Feminist hukuk teorisyenlerinin ilk hareket ettikleri öncül, hukukun, toplumsal cinsiyet bak›m›ndan nötr oldu¤u durumlarda bile erkek perspektifine göre olufltu-rulup erkek önyarg›s›na dayanmas›d›r (Baer, 2008: 438). Bu ba¤lamda özellikle ilk dönemdeki feminist hukuk teorisyenleri hukukun toplumsal cinsiyet bak›m›ndan nötr olmad›¤›ndan hareket etmektedirler. Hukukun toplumsal cinsiyet bak›m›ndan nötr olmad›¤›ndan söz ederken de sadece hukuk normlar›n›n de¤il, bu normlar›n yorumlanmas› ve uygulanmas› bak›m›ndan da toplumsal cinsiyetin etkili oldu¤u-nu belirtirler (McCorkel-Schmitt-Hans: 302). Bu ba¤lamda toplumsal cinsiyet kooldu¤u-nu- konu-lar› hukukta eflitsizlik konukonu-lar› olup bunu ilk dile getiren yaklafl›m da eflitlikçi ve-ya liberal ve-yaklafl›m olmufltur.
Esasen liberal yaklafl›m›n egemen olmas› da do¤ald›r. Zira ilk feminist elefltiri-ler, toplumsal cinsiyete göre farkl› ayr›cal›klar ve cezaland›rmalar veren toplumsal cinsiyete özgü kurallara iliflkin oldu¤u için, adalete dair eflit muamele yaklafl›m›n›n egemen olmas› kaç›n›lmazd›r. Di¤er bir ifadeyle, ilk olarak feminist hukuk teorisi-ne “ayn›l›k”, yani adaletin kad›n ve erke¤in hukuk önünde eflit muamele görmesi anlam› hakim olmufltur. Eflit muamele yaklafl›m› birkaç düzeyde uygulama bulur-ken kad›n ve erke¤in yaflam deneyimleri farkl›l›klar› görmezden gelindi¤i için 1980’ler boyunca farkl›l›k hakk›ndaki düflüncelerin feminist hukuk teorisine ege-men oldu¤u görülmektedir (McCorkel-Schmitt-Hans, 2001: 301). Bu ba¤lamda ay-n›l›k/farkl›l›k tart›flmas›yla ilgili radikal feminizm, farkl›l›k feminizmi ve elefltirel fe-minizmi içeren feminist hukuk teorisinin farkl› standartlar› ortaya ç›km›flt›r (McCor-kel-Schmitt-Hans, 2001: 301). Burada öncelikle liberal yaklafl›mdan hareket edile-cek, daha sonra di¤er feminist hukuk teorileri üzerinde durulacakt›r.
Hukukun toplumsal cinsiyet bak›m›ndan nötr olmamas›n›n anlam›n› belirtiniz.
Eflitlikçi Feminist Hukuk Teorisi
Eflitli¤in farkl› anlamlar›n› tan›mlayabilmek.
Liberal feminist hukuk teorisi, liberal teorinin bir uzant›s›d›r. Liberal feministler, geleneksel liberal yaklafl›m› izleyip devletin bireylerin kendilerini gelifltirme ve be-lirledikleri amaca göre davranmalar›na iliflkin olanaklar›n› gelifltirecek en fazla öz-gürlü¤ü sa¤lamas› gerekti¤ini savunurlar. Geleneksel liberalizme göre hukukun fonksiyonu, baflkas›n›n hakk›n› ihlal etmemek kofluluyla, bireylere kendi amaçla-r›n› gerçeklefltirmeleri için eflit f›rsat› sa¤lamakt›r. Liberal feministler de ayn› flekil-de toplumsal cinsiyet ba¤lam›nda eflit f›rsat›n sa¤lanmas› gerekti¤ini belirtirler. Çünkü hukuken eflit haklar tan›nmad›¤› için, toplumsal cinsiyet ba¤lam›nda sosyal, siyasal ve ekonomik f›rsatlarda farkl›l›klar›n ortaya ç›kt›¤›n› ileri sürmektedirler (McCorkel-Schmitt-Hans, 2001: 303).
Liberal feminizme paralel olarak liberal feminist hukukçular› ortaklaflt›ran en temel amaç, kad›nlar›n flekli anlamda eflitli¤i olup, erkeklere yap›lan muamelenin ayn›s›n›n kad›nlara da yap›lmas› savunulmaktad›r. Liberal feministlere göre, kad›n-lar erkeklerin sahip oldu¤u hakkad›n-lar›n ayn›s›na sahip olmal› ve erkeklerle ayn› dere-cede özerk birey olmal›d›r. Bunun için hukukta mevcut olan toplumsal cinsiyet eflitsizliklerinin giderilmesini savunurlar. Böylece, kad›nlar›n kamusal alanda er-keklerle eflit bir flekilde yer almas›n›n önündeki engellerin kald›r›labilece¤ini
dü-S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T3
3
A M A ÇN
Liberal eflitlik ilkesi veya eflit muamele ilkesi flekli eflitlikle ilgilidir. fiekli eflitlik, benzer durumda olanlara benzer flekilde davranma anlam›na gelip, benzer durumda bulunan bireylere, gruplara veya grup üyelerine de benzer flekilde davranmay› içermektedir (Barlett, 1994: 1).
flünmektedirler. Di¤er bir ifadeyle, liberal feminist hukuk teorisyenleri toplumsal cinsiyet eflitsizli¤inin kayna¤› olarak hukuki engelleri görmekte ve flayet hukukta-ki engeller kald›r›l›rsa toplumsal cinsiyet eflitli¤inin sa¤lanaca¤›n› düflünmektedir-ler (McCorkel-Schmitt-Hans, 2001: 303).
Liberal feminist hukukçular, kad›nlar ve erkeklerin hukuksal alanda ayn› hak ve yükümlülüklere sahip olmalar›n› savunmakta ve bunun da toplumsal cinsiyet bak›mdan nötr bir hukukla gerçekleflece¤ini ileri sürmektedirler. Toplumsal cinsi-yet bak›mdan nötr bir hukukun da, ya mevcut düzenlemelerin kad›nlar› da kapsa-yacak flekilde yeniden oluflturulmas›yla veya kad›n ve erke¤in benzerlikleri esas›-na dayan›larak hukuk normlar›n›n oluflturulmas›yla sa¤laesas›-nabilece¤ini belirtmekte-dirler. Bu ba¤lamda liberal feministlerin kendi aralar›nda iki farkl› yaklafl›ma sahip olduklar› belirtilebilir.
Bu yaklafl›mlardan ilki olan asimilasyoncu feminist yaklafl›ma göre, kad›n-lar›n erkeklerle ayn› hukuksal statüye kavuflmalar› için erkekler gibi olmalar› ge-rekmektedir. Bu durumda daha önce erkelere nas›l davran›l›yorsa kad›nlara da bu flekilde davran›lmas› ve hukukun buna uygun flekilde düzenlenmesi gerekmekte-dir. Örne¤in bir ifl yerine kad›nlar ifle al›n›rken erkeklerin çal›flma saatleriyle kad›n-lar›n çal›flma saatleri aras›nda herhangi bir farkl›l›k olmad›¤› kural› temelinde söz-leflme yap›l›yorsa kad›nlar›n biyolojik farkl›klar›ndan kaynaklanan hamilelik, do-¤um, emzirme vb. gibi durumlarda çal›flma saatlerinde herhangi bir de¤ifliklik ya-p›lamayacakt›r. Bu nedenle kad›nlar bu ifl yerine girmek istiyorlarsa erkek gibi ol-mak zorunda olup kad›n olol-maktan kaynaklanan herhangi bir farkl›l›¤a iliflkin ola-rak hak talebinde bulunmalar› mümkün olmayacakt›r.
Asimilasyoncu feminist yaklafl›m, Türkiye Cumhuriyetinin kurulufl aflamas›nda kad›n haklar›, savucular› taraf›ndan s›kl›kla ele al›nan bir yaklafl›md›r. Hamide Topçuo¤lu kad›nlar›n ifl hayat›na iliflkin olarak yapm›fl oldu¤u araflt›rmas›nda söz konusu yaklafl›m› ortaya koymaktad›r. Ona göre “....eskiler, (erkek ifli) ile bütün memleket ifllerini, bütün cemiyet ifllerini murad etmifllerdir. Bugün ise kad›nlar bu ifllere ifltirak hakk›na sahiptirler. O hâlde ‘erkek ifline kar›flmak’ hakk› bir emri va-ki oldu¤una göre biraz erke¤e benzemek, biraz onun anlad›klar›ndan anlamak, onun muhakeme fleklini benimsemek de laz›md›r!..” (Topçuo¤lu, 1957: 29).
‹kinci yaklafl›m olan androjenik feminist yaklafl›ma göre, kad›nlar ve erkek-ler birbirerkek-lerine büyük ölçüde benzemektedirerkek-ler. Onlara göre hukukta androjenik bir insana nas›l davran›lmas›n› öngörülüyorsa her iki cinsiyete de o flekilde davra-n›lmal›d›r. ABD’li feminist hukukçu Wendy Williams’›n hamilelik konusunda yak-lafl›m› androjenik feminist yaklafl›ma örnek olarak gösterilebilir. Williams’a göre ifl-yerinde hamilelik konusunda ortaya ç›kan hukuki problemlerde, herhangi bir ne-denle ifl yerinde maluliyet yaflayan kiflilere uygulanan hukuksal düzenlemeler ha-mile kad›nlar için de uygulanmal›d›r. Ona göre herkese eflit muamele edilmelidir. Eflit muamele ilkesi uyar›nca mevcut hukuk kurallar› sa¤l›¤› yerinde olmayan bir çal›flana hangi haklar› tan›yorsa, hamile kad›nlara da ayn› haklar›n tan›nmas›n› sa¤-lamaktad›r (Williams, 1993: 128-155). Bu yaklafl›m›yla Williams, kad›n ve erkek aras›ndaki farkl›l›klara dikkat çekmekten ziyade, bu farkl›l›klar› minimize ederek androjenik feminist yaklafl›m› ortaya koymaktad›r (Freeman, 2008: 1291).
Androjenik feminist model hem kad›na ait farkl›l›klar› hem de erke¤e ait fark-l›l›klar›n temel al›nmas›na karfl›d›r. Bu yaklafl›ma göre toplumsal kurumlar›n tüm toplumsal cinsiyetler için eflit bir flekilde uygulanabilecek normlar›n›n bulunmas› gerekmektedir. K›sacas› ortada buluflulmas› hedeflenmektedir (Littleton, 1986: 1293).
Farkl›l›k Yanl›s› Feminist Hukuk Teorisi
Farkl›k yanl›s› feminist hukuk teorisi, literatürde asimetrik feminizm, özel/farkl› muamele feminizmi olarak da geçmektedir. Bu feminist gruptaki hukukçular da kendi aralar›nda farkl›laflmaktad›rlar. Bunlar, bivalent (iki de¤erli) model ya da özel haklar› savunan feminist hukuk yaklafl›m› ve uzlaflma yaklafl›m›d›r.
Özel haklar modeli kad›nlar›n ve erkeklerin farkl› oldu¤unu belirtmektedir. Onlara göre, toplumsal cinsiyet farkl›l›klar›, biyolojik farkl›l›klardan kaynaklan-maktad›r. Örne¤in çocuk bak›m› rolü gibi bir toplumsal cinsiyet farkl›l›¤›, bir biyo-lojik farkl›l›k olan üreme kapasitesinden kaynaklanmaktad›r. Bu nedenle hukuki düzenlemelerin bu farkl›l›klar göz önünde bulundurularak ortaya konulmas› ge-rekmektedir. Aksi hâlde kad›nlar bu farkl›l›klar› nedeniyle ma¤dur olabileceklerdir (Littleton, 1986: 1295).
Özel haklar yaklafl›m›n› en net flekilde ortaya koyan feminist hukukçu
Eliza-beth Wolgast’t›r. Wolgast’a göre kad›nlar erkeklerle eflit olamazlar. Zira eflitlik
tan›-m› gere¤i “ayn›l›¤›” gerektirmektedir. Ona göre eflitlik yerine, kad›nlar›n özel ihti-yaçlar›n› temel alan özel haklar talep ederek adalet sa¤lanabilecektir (Wolgast, 1980: 122).
Ann Scales, Wolgast’›n modelini s›n›rlay›c› bir kural öne sürmektedir. Buna
gö-re kad›nlar hamilelik, emzirme gibi sadece kendi cinsiyetlerine özgü farkl›l›klar ya-flad›klar›nda, erkeklerden farkl› bir tak›m haklar kazanabilmelidirler (Scales, 1980-1981: 375-376).
Uzlaflma yaklafl›m›n› savunan feministler biyolojik farkl›l›klar söz konusu oldu-¤unda, kad›nlara farkl› ya da özel muamelenin yap›lmas› gerekti¤i konusunda özel haklar modeliyle birleflmektedirler. Ancak onlar, toplumsal cinsiyetten kaynakla-nan farkl›l›klar söz konusu oldu¤unda eflit muamele edilmesi gerekti¤ini düflün-mektedirler (Littleton, 1987: 1296).
Sylvia Law uzlaflma yaklafl›m›n› savunan bir feminist hukukçudur. Law’a göre
üreme kapasitesi d›fl›nda kad›nlar hiçbir farkl›l›klar› nedeniyle özel muameleyi hak etmeyecektir (Law, 1984: 1007-1013). Herma Hill Kay de benzer flekilde, kad›nla-r›n hamile olduklar› zaman d›fl›nda, cinsiyetlerinden kaynaklanan farkl›l›klakad›nla-r›n›n tümüyle görmezden gelinmesi gerekti¤ini düflünmektedir (Kay, 1985: 27-37).
Uzlaflmac› feministler biyolojik farkl›l›klar konusunda farkl›l›k yanl›s› feminist-lerle ayn› flekilde düflünürken biyolojik farkl›l›klar d›fl›ndaki farkl›l›klar söz konu-su oldu¤unda eflitlikçi feministlerle ayn› tarafta kalmaktad›rlar. Bu nedenle bu fe-ministlere uzlaflmac› denmektedir.
Kültürel Feminist Hukuk Teorisi
Feminist hukuk teorisi aç›s›ndan kültürel feminist çal›flmalar önemli bir yer tut-maktad›r. Bu çal›flmalar›n ço¤u ilham›n› ya da deste¤ini Nancy Chodorow’un psi-kanalitik nesne-iliflki teorisinden ve Carol Gilligan’›n ahlak gelifltirme teorisinden almaktad›r. Bu bilimsel araflt›rmac›lar kad›n ile erkek aras›nda çarp›c› z›tl›klar ol-du¤unu ve bunlar›n geliflmelerinin ilk aflamalar›ndaki deneyim farkl›l›klar› ba¤la-m›nda anlafl›labilece¤ini savunmaktad›rlar (Sinha, 2003: 330).
Gilligan’›n “In a Different Voice: Psychological Theory and Women’s
Develop-ment” (Farkl› bir Seste: Psikoloji Teorisi ve Kad›nlar›n Kalk›nmas›) adl› kitab› fark-l›l›k meselesinde kültürel feminist hukukçular›n teorik temelini oluflturmaktad›r. Hatta kültürel feminist hukuk teorisyenlerine “farkl› ses (different voice)” teoris-yenleri diyenler vard›r (Bartlett, 1998: 536).
Kültürel feminist hukuk teorisi ya da “farkl› ses” teorisyenleri, kad›nlar ve er-kekler aras›ndaki farkl›l›klara odaklan›rlar ve bu farkl›l›¤› memnuniyetle karfl›larlar. Kad›nlar›n erkeklerden farkl› hayat deneyimleri vard›r ve bu farkl›l›k onlar›n fark-l› bir dille konuflmalar›n› sa¤lamaktad›r. Onlara göre erkekler rekabete, bencilli¤e ve sald›rganl›¤a vurgu yaparlarken kad›n dili ihtimam, bak›m ve empatiye vurgu yapmaktad›r (Sinha, 2003: 330).
Gilligan’›n görüfllerinden en çok etkilenen feminist hukukçulardan biri Robin West
olmufltur “Jurisprudence and Gender” (Hukuk Ö¤retisi ve Toplumsal Cinsiyet) adl› makalesinde West sözlerine “insan nedir?” sorusu ile bafllamaktad›r (West, 1988: 1).
West’e göre kad›nlar fiziksel olarak di¤erlerinden ayr›lm›flt›r. Kad›nlar
erkekle-re benzemezler, “hayata ve di¤erlerine ba¤l› kritik ve tekrar tekrar vuku bulan en az dört yaflam deneyimleri bulunmaktad›r. Bunlar hamilelik, heteroseksüel birlefl-me, menstrüasyon ve emzirmedir.” Ona göre, her ne kadar, her kad›n bütün bu deneyimleri yaflamasa da birçok kad›n biyolojik emirlerle gizlenmifl eril güç tara-f›ndan bu hayat›n içine zorlanmaktad›r. West bu farkl›l›klar›n ›rka, s›n›fa ve hatta cinsel tercihe ra¤men bütün kad›nlarda ortak oldu¤unu vurgulamaktad›r ( Whit-man, 1997: 497).
Radikal Feminist Hukuk Teorisi
Radikal feminist hukuk teorisi, kad›nlar› liberal feminizmin kabul etti¤i gibi birey olarak de¤il, s›n›f olarak ele almaktad›r. Kad›nlar bir s›n›f olarak baflka bir s›n›f olan erkekler taraf›ndan tahakküm alt›na al›nmaktad›rlar. Toplumsal cinsiyet eflit-sizli¤i irrasyonel bir ayr›mc›l›¤›n sonucu de¤il, sistemli ikincillefltirmenin bir sonu-cudur. Bu nedenle radikal feminist hukuk teorisine ikincil k›l›nma karfl›t› teori ya da tahakküm karfl›t› model de denilmektedir (Bartlett, 1994: 6). Geleneksel top-lumsal cinsiyet rolleri, do¤al ya da bu rollere içkin olarak kabul etmektedir. Cin-selli¤in sosyal yap›s›, erkekler taraf›ndan toplumsal cinsiyet hiyerarflisini infla et-mek için üretilmifltir. Bu nedenle eril tahakkümü koruyan heteroseksüelli¤in sos-yal yap›s› toplumsal tahakküm taraf›ndan üretilmifltir. Sonuç olarak, radikal femi-nizme göre e¤er bir kad›n heteroseksüel iliflkiden zevk al›rsa ayn› zamanda kendi ikincillefltirilmesinden de zevk al›yor demektir (Sinha, 2003: 332).
Radikal feminist hukuk teorisyeni olan Catharine MacKinnon’a göre kad›nlara yönelik negatif ayr›mc›l›k farkl›l›ktan de¤il, eril tahakkümden kaynaklanmaktad›r. Bu eril tahakkümü anlayabilmek için eril bak›fl aç›s›yla oluflturulmufl cinselli¤in toplumsal yap›land›r›lmas›na odaklan›lmas› gerekmektedir. Erkek bask›n ve kad›n da buna boyun e¤en oldu¤unda, cinsellik her iki cinsiyet aç›s›ndan zevkli oldu¤u anlam›na gelmektedir. Cinselli¤in bu toplumsal anlam toplumsal cinsiyet hiyerar-flisini de meflrulaflt›rmaktad›r. MacKinnon’a göre kad›n ve erkek aras›ndaki cinsel-lik sosyal olarak akdedilmifl bir zorlamay› içermektedir (Whitman, 1997: 292-293). Pornografi ise söz konusu bask›n›n ve eflitsizli¤in grafiklerle ortaya konulmas›d›r (Dworkin, 1985: 25). Bu nedenle pornografi eflitlik ilkesine ayk›r› olup yasaklan-mas› gerekmektedir. Ancak bu yaklafl›m ABD’de oldukça önemli bir tart›flman›n da bafllamas›na neden olmufltur.
Radikal feminist hukuk teorisi hukukta bir tak›m de¤ifliklikleri talep etmektedir. Bu de¤iflikliklerin gerçekleflmesiyle birlikte eflitsizlik ve tahakküm ortadan kalka-cakt›r. Söz konusu de¤ifliklikler kad›nlar› cinsel taciz, cinsel sald›r› ve her türlü flid-detten koruyacak yasal düzenlemelerin oluflturulmas› ve pornografinin yasaklan-mas›d›r. Zira, pornografi kad›nlar›n cinselli¤inin toplumsal kavray›fl›n› oluflturmak-ta ve kad›nlar›n ikincil konumunu sa¤lamlaflt›rmakoluflturmak-tad›r.
Radikal feminizme göre toplumsal cinsiyet eflitsizli¤ini aç›klay›n›z.
Postmodern Feminist Hukuk Teorisi
Postmodernizm, en basit anlam›nda modernli¤in elefltirisidir. Modernli¤in özne olarak bireye yer vermesi ve iktidar›n bafll›ca araçlar› olarak hukuk ve devletin gö-rülmesi elefltirilmektedir. Postmodernizme göre birey, toplumsal olarak tan›mlan-makta ve hukuk teorisi de hukuk üzerinde yo¤unlaflarak iktidar› maskelemek için kullan›lmaktad›r. Postmodern hukukçular da postmodernizmin bu düflüncelerin-den hareketle hukukta erkek iktidar› oldu¤unu ve bu nedüflüncelerin-denle toplumsal cinsiyet eflitsizli¤ini üreten kaynaklar› hukukun gizledi¤ini belirtmektedirler. Postmodernist feministler, toplumsal cinsiyet kategorilerinin ve cinsiyetin, iktidar iliflkileriyle be-lirlendi¤ini savunmaktad›rlar. Bu nedenle, do¤al varl›k kategorileri olarak kad›n ve erkekten söz etmek, toplumsal cinsiyetin toplumsal olarak oluflturuldu¤unu bir ya-na b›rakmak anlam›ya-na gelebilmektedir. Esasen bu ayr›m›n fark›nda olmamak, ka-d›n bedeni üzerinden hareket edilerek oluflturulan hukuk kurallar› bak›m›ndan ol-dukça problemlidir. Örne¤in, tecavüz, taciz, ayr›mc›l›k ve kad›n›n cinselli¤iyle ilgi-li di¤er kurallar bak›m›ndan hukuk, kad›n kategorisini oluflturmaktad›r. Bu ba¤-lamda hukuk beden üzerinden, kad›n ve erkek kategorisine yer vermektedir (McCorkel- Schmit.- Hans, 2001: 315). Beden tan›m›n›n toplumsal olarak yap›ld›¤›-n›n göz önünde tutulmamas› ise adaletsizliklere yol aç›c› niteliktedir.
Postmodern feminizmin üzerinde durdu¤u konulardan biri modern düflünce yap›s›n›n ve dilinin ikili karfl›t terimler üzerine infla edilmifl olmas›d›r. Günefl/ay, do¤a/tarih, pasif/aktif, yüksek/alçak vs. gibi ikilemler dil yap›s›n›n ana diziliflini oluflturmaktad›r (Güriz, 1997: 131). Bu diziliflte karfl›t kavramlar aras›nda keskin bir hiyerarfli bulunmaktad›r. Kavramlardan biri di¤erine mutlak biçimde üstünlük gös-termektedir. Frans›z feminist Helene Cixous dildeki bu hiyerarflik yap›lanman›n tü-münün, insan yaflam›nda kad›n/erkek ikilemine dayand›¤›n› iddia etmektedir. Gü-nefl-erkek, ay-kad›n; aktif-erkek, pasif-kad›n vb. gibi belli bir ikileme dayal› tüm kavramlar kad›n ve erkekle özdefl tutulan kavramlar pozitif olarak kurgulanmakta-d›r (Sarup, 1997: 162).
Bu noktada belirtilen ikilemelerin cinsiyetlendirilmifl oldu¤u görülmektedir. ‹ki-lemenin bir taraf› eril di¤er taraf› diflildir. Ancak ikili yap›n›n parçalar› da eflit olma-y›p aralar›nda hiyerarflik bir yap›lanma vard›r. Eril tan›mlanan tarafa üstünlük ve ayr›cal›k verilmektedir. Diflil taraf ikincil ve negatiftir. Francis Olsen’e göre, hukuk ikili yap›n›n eril tan›mlanan taraf›nda yer almakta ve bu nedenle de hukuk dili eril olmaktad›r. (Olsen, 1990: 200).
Postmodern feminizmin üzerinde durdu¤u di¤er bir konu da, feminizm içinde-ki ço¤ulculuk olgusunun vurgulanmas› gerekti¤idir. Postmodern feministler s›n›f, ›rk, kültür, yafl, siyasal e¤ilim ve cinsel uygulamalar aç›s›ndan erkek ve kad›n ara-s›ndaki iliflkide ‘’ötekilik’’ üzerinde durmaktad›rlar. Buna benzer flekilde modern feminist teorilerin tümünde, kad›n hakk›nda bir aç›klama yap›l›rken “Bat›’l›, orta s›-n›f, heteroseksüel, beyaz kad›n” ile bu özelliklere sahip olmayan “di¤er kad›nlar” aras›nda bir “ötekilik” iliflkisinin bulundu¤unu aç›k bir biçimde ortaya konmakta-d›r (Demir, 1997: 117).
Hukuka yönelik postmodern elefltirilerden bir di¤eri, modern devlet hukuk sis-temlerinin kabul etti¤i özerklik yaklafl›m›d›r. Söz konusu özerklik yaklafl›m›nda, makul bir flekilde düflünen ve hareket edebilen bireylerin seçim yapabilecek kabi-liyette olduklar› kabul edilmektedir. Postmodern feminist hukuk teorisyenleri de
S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T4
temel hukuk ak›mlar›nda yer alan özerk birey yaklafl›m›na yönelik postmodern elefltirilere kat›lmaktad›r. Bireyin özerkli¤inin temeli olan makullük, r›za, seçim gi-bi hukuki standartlar›n toplumsal cinsiyet perspektifinden yap›land›r›ld›¤›n› ortaya koymaktad›rlar. Kad›nlar›n san›ld›¤›n›n aksine özerk de¤il, kad›n toplumsal cinsi-yetine sahip olmak nedeniyle çok say›da s›n›rlamalara sahip oldu¤unu belirtmek-tedirler. Bu s›n›rlamalar özerkli¤i hukuki bir mit hâline getirmektedir (Bartlett, 1994: 14). Kad›nlar için gerçek özerkli¤in sa¤lanabilmesi için toplumsal cinsiyet nedeniyle dezavantajl› konumda bulunan kad›nlara uygun seçeneklerin sa¤lanma-s›, di¤er bir ifadeyle toplumsal cinsiyet eflitli¤ini sa¤layacak vas›talar getirilmesi ge-rekmektedir.