermektedir. Jung ve diğerleri ise (1999), alıcılarının parti büyüklüklerinin tedarikçilerin kapasitesini etkilediğini, talepler arasında korelasyon olduğu durumlarda esnek tedarikçilerin dahi büyük parti miktarları ve geniş aralıklı siparişleri tercih ettiğini söylemektedir. Moinzadeh ve Nahmias (2000) karşılıklı etkileşimli sipariş politikasının sipariş değişkenliğini kontrol etmek için önemli bir araç olduğunu ortaya koymakta ve uzun vadeli kontrat önermektedirler.

3.5.5.3 Fiyat dalgalanmaları

Lee ve diğ. (1997a), üretici fiyatlarının da kamçıyı etkilediğini ortaya koymaktadırlar. Bu alanda promosyonların tedarik zinciri dahilinde bilgi tahrifatıyla olan ilişkisi ortaya konmakta, ancak genelde promosyonların uygun koşullarda tüm tedarik zinciri kanalı için hala karlı olduğunu belirtmektedirler.

Ailawadi, Farris ve Shames (1999), üreticinin toptan fiyatını perakende kanalına bağlayan ölçümlerin üretici performansını geliştirdiğini göstermiştir. Dreze ve Bell (2003), satış noktası promosyonlarının faturalama dışı pazarlıklara göre daha iyi performans gösterdiğini belirtmektedir. Steckel, Gupta ve Banerji (2004), POS veri paylaşımının kanal dinamiklerini etkilediğini ve kamçıyı iyileştirdiğini söylemektedir.

Neticede pazarlama alanındaki araştırmalar da iyileştirilmiş bir promosyon dizaynının, katılımcı bir tedarik zinciri yapısıyla birleşince zincir performansını geliştirdiğini göstermektedir (Lee ve diğ., 2006).

3.5.5.4 Miktar belirleme oyunu

Talebin tedarikten fazla olduğu durumlarda kamçının kendini gösterdiği durumlar bu neden dahilinde belirtilmektedir (Lee ve diğ., 1997a). Bu kısımda anahtar kontrol değişkenleri sipariş iptal politikaları, kapasite yetersizliği durumunda miktar belirleme kuralları, ve kapasite bilgisinin paylaşımı olmaktadır (Lee ve diğ., 1997a).

Cachon ve Lariviere (1999), kapasite tahsisine ilişkin mekanizmaların tedarik zinciri partilerinin davranışlarına olan etkilerini araştırmışlar, ve tüm mekanizmaların kamçı yaratılmasına ve manipülasyona eğilimli olduklarını ortaya koymuşlardır. Cheung ve Zhang (1999) de, sipariş iptal politikalarının kamçı etkisine nasıl neden olduğunu göstermişler, ve iptal zamanlamasının tüm tedarik zinciri performansına olan etkisini incelemişlerdir.

3.5.5.5 Nedenlerin incelenmesinin gerekliliği

Farklı tedarik zincirleri kamçıyı, birden çok sebebin farklı kombinasyonlarıyla yaşayabilmekte, ve farklı nedenler için farklı çözümler üretilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır (Lee ve Whang, 2006).

Kamçı etkisinin ortaya konmasından sonra iki teknolojik gelişme, kamçının azaltılması konusunda avantaj sağlayabilmektedir (Lee ve diğ., 2006). Internet’in yaygın kullanımı ile bilgi paylaşımının işten işe (business-to-business - B2B) uygulamaları sayesinde genişlemesi ve iletişimi ve bilgi paylaşımını geliştiren radyo- frekans tanımlamasının (radio-frequency identification - RFID) devreye girmesi bu alandaki avantajlar olarak belirtilmektedir (Lee ve diğ., 2006).

Ancak varlığına ilişkin kesin kanıtlar olmasına rağmen, kamçı etkisine karşı aksiyon almanın önünde hala engeller bulunmaktadır. Bu nedenle sektörel ve ampirik çalışmaların literatüre katkı sağlamasının beklendiği belirtilmektedir (Lee ve diğ., 2006).

Kamçı etkisinin nedenlerine ilişkin bir diğer sınıflandırma da talep kuvvetlenmesinin, Towill tarafından Forrester (sistematik etki) ve Burbidge (yeniden sipariş verme etkisi) olmak üzere iki nedene dayandırılmasıdır (Towill, 1996b).

Forrester etkisi, zayıf bilgi akışından kaynaklanmakta olup, bilgi yapısının iyileştirilmesi ile daha aza indirgenebilmektedir. Forrester, geri besleme mantığının talep kuvvetlenmesi ve sezonsallık etkileriyle sistem durumunda kararsızlık yaratacağını göstermiştir. Benzer şekilde, ileri besleme mantığı da, tahmin algoritmaları vasıtasıyla hedef üretim ve stok değerlerinde kararsız bir yapı

görülmesine yol açmaktadır (üstel düzeltmemede gerçekleşen ve tahmini değerler arasındaki farkın sonraki dönemlere yansıtılması; McCullen ve Towill, 2002).

Burbidge etkisi ise, talep karşılayamama korkusu ile çok aşamalı sipariş vermekten kaynaklanmakta olup, bu siparişlerin senkronizasyonu ile ortadan kaldırılabilir (Towill, 1996b). Burbidge etkisinin anlaşılmasının daha zor olduğu da saha çalışması deneyimleri ile ileri sürülmüştür (Towill, 1996b). Burbidge etkisinde üretimin süreklilik göstermemesinin de önemli bir rolü vardır (McCullen ve Towill, 2002).

Bir diğer önemli nokta da, Forrester etkisinin pazara yakınlaştıkça sistemi domine ettiği, Burbidge etkisinin ise; zincirin yukarıdaki aşamalarında (echelon) daha belirgin olarak görüldüğüdür (McCullen ve Towill, 2002).

Kısaca Forrester etkisi artan taleplerden, geri besleme ve ileri besleme kavramlarından; Burbidge etkisi ise çok aşamalı sipariş verme ve ekonomik parti miktarlarından kaynaklanmaktadır (Towill,1996b).

Daha sonraki çalışmalarda ise; promosyonların yarattığı fiyat dalgalanmaları ile siparişlere ilişkin oranlamaların da (örn: sevkiyatlarda rastlanan eksik gönderiler) kamçı etkisine etki ettiği belirtilmektedir (sırasıyla Promosyon ve Houlihan etkileri; Disney ve Towill, 2003).