Kalkınma Planları

Ülkeler yaşanılan çağa uygun bilimsel ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda gelişme hedeflerini belirlerken belirli planlardan yararlanırlar. Bu planlar ülkelerin toplumsal yapılanması için gerekli hedeflerdir. Ülkemizde de gelişme hedefi olarak

"Devlet Planlama Teşkilatı (DPT)" tarafından kalkınma planları hazırlanmaktadır (Akça vd., 2017: 396). 1960 yılında genel olarak iktisadi ve politikaları bilimselleştirmek amacıyla kurulan Başbakanlığa bağlı DPT²⁵ (Özdemir, 2014: 10), günümüze kadar on adet Beş Yıllık Kalkınma Planı (BYKP) hazırlamıştır. Kalkınma planlarının ilkeleri; toplum yararlı yatırımları öncelikli olarak yapmak ve ülkede ulusal olarak tasarrufu artırmaktır (Cengiz ve Somel, 2005: 13).

Beş yıllık kalkınma planları ile ülkemizin sosyo-ekonomik yapısı değişime uğramıştır (Ersungur ve Topçuoğlu, 2014: 300). Engelliler ile ilgili eğitim, bakım ve sağlık, erişebilirlik ve ulaşılabilirlik, sosyal yardım ve sosyal hizmet, sosyal yaşam ve istihdam gibi önemli hedefler belirlenmiştir. Bu hedefler engellilere yönelik hizmetler uygulanmasında önemli birer yasal dayanak oluşturmaktadır. Aşağıdaki

25 2011 yılında çıkan kanun hükmünde kararname ile, devlet planlama teşkilatı lağvedilerek görevini kalkınma bakanlığına devretmiştir. (641 sayılı KHK, 2011).

Tablo 2.2'de engelliler ile ilgili atılacak adımların BYKP hangilerinde neler olduğu mevcuttur. Ayrıca Tablonun altında atılan adımlar maddeler halinde sıralanmıştır.

Tablo 2.2. Beş Yıllık Kalkınma Planları ve Engellilere Yönelik Düzenlenen Alanlar

Kalkınma Planları

Bakım ve Sağlık İstihdam Eğitim Erişebilirlik ve Ulaşılabilirlik Sosyal Yardım veSosyal Hizmet Sosyal Yaşam

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967) ^{ }

İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972) ^{    }

Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977) ^

Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983)

   

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989) ^{   }

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) ^{    }

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) ^{    }

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)

    

Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013)

    

Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) ^{   }

Kalkınma Bakanlığı, 2018.

Tablo 2.2.’de belirtilen Beş Yıllık Kalkınma Planlarında²⁶ engellilere yönelik atılacak adımlar eğitim, bakım ve sağlık, erişebilirlik ve ulaşılabilirlik, sosyal yardım ve sosyal hizmet, sosyal yaşam ve istihdam olarak sınıflandırılmıştır. Atılacak adımlar sırasıyla şöyledir:

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967):

 Sakatların işe alıştırılması ile ilgili sosyal meseleler sosyal hizmetin temel hedefleri arasında sayılmıştır.

26 Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977) engellilere yönelik atılacak adımlar yer almamaktadır. Mali kolaylık bakımından engellilere ödenen aylık dâhil edildiği için yer almaktadır.

Bkz. (http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/7/plan3.pdf)

 Sosyal hizmet yatırımlarında 1963’ten 1967’ye kadar 6000 TL rehabilitasyon merkezi binaları için ve 4000 TL donanım ve gereç için yatırım giderleri ayrılmıştır.

İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972):

 Beden ve ruh sağlığı veya sakatlığı bakımından çalışamayanların bakımı, tıbbı ve sosyal rehabilitasyonu ve işe alıştırma gibi kamu programları yapılması sosyal refah hizmetlerinin ilkeleri kapsamında sayılmıştır.

 Sakatlığı olan veya az gelişmiş çocuklar için özel eğitim kurumları açılacağı ve bu okullarda iş eğitiminin daha fazla verileceği belirtilmiştir.

 Kalkınma planında belirtilen politikalar çerçevesinde işgücünü kaybetmiş olan sakatların mali durumlarını düzeltecek sosyal yardım ve sosyal güvenlik tedbirleri yer almıştır.

 Bedensel ve ruhsal olarak çalışamayacak durumda olanlar için ihtisas kurumları ve hizmetleri geliştirilecek ve sosyal yardımlar yapılacaktır.

Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983):

 Çalışma ve yaşam düzeyine ilişkin politikaların toplumsal güvenlik kısmında sakatlar, geri zekâlılar ve diğer engelli gruplarına sosyal hizmet ve yardımların götürülmesi ve bunun içinde toplumsal hizmet tesisleri kurmak, geliştirmek ve bu hizmetleri tek elde toplayacak bir sosyal hizmetler kurumu kurulacaktır.

 Sağlıklı bir toplumsal ilişki ve ruhsal ve bedensel gelişmede adalet sağlanması için engellilere yönelik toplumsal hizmet örgütlenmesi oluşturulacaktır.

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989):

 Sosyal hizmet programları sakatların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde düzenlenecektir.

 Öncelikli olarak sosyal hizmet programlarının uygulanmasında sakatlara yer verilecektir.

 Sakatların istihdamı için ekonomik, psikolojik ve sosyal olarak iyileştirme yapan ilgili kuruluşlar ile ortak çalışmalar yeniden düzenlenecek ve etkili hale getirilecektir.

 Sosyal güvenliğin esasında sakatlara da sosyal yardım sağlanması temel alınacaktır.

 Özel eğitimde geri ve üstün zekâlılar, konuşma, ortopedik ve işitme özürlüler ile uyumsuz ve süreli rahatsızlığı olan çocuklar için gereken önem verilecektir. Bu özel eğitime uygun öğretmen ve personel yetiştirilecektir.

 Görme, işitme, ortopedik özürlü ve uyumsuz çocuklar için özel eğitim hizmeti veren eğitim kuruluşları sayıca artacak ve nitelikli hale getirilecektir.

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994):

 Sağlık bağlamında ilke ve politikalar olarak özürlülere yönelik tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri geliştirilecek ve mevcut hizmetlerin kapasiteleri artırılacaktır.

 Üstün yetenekli, zihinsel, konuşma ve ortopedik özürlü ve uyumsuz çocuklar için özel eğitimin alt yapısı geliştirilecektir.

 Boş zaman değerlendirmesi olarak alan ve tesisler özürlülerin değişik zamanlarda yaralanabileceği şekilde düzenlenecektir.

 İstihdam edilmede zorluklarla karşılaşan özürleler için problemleri giderici gerekli önlemler alınacaktır.

 Özürlüler için rehabilitasyon vb. sosyal tesisler için vakıf ve özel kesim girişimleri teşvik edilecektir.

 Sosyal hizmetlerde sakatlarla ilgili düzenlemeler yapılarak hizmetlerde öncelik verilecektir. Ayrıca sakatlara verilen aylıklarda ayarlamalar yapılacaktır.

 Sakatların rehabilitasyonu ve istihdamı için meslek edindirme ve beceri kazandırma çalışmaları yapılacak ve özel proje ve programlar düzenlenecektir.

 Mahalli idareler, gönüllü kuruluşlar ve özel kesimin bir araya gelerek iş birliği içerisinde sakatlara yönelik programlara öncelik verilecektir.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000):

 Boş zaman değerlendirmesi olarak alan ve tesisler özürlülerin değişik zamanlarda yararlanabileceği şekilde düzenlenecektir.

 Sağlık hizmetlerinde özürlülerin sağlık bakımı, evde bakım hizmetleri, sağlık ve beslenme eğitimi için gerekli programlar geliştirilecektir.

 Sosyal güvenlik kapsamında özürlülere ve diğer risk gruplarına yönelik hizmetler hızla geliştirilecek ve öncelikli olarak kamu tarafından üstlenilen sosyal yardım ve hizmetlerin düzenlenmesi yapılacak bunların idaresinden sorumlu Sosyal

Yardım ve Hizmet Kurumu oluşturulacaktır. Özel sektör ve gönüllü kuruluşlarında bu alanda hizmet sunumu için gerekli teşvik ve destekler sağlanacaktır.

 Engelli bireye sahip olan ailelerin, engelli bakımı için gerekli eğitim verilerek destek sağlanacaktır.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005):

 Engelli bireye sahip olan ailelere engelli bakımı için gerekli eğitim verilerek destek sağlanacaktır.

 Kentsel ulaşım ile ilgili hizmetler engellilerin durumuna göre düzenlenecektir.

 Yerel yönetimlerin hizmet planlaması, projelendirmesi ve uygulamasında engellilerinde ihtiyaçlarını dikkate alan yaklaşımlar meydana getirilecektir.

 Çalışma hayatında özel ilgiye ihtiyaç duyan kesimler (sakatlar vb.) için gerekli önlemler alınacaktır.

 Özürlülere yönelik sosyal hizmet ve yardımları geliştirmek için kamuya ait yeni bir kurumsal yapı oluşturulacaktır.

Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013):

 Aktif işgücü politikalarının geliştirilmesi dâhilinde özürlülere iş bulma, girişimcilik eğitimleri ve istihdam garantili eğitimler verme programları yer almaktadır.

 İşgücü piyasasında özürlüler için fırsat eşitliği sağlanacaktır.

 Kırsal kesimde yaşayan özürlülere eğitim sağlanması için destek verilecek ve eğitime erişimleri kolaylaştırılacaktır.

 Özürlülere yönelik sosyal ve ekonomik katılımın artması için sosyal ve fiziki çevre koşulları iyileştirilecek ve özel eğitim imkânları ile birlikte çalışma ortamları da özel bir biçimde düzenlenmiş korumalı işyerleri oluşturulacaktır.

 Yerel yönetimler ile STK’ların sosyal hizmet ve yardım faaliyetleri desteklenecektir.

Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018):

 Engelli çocukların ilk ve orta öğretimde okula erişimi sağlanacaktır.

 Özel eğitime ihtiyaç duyan engellilerin ve özel yeteneklilerin uygun ortamlarda ders alabilmesi için beşeri ve fiziki altyapı güçlendirilecektir.

 Sosyal koruma amaçları dâhilinde engellilere yönelik eğitim, istihdam ve bakım hizmetleri etkin hale getirilecek ve denetimi artırılacaktır. Bunun için kaynaklar etkin kullanılacak ve fiziki çevre şartları engellilere yönelik düzenlenecektir.

 Fırsat eşitliği ve hakkaniyetin sağlanması için mekânsal planlama ve kentsel tasarım engellilere yönelik yaşanabilirliği artıracak şekilde düzenlenecektir.

 Engellilerin sosyal ve ekonomik katılımı ve bakım ile diğer sosyal hizmetlere erişimi kolaylaştırılacaktır. Bunun için yerel kamunun hizmet sunumu güçlendirilecek ve yeniliğe uygun modeller geliştirilecektir.