Kadınlar Ġçin Dar Kapsamlı Sosyal Güvence: Ev Hizmetlerinde ÇalıĢanların

Kadınlar için ev iĢçiliği en eski mesleklerden biridir. Eskiden sadece seçkinlerin faydalandığı bu hizmet zamanla evirilmiĢ bugün üst ve orta sınıf kadınların ulaĢabildiği hale gelmiĢtir. Kadınların iĢ hayatında daha çok yer almaya baĢlamaları ile birlikte, cinsiyetçi iĢ bölümünün kadınlara yüklemiĢ olduğu bakım iĢleri konusunda bir boĢluk oluĢmuĢ, devletler kadınların istihdama katılması ile ilgili sosyal politikaları etkin olarak yürütmemiĢ/yürütememiĢ ve bu boĢluk yine kadın emeğiyle doldurulmaya baĢlanmıĢtır.

Üstek‟in ILO verilerinden aktardığına göre, “Dünyadaki ev işçilerinin en fazla yüzde 10‟u diğer işçilerle aynı hak ve statüye sahiptir, bunun yanı sıra ev işçilerinin en az yüzde 30‟u tamamen güvencesiz çalışmaktadır.” (Üstek, 2015:213) Türkiye‟de ise ev iĢçilerinin en az dörtte üçünün kayıtdıĢı olarak çalıĢtığı tahmin edilmektedir. Bu

kayıtdıĢılık, ev hizmetlerinde çalıĢanlar genellikle bir baĢkasının hanesi içerisinde iĢlerini yaptıkları için diğer sektörlerden daha farklı ( taciz, Ģiddet, kanıtlaması zor iĢ kazaları vb.) birtakım riskler taĢımaktadır. Ev iĢçilerinin kayıtdıĢılığı onların sayılarının bilinmesi konusunda zorluk yaratmakta ve bu bilinmezlik yasalarda onlarla ilgili düzenlemelere de doğrudan yansımaktadır. Türkiye‟de net bir “ev iĢçisi” tanımı da bulunmamakta, her yasal düzenleme bu iĢleri yapanlar için farklı tanımlamalar yapmaktadır. Hâlihazırda var olan tanımlar ise kapsam olarak ILO tanımından dardır.

ILO tanımına göre bir ücret karĢılığında ev içerisindeki herhangi bir birey ya da ev için yapılan her iĢ “ ev iĢi” dir. Ancak Türkiye‟de temizlik, yemek gibi ev iĢleri ile çocuk bakımı kapsama alınmakta ve bunları yapan uĢak hizmetçi, Ģoför gibi bireyler ev iĢçisi sayılmaktadır. Evde devlet yardımı alarak engelli çocuğuna bakan anne bu iĢi bir bakıma belli bir ücretle yapıyor olmasına rağmen, ev iĢçisi olarak sigortalı olma imkânı bulunmamaktadır (Üstek,2015: 218-219).

1 Nisan 2015 tarihinde Resmi Gazete ‟de yayınlanan “Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun EK 9 uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı ÇalıĢtırılması Hakkında Tebliğ‟e göre, “ev hizmeti, ev içerisinde yaşayan aile bireyleri tarafından yapılabilecek temizlik, yemek yapma, çamaşır, ütü, alışveriş, bahçe işleri gibi gündelik işler ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin aile bireyleri dışındaki kişiler tarafından yapılmasını” ifade etmektedir. Kanun ev hizmetlerinde çalıĢanları ay içerisinde 10 günden az ve fazla çalıĢanlar olmak üzere ikiye ayırmaktadır. 10 günden fazla çalıĢanlar 4a kapsamında sigortalı sayılmakta, çalıĢtığı günler için kısa vadeli sigortalar, uzun vadeli sigortalar, GSS ve iĢsizlik sigortası primleri iĢverence ödenmekte ve ayı 30 güne tamamlamak için borçlanarak 4a sigortalısına tanınan tüm haklardan yararlanabilmektedirler. Ancak 10 günden az çalıĢanlar için çalıĢtıran kiĢi sadece %2 iĢ kazası ve meslek hastalığı primi ödemekte ve sadece bu kapsamdaki sosyal güvenlik yardımları verilmektedir. Bunun dıĢındaki haklardan yararlanabilmesi için primlerini kendisinin ödemesi gerekmektedir.

Konut kapıcılığı da uzun süre iĢ hukuku kapsamının dıĢında bırakılmıĢ 1976 da ĠĢ Yasası kapsamına alınmıĢtır. Konut kapıcılarının geç de olsa yasa kapsamına alınıp ev iĢçileri için bunun yapılmamıĢ olması konut kapıcılarının çoğunlukla erkek, ev

iĢçilerinin ise kadın olmasından kaynaklanmaktadır demek yanlıĢ olmayacaktır (Üstek,2015:224). Sosyal güvenlik kapsamına 2018 yılında konut kapıcıları da eklenmiĢ ve 2019/6 sayılı SGK Genelgesi ile bunların sigortalılığı da ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalıĢan sigortalılarla birebir aynı biçimde düzenlenmiĢtir. Konut kapıcıları için 10 günden az çalıĢmaya iliĢkin ayrıca düzenleme yapılmamıĢtır. Konut kapıcısı, “ ana taĢınmazın bakımı, korunması, küçük çapta onarımı, ortak yerlerin ve döĢemelerin bakımı, temizliği, bağımsız bölümlerde oturanların çarĢı iĢlerinin görülmesi, güvenliklerinin sağlanması, kaloriferlerin yakılması ve bahçenin düzenlenmesi ve bakımı ve benzeri hizmetleri gören kiĢi” olarak tanımlanmaktadır.¹⁸Bu düzenleme ile kadın emeğinin yoğun olduğu bir alanda sosyal güvenlik açığı kapatılmak istenmiĢtir.

Ancak uygulamada birtakım sorunlar göze çarpmaktadır. Ġlk olarak, tebliğde¹⁹ yer verilen, “Kanunun 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar sigortalı sayılmadıklarından, aynı evde oturan üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar tarafından ