Kad›n›n Siyasete Kat›l›m›ndaki Engeller

Kültürel ‹deolojik Sebepler

Toplumlar›n kad›nlara karfl› tutum ve davran›fllar›, kad›nlar›n sosyallefltikleri orta-m›n onlar hakk›ndaki yarg›lar›, kad›nlar›n siyasete daha aktif olarak kat›l›orta-m›n› et-kilemektedir. Ço¤u toplumda kültürel de¤erler ve gelenekler, kad›nlar› de¤il, er-kekleri politik aktör olarak onaylar. Kad›nlar›ysa özel alan ve çocuk bak›m› yönün-de çeflitli araçlarla teflvik eyönün-derler. K›z çocuklar›n›n siyasetle iliflkisi, çeflitli ö¤renme süreçleriyle ödül ve ceza yöntemleriyle zay›flat›l›r. Böyle bir ortamda kad›nlar da siyasetin onlar için uygun olmad›¤› kan›s›na sahip olabilirler. De¤iflik toplumlarda yap›lan “Dünya de¤erler araflt›rmas›” siyasetin daha birçok toplumda “erkek ifli” olarak alg›land›¤›n› göstermektedir. Erkeklerin kad›nlardan daha iyi siyasi lider olaca¤› ya da kad›nlar›n ancak çocuk sahibi olarak daha de¤erli olaca¤› yarg›s› bir-çok ülkede süregelmektedir. Bu erkek egemen kültür de siyasi sosyalizasyon sü-reçleriyle kad›nlar taraf›ndan içsellefltirilmektedir.

Dünya de¤erler araflt›rmas›n›n 2000 y›l›ndaki sorular› ve araflt›rma bulgular› için: http://www.wvsevsdb.com/wvs/WVSData.jsp?Idioma=I bak›n›z.

Ancak, baz› bilim insanlar›, kad›nlar›n siyasi davran›fllar›n›n ve e¤ilimlerinin, kad›nlar›n yetiflkinlikteki durumlar›na bir cevap oldu¤unu, dolay›s›yla sosyalizas-yon süreçleriyle ba¤›n›n zay›f oldu¤unu savunurlar. Dolay›s›yla kad›nlar›n siyase-te daha az kat›lmalar› zaman, maddi kaynak, e¤itim gibi, siyasetin gerektirdi¤i ola-naklara erkeklere oranla daha az sahip olmalar›yla ilgilidir.

Sosyoekonomik Faktörler: Kad›nlar›n Güncel Durumlar› ve S›n›rl›l›klar›

Siyasete kat›lmak özellikle daha aktif kat›l›m türlerinde belli bir sosyal sermayeyi gerekli k›lmaktad›r. Siyasi elit profilleri genel olarak iyi e¤itim alm›fl, maddi durum-lar› yeterli, sosyal iletiflim a¤durum-lar› güçlü profiller olmaktad›rlar. Dolay›s›yla siyaset için gerekli belli bafll› kaynaklar para, zaman, iletiflim becerileri, e¤itim ve çal›flma hayat› deneyimi olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

1) Hane içi sorumluluklar ve özellikle çocuk bak›m›, uzun bir dönem, anneyi çocu¤a ba¤›ml› k›lmaktad›r. Ayr›ca birçok ülkede erkeklerle karfl›laflt›r›ld›¤›nda ka-d›nlar e¤itim olanaklar›na daha az sahiptirler. Bu iki durum sebebiyle kaka-d›nlar, er-keklere k›yasla çal›flma hayat›nda daha az bulunmakta, yüksek gelirli ve statülü ifl-lerde daha az istihdam edilmektedirler. Dolay›s› ile maddi kaynaklara sahip olama-maktad›rlar. Siyasetse giderek daha fazla maddi kaynak gerektiren bir alan olma-ya bafllam›flt›r. Adaylar kendi kampanolma-yalar›n› finanse etmek zorunda kalmaktad›r-lar. Bu anlamda kad›nlar daha çok güçlükle karfl›laflmaya bafllam›fllard›r. Öte yan-dan çal›flma yaflam›nda yer almak, politik ilgi ve bilincin artmas›n› sa¤lamakta, ka-d›n çal›flarak siyaset için gerekli olan iletiflim a¤lar›n›n içinde yer alabilmektedir. Dolay›s›yla çal›flma yaflam›nda yer almayan kad›n bu nedenlerle de siyasete üst düzeyde kat›l›m için dezavantajl› konuma gelmektedir. Di¤er taraftan, siyasete ka-t›l›m aç›s›ndan avantajl› olan baz› mesleklerde de kad›n varl›¤› oldukça s›n›rl›d›r. Gazetecilik, hukuk, ö¤retim üyeli¤i gibi alanlar hem sa¤lad›¤› iletiflim a¤lar›yla hem de daha esnek çal›flma flartlar›yla siyaset yapmak için avantajl› mesleklerdir. Kad›nlar›n bu mesleklerde de görünürlü¤ü oldukça azd›r.

71 3. Ünite - Siyaset ve Kat›l›m

S O R U D ‹ K K A T DÜfiÜNEL‹M S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

Siyasi sosyalleflme (Political Socialization) siyasi kat›l›mla ilgili yeteneklerin ve e¤ilimlerin içselleflti¤i bir süreç olarak adland›r›l›r. Politik davran›fl bu süreçler vas›tas›yla birey taraf›ndan benimsenir (Flora ve Lynn, 1974, p.51).

2) Siyaset için gerekli di¤er bir faktöre, yani zamana, kad›nlar erkeklere k›yas-la daha az sahip ok›yas-labilmektedirler. Kad›nk›yas-lar zamank›yas-lar›n› büyük oranda hane içi so-rumluluklara ay›rmaktad›rlar. Çal›flan kad›n›n bu anlamda omuzlar›ndaki yük da-ha fazlad›r. Çal›flma yaflam›ndaki kad›n hem iflte, hem evde üstlendi¤i sorumluluk-lar sebebiyle siyaset için gerekli olan zaman ve emekten yoksun kalmaktad›r.

3) Siyaset için gerekli olan toplumsal yurttafll›k becerileri anlam›nda da kad›n-lar dezavantajl› durumundad›rkad›n-lar. Bu tür iletiflim ve organizasyon becerilerinin te-melleri ailede at›labilir, ancak bu beceriler daha çok iyi bir e¤itim hayat›yla birlik-te aktif sivil toplum çal›flmalar› s›ras›nda ya da ifl hayat› s›ras›nda edinilebilinir. Li-derlik becerileri, toplum önünde konuflma yapmak gibi becerilere kad›nlar daha geç sahip olabilmektedirler. Ev içi sorumluluklar sebebiyle kad›nlar›n siyasete gi-rifli oldukça geç yafllarda, ancak çocuklar›n› yetifltirdikten sonra gerçekleflmektedir. Dolay›s›yla, siyaset için gerekli olan kaynaklardan birisi olan deneyime de sahip olamamaktad›rlar. Dördüncü okuma parças›nda Siera Leone’deki bir kad›n›n tipik günlük hayat ayr›nt›lar›n› okuyacaks›n›z. Bu kad›n›n siyasete kat›lmak için gerekli flartlar›n hiçbirine sahip olmad›¤› aç›kça anlafl›lmaktad›r.

Tüm bu faktörler göz önüne al›nd›¤›nda geliflmifl ülkelerdeki kad›n kat›l›m›n daha fazla olmas›n›n nedenleri aç›kça anlafl›lmaktad›r. Geliflmifl ülkelerde artan ka-d›n e¤itimi, profesyonel çal›flma hayat› deneyimi, günlük ev sorumluluklar›na yd›m etmeyi amaçlayan sosyal devlet uygulamalar›, kad›nlar›n siyasete kat›l›m›n› ar-t›rmaktad›r. Ancak, özellikle parlamenter temsil ve siyasi parti aktivizmi göz önü-ne al›nd›¤›nda, kad›n kat›l›m›n›n hedefleönü-nen boyutlarda olmad›¤› gözlemlenmek-tedir. Bu olgu da bizi kültürel, ideolojik ve sosyoekonomik faktörlerin yan› s›ra si-yasal sistemin özelliklerine bakmaya yönlendirmektedir.

Siyasi Kurumlardan Kaynaklanan Nedenler

Kad›nlar›n sahip oldu¤u kaynaklar artt›kça siyasete kat›l›mlar› artmaktad›r. Ancak yine de erkek kat›l›m›yla karfl›laflt›r›ld›¤›nda düflük düzeylerde seyretmektedir. Bu-nun nedeninin siyasi kurumlar›n kad›n kat›l›m›n› zorlaflt›r›c› yap›lar› oldu¤u düflü-nülebilinir.

1) Bu faktörlerden ilki egemen siyasi kültürdür. Siyasi hayat kaybeden kaza-nan, yar›flma, rekabet gibi erkek kurallar› ve de¤erleriyle tan›mlanmaktad›r. For-mel siyasete en önemli girifl kanallar› olan siyasi partiler de böyle bir de¤erler sis-teminden beslenmektedir. Toplumsal cinsiyet rolleri yap›lar içinde devam etmek-tedir. Kad›n parti üyeleri kampanya ve mobilizasyonda önemli rol oynasalar da, li-derler, karar verme süreçlerinde kad›nlara çok az yer vermektedirler. Parlamenter siyasetin en üst basamaklar›ndaki kad›n bakanlar›n, bakanl›klara da¤›l›m›nda da bu rollerin bask›nl›¤›n› gözlemleyebiliriz. Kad›nlar bu da¤›l›mda da genelde d›flifl-leri, içifld›flifl-leri, adalet gibi kariyer olanaklar› daha fazla bakanl›klar yerine aile, kad›n ve e¤itim bakanl›klar›nda görevlendirilmektedirler.

2) Parlamentonun yap›s›, parti yar›fl›n›n özellikleri, seçim sistemi ve politik re-jimin yap›s› da kad›nlar›n siyasete girifllerinde önemli rol oynamaktad›r. Üniter devletlerde parlamentoya girebilmek için genellikle tek bir kanal (ulusal meclis) mevcuttur. Federal devletlerdeyse yerel parlamentolar ve yerel siyaset, siyasete gi-rifl ve yükselmede önemli yollar haline gelmektedir. Böyle ülkelerde özellikle ye-rel siyasetle daha ilgili olan kad›nlar için, siyaset kariyeri olanaklar› artmaktad›r. Bir

ülkedeki parti say›s›, o ülkedeki parlamentonun büyüklü¤üyle birlikte düflünüldü-¤ünde de kad›nlar›n siyasete kat›l›m› aç›s›ndan önemli hale gelmektedir. Parla-mentodaki sandalye say›s› ve parlaParla-mentodaki parti say›s› artt›kça, kad›nlar›n bu pozisyonlara eriflim flans› artar.

Kad›nlar›n parlamenter temsilde yer almalar›n› etkileyen en önemli faktör çim sistemleridir. Kad›n temsili aç›s›ndan en avantajl› seçim sistemi çok üyeli se-çim bölgeleriyle liste usulü orant›l› temsil sistemidir. Orant›l› temsil sisteminde par-tiler bir seçim bölgesinden daha fazla aday seçtirebilirler (çok üyeli seçim bölgele-ri) ve böylece parlamentoda fazla sandalye say›s›na sahip olabilirler. Orant›l› (Nis-pi) seçim sistemlerinde partilerin birden fazla aday›n›n seçilmesi mümkün oldu-¤undan, partiler kad›n aday göstermede daha rahat davranabilmektedirler. Ço¤un-lukçu sistemlerdeyse bir seçim bölgesinden sadece bir aday seçilebilir. Bu da siya-si partileri adayl›klar› konusunda daha temkinli davranmaya itmektedir. Siyasiya-si par-tiler seçilme ihtimalini daha kuvvetli gördükleri erkek adaylar› aday gösterme e¤i-liminde olmaktad›rlar. N›spi temsilli seçim sistemlerinde partiler aday listelerini ha-z›rlarken de¤iflik gruplar›n temsilcileri aras›nda bir denge gözetme bask›s›na daha rahat cevap verebilirler. Özellikle güçlü bir kad›n örgütlenmesine sahip olan siya-si partilerde, bu örgütlerin, siya-siyasiya-si temsiya-sil talepleri seçim listelerinde de¤erlendirile-bilmektedir.

Türkiye hangi seçim sistemini uygulamaktad›r ve bunun kad›n temsili aç›s›ndan sonuçlar› nedir?

3) Demokratik sistemler iyi tan›mlanm›fl, aç›k kurallar›yla kad›nlar›n, oyunun kurallar›n› daha iyi ö¤renip, ona uygun stratejiler gelifltirmelerini sa¤layabilir. De-mokratik olmayan sistemlerse, gücün nas›l ele geçirilece¤ine dair lider iradesine göre sürekli de¤iflen kurallar›yla ayn› fleffafl›¤› kad›nlara sunamazlar. Ayr›ca de-mokratik sistemler adil temsil ilkesine uygun olarak kad›n temsilini gözetirler. Do-lay›s›yla kad›n temsiliyle liberal demokratik sistemler aras›nda pozitif bir iliflkinin varl›¤› beklenebilir. Ancak yap›lan araflt›rmalar böyle bir olguyu ortaya koyma-maktad›r. Kad›n›n siyasete kat›l›m› demokratik ülkelerde demokratik olmayan ül-kelere göre, sosyoekonomik geliflmeye ba¤l› olarak daha yüksektir. Ancak, kad›-n›n parlamenter temsili aç›s›ndan bu fark gözlemlenmemektedir. Mesela Çin ve Küba gibi demokratik olmayan ülkelerde, kad›n›n parlamenter kat›l›m›, birçok demokratik ülkeden fazlad›r. Bu ülkelerde kad›n›n parlamentoda temsili pozitif eylem stratejileriyle desteklenmektedir. Ancak bu tür meclisler semboliktir ve bu-radaki kad›n temsili de sembolik bir varl›k göstermektedir. Daha önemli karar ver-me pozisyonlar›nda, partilerde, kad›nlar daha az yer almaktad›r. Sembolik kad›n temsiline di¤er bir örnek de demokrasiyi kurumsallaflt›rmaya çal›flan ülkelerdir. Uluslararas› sistemin bir parças› olmak, ülkeler aç›s›ndan daha önemli hale gel-mekte, bunun içinse uluslararas› normlar›n ülke içinde uygulanmas› önemli say›l-maktad›r. Kad›n›n parlamenter temsili, bu normlar›n en önemlilerinden biri haline gelmifltir. Dolay›s›yla yeni demokratikleflen bu ülkeler, toplumsal cinsiyet kota-lar› yoluyla parlamentodaki kad›n say›s›n› artt›rmaya çal›flmaktad›rlar.

4) Siyasete kat›l›m süreçlerinde en etkin kurumlardan birisi siyasi partilerdir. Si-yasi partiler, seçme ve aday gösterme süreçleriyle siyasete kimlerin kat›laca¤›na dair karar vermektedirler. Neden baz› partiler kad›n kat›l›m› için di¤erlerinden da-ha elveriflli olmaktad›rlar? Eskiden sosyal demokrat ya da Yeflillerin eflitlikçi

de¤er-Nispi (orant›l›) sistemler

Bu sistem, partilere parlamentoda güçleri oran›nda temsil olana¤› tan›maktad›r. Ço¤unluk sistemlerinden farkl› olarak, seçim bölgelerinde birçok partiden birden fazla aday seçilebilmektedir. Liste usulü uygulamas›nda listedeki s›ralama çok önemlidir, çünkü adaylar, partilerinin ald›klar› oy oran›na göre, o listelerdeki yerlerine göre seçilirler. Seçmenler listede de¤ifliklik yapmak, adaylar›n s›ralar›n› de¤ifltirme olana¤›na sahipse o zaman, orada “tercihli liste” yöntemi uygulanmaktad›r. Seçim çevrelerinin geniflli¤inin artmas› ile birlikte siyasi partilerin parlamentoda temsil imkân› da artmaktad›r. http://www.anayasa.gov.tr/fi les/pdf/anayasa_yargisi/any arg23/turk.pdf S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

3

lerin desteklenmesi ve temsil edilmeyen alt gruplar›n temsili hakk›ndaki politika-lar›yla kad›n kat›l›m›n› daha destekleyici bulduklar› düflünülürdü. Ancak günü-müzde siyasi yelpazenin her yerinden partiler, kad›n kat›l›m›n› destekleyici önlem-ler almaya çal›flmaktad›rlar çünkü, bir siyasi sistemde kad›n kat›l›m›n› destekleyen partilerin varl›¤›, di¤er partilere de bulaflarak, onlar› bu yönde önlem almaya sev-ketmektedir. Dolay›s›yla parti ideolojisi, kad›n kat›l›m›n› kolaylaflt›rmada, eskisi kadar önemli görülmemektedir. Öte yandan siyasi partilerin organizasyon yap›s› aday gösterme prosedürleri, kad›n kat›l›m› üzerinde önemli rol oynamaktad›r. Bu süreçte parti adaylar›n›n merkez organlar›nca m›, yerel organlarca m› belirlenece-¤i kadar, bu sürecin kurallar›n›n aç›k ve kurumsallaflm›fl olup olmad›¤› da kad›n kat›l›m›n› etkilemek aç›s›ndan önemlidir. Parti içi seçilme, aday gösterilme süreç ve kurallar›n›n kesin ve aç›k olmad›¤›, adaylar›n merkez taraf›ndan belirlendi¤i partilerde, parti liderlerinin tutumu önem kazanmaktad›r. Kad›n kat›l›m›n› destek-leyici bir liderlik yap›s›, bu tür partilerde h›zl› bir flekilde artan kad›n kat›l›m›yla so-nuçlanabilir. Ancak bu kazan›mlar, bir kadronun iste¤iyle oldu¤u için kal›c› sonuç-lar do¤urmazsonuç-lar. Kuralsonuç-lar›n fleffaf ve kurumsallaflm›fl, adaysonuç-lar›n belirlenmesinde merkez inisiyatifinin a¤›rl›kl› oldu¤u partilerdeyse adaylar›n nitelikleri ön plana ç›kmaktad›r. Aday gösterme süreçlerinin yaz›l› kurallara ba¤l› olmad›¤›, yerel ör-gütlerin bu süreçlerde bask›n oldu¤u partilerdeyse partinin kad›n say›s›n› artt›r›c› önlemler almas› tamamen yerelin inisiyatifinde görülmektedir. Bir partideki kad›n say›s›n›n fazla olmas› da kad›nlar›n partilere aktif kat›l›m›n› teflvik etmektedir.

Kad›n›n Siyasi Kat›l›m›n› Art›rmaya Yönelik Stratejiler

Kad›nlar siyasete resmi kanallarla kat›lmay› seçtiklerinde de karar alma basamak-lar›na t›rmanamamaktad›rlar. Partilere üye olan kad›nlardan çok az›, seçimlerde partisi taraf›ndan aday gösterilmekte ve parlamentoda yer alabilmektedir. Bu soru-nu çözmede en önemli rolü siyasi partiler baz› ek önlemleri ve stratejileri uygula-yarak oynayabilir.

1. Söylemsel stratejiler:Bu stratejiler söylemde kad›n kat›l›m›n› destekleyici bir tav›r almay› gerektirmektedir. Böyle bir söylem, hem kad›n kat›l›m›n› destekle-yici savlar› söylemde somutlaflt›rmay›, hem de bununla ilgili uluslararas› antlaflma-lar› onaylamay› gerektirmektedir.

2. Olumlu eylem stratejileri (Positive Action):Bu stratejiler kad›n kat›l›m›-n›n önündeki önyarg›lar› yok etmek kadar kad›nlar› kat›l›ma teflvik etmek için de planlanan eylemlerdir. Kad›n adaylara maddi destek, kad›nlara yönelik e¤itim dü-zenlemek, destek birimleri kurmak böyle eylemlerden say›labilir.

3. Pozitif ayr›mc›l›k stratejileri:Bu stratejiler, di¤erleri aras›nda, kad›n›n par-lamentoda yer almas› aç›s›ndan en radikal sonuçlar› do¤uran stratejiler bütünüdür. Toplumsal cinsiyet kotalar›, liberal temsil ve eflitlik ilkesini ciddi flekilde elefltiriye tabii tutmakta, bunlar› yeniden düzenleme iddias› tafl›maktad›r. Daha önce incele-di¤imiz gibi, liberal f›rsat eflitli¤i ilkesi, cinsler aras›ndaki eflitsizli¤i gidermek için yasal bariyerleri kald›rman›n yeterli olaca¤›n› savunur. E¤itim ve seçme seçilme alan›ndaki yasal düzenlemeler sonunda kad›n›n parlamenter temsilini erkeklerle ayn› düzeye getirecektir. Ancak, daha sonraki feminist hareket, yasal engellerin kald›r›lmas›n›n, sorunun çözümünde yeterli olmad›¤›n›; do¤rudan ve aç›k

ayr›mc›-4

A M A Ç

l›k kadar, daha önce inceledi¤imiz toplumsal ve kurumsal gizli ayr›mc›l›k türleri-nin de kad›n kat›l›m› önündeki engeller oldu¤unu savunmufltur. Yasal düzenleme-ler ne yönde olursa olsun, kad›nlar ve erkekdüzenleme-ler aras›ndaki f›rsatlar, toplumsal ve sistemden kaynaklanan koflullar sebebiyle çok nadiren eflit olmaktad›r. Dolay›s›y-la f›rsatDolay›s›y-lar›n eflitli¤i yerine, sonuçDolay›s›y-lar›n eflitli¤ini gözeten stratejiler uyguDolay›s›y-lamak, ka-d›n temsili aç›s›ndan daha verimli sonuçlar verecektir. Bu yaklafl›ma göre, siyasi kurumlarda cinsiyet dengesinin kendisi hedeflenmeli ve bu yönde kad›n lehine düzenlemeler yap›lmal›d›r.

Toplumsal cinsiyet kotalar›, yayg›n ad›yla kad›n kotalar›, bir kuruluflun üyeleri-nin belli bir say›s›n›n (yüzdesiüyeleri-nin) kad›nlar taraf›ndan oluflturulmas› zorunlulu¤u-nu ortaya koyan bir kavramd›r. Bu kurulufllar; parlamentolar, hükümetler ve komi-teler olabilmektedir. Kotalar, kad›n siyasetçi adaylar›na de¤il, aday yapma sorum-lulu¤u tafl›yan siyasi partilere, kad›n temsilinde eflitli¤i gözetme yükümlülü¤ü geti-rir. Günümüzde bir “kota atefli” tüm dünyay› sarmaktad›r. Cinsiyet kotalar›n›n uy-gulanmas›n›, gündemlerinin ilk maddesine yerlefltiren kad›n hareketi, kad›n kota-s› uygulaman›n temsildeki adaletsizlikleri giderece¤ine inanan siyasi elitler ve ulus-lararas› kurulufllar›n bu konuda gittikçe artan hassasiyeti devletleri, kotalar›n uygu-lanmas›na sevketmektedir.

Kad›n kotalar›n›n uygulanmas›n› teflvik eden uluslararas› antlaflmalar hangileridir?

Literatürde kotalar›n uygulanmas›na dair yap›lan tart›flmalar aleyhte ve lehte savlar içermektedir. (Dahlerup 2005:144).

Kota uygulamalar›n›n olumsuz yönleri, flu savlarla ileri sürülmektedir:

• Siyasi temsil, sosyal kimlikler, kategoriler aç›s›ndan de¤il, fikirler aç›s›ndan olmal›d›r. Cinsiyet kotalar› di¤er gruplar›n da temsil edilme iddias›n› destek-leyecektir.

• Sadece cinsiyetlerinden dolay› seçilen adaylar, siyasette liyakat ilkesine ay-k›r› bir örnek oluflturmaktad›r.

• Cinsiyet kotalar›n›n uygulanmas› parti içi çat›flmalara yol açabilir. • Kotalar “herkes için eflitlik” ilkesine ayk›r› bir durum teflkil etmektedir. Öte yandan cinsiyet kotalar›n› savunan görüfller flöyle s›ralanabilinir:

• Kad›n kotalar› ayr›mc›l›k teflkil etmez, adaletsiz temsilin sonuçlar›n› düzelt-meye çal›fl›r.

• Kotalar liyakat ilkesine ayk›r› bir durum oluflturmaz; çünkü kad›nlar da siya-sette erkekler kadar yetenekli ve birikimlidirler. Fakat kad›n yetenekleri böyle bir siyasal sistemde de¤ersizlefltirilmektedir.

• Kad›nlar vatandafl olarak eflit temsil hakk›na sahiptirler. • Erkekler kad›nlar›n ç›karlar›n› temsil edemezler.

• Seçmenler böylece kad›n adaylar›n da dahil oldu¤u daha genifl bir seçim olana¤›yla karfl›lafl›rlar. Kotalar seçmenlerin, kad›n adaylar› da de¤erlendir-mesini olanakl› k›lar.

Kotalar de¤iflik ülkelerde de¤iflik biçimlerde uygulanmaktad›r. Kotalar uyguland›klar› yerlere göre farkl› kategorilerde de¤erlendirilir:

• Anayasal kotalar: Bu kota türü, uygulamada en az görülen kota türüdür. Sadece onüç ülkede uygulanmaktad›r. Kad›nlar için parlamentoda belli sa-y›da sandalyenin ayr›lmas› gereklili¤i anayasalar›nda ifade edilmektedir. Parlamentoda nihai bir kad›n say›s› öngörülür. Bu ya bir seçim döneminde baz› bölgelerin kad›n bölgesi olarak belirlenmesiyle ya da partinin ald›¤› oy

S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

4

oran›yla paralel bir flekilde, belli say›da kad›n›n, o sandalyelere atanmas› yü-kümlülü¤ünün partilere verilmesiyle gerçeklefltirilir. Örnek olarak Ugan-da’da mecliste en az 56 koltuk kad›nlar için ayr›lm›flken Ruanda da koltuk-lar›n en az %30’u kad›nlar için ayr›lm›flt›r.

• Siyasi parti kotalar›: Partilere belli say›da kad›n› aday gösterme yükümlü-lü¤ünü veren, partilerin tüzüklerinde düzenlenen kotalard›r. Anayasal ya da yasal bir yükümlülük olmad›¤›nda partiler, kendi inisiyatifleriyle tüzüklerin-de kotalar› düzenleyebilirler. Geneltüzüklerin-de aday gösterilme süreçlerintüzüklerin-de kad›n aday say›lar›nda bir düzenleme içerirler.

• Seçim yasalar› kotalar›: Parti kotalar›n›n aksine anayasal kotalar gibi par-tilerin tümünün uygulamakla yükümlü olduklar› kota düzenlemelerini içe-rir. Parlamentodaki kad›nlar›n nihai say›s›ndan ziyade seçim süreçlerinde, aday gösterilme aflamalar›nda belli bir kad›n aday say›s›n› hedefleyen kota-lard›r.

Liste usulü orant›l› (nispi) temsil uygulanan sistemlerde partilerin, kad›n aday-lar› listenin neresine koyacakaday-lar› önem kazanmaktad›r. Orant›l› temsil sistemlerin-de genellikle parti listelerinsistemlerin-deki tüm adaylar seçilemez. 100 kiflilik bir listeyle me giren bir partinin %20’lik oyu o listedeki ilk 20 kiflinin milletvekili olarak seçi-lece¤i anlam›na gelmektedir. Seçilmesi zor olan yerlerde aday gösterilen kad›nlar, kota gereklili¤i yerine gelmifl olsa da parlamento temsilini kazanamamaktad›rlar. Bu yüzden fermuar gibi yöntemlerle kad›n adaylar›n seçilme flanslar› artt›r›lmaya çal›fl›lmaktad›r. Fermuar sisteminde adaylar bir erkek bir kad›n fleklinde listede s›-ralanmaktad›r. Ya da belli say›da kad›n›n ilk s›ralarda olaca¤› fleklinde kotalar dü-zenlenir. Ço¤unlukçu seçim sistemlerinde kota uygulan›rken kazan›lmas› mümkün olan seçim bölgeleri gruplan›p, buralarda eflit say›da kad›n ve erkek aday gösteril-mesi hedeflenmektedir. De¤iflik ülkelerde de¤iflik kota uygulamalar› görülmekte-dir. En yayg›n olarak kullan›lansa parti kotalar›d›r. 106 ülkeden 14 ülke anayasal kota, 31 ülke seçim yasalar›nda kota ve 61 ülke de parti kotas› kullanmaktad›r. Par-tiler taraf›ndan gönüllü olarak uygulanan kotalar genellikle daha önce de kad›n temsilinde belli bir aflamay› sa¤lam›fl ‹skandinav ülkeleri gibi ülkelerde uygulan-maktad›r. Ancak, kad›n hareketinin ve temsilinin halihaz›rda oldukça zay›f oldu¤u ülkelerde gönüllülük esas›na dayanan kotalar yerine, seçim yasalar›nda ya da ana-yasal düzeyde düzenlenen kota uygulamalar› ortaya ç›km›fl birçok ülkede de uy-gulanmaya bafllanm›flt›r. Bu kotalar, demokratikleflme reformlar›n›n bir parças› ola-rak uygulanmaya bafllanm›flt›r. Ruanda baflta olmak üzere, birçok ülke, kota uygu-lamas› sayesinde kad›n temsili oranlar›nda üst s›ralara yükselmifltir. Özellikle yeni modernleflen, iç istikrar›n› sa¤lamaya çal›flan ülkelerde, kota uygulamas› h›zl› so-nuçlar vermektedir.

Dünyada hangi ülkelerde hangi kota çeflitlerinin uyguland›¤›na dair bilgi için: http://www.quotaproject.org/index.com bak›n›z. S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T

SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

N N

Kad›nlar›n siyasete erkeklerle karfl›laflt›r›ld›-¤›nda daha az kat›l›m›n›n nedenlerini aç›kla-yabilmek.

Siyasi düflüncede kamusal alan, özel alan ayr›m›-n› esas alan yaklafl›m, siyaseti kamusal alana ait bir eylem biçimi olarak kabul etmektedir. Kad›n-lar›n biyolojik özellikleri ve aile içinde onlara yük-lenen görevleri nedeniyle özel alandaki yerleri, siyasette kad›n alg›s›n› negatif etkilemektedir. Kad›nlar›n siyasete kat›l›m›n› olumsuz yönde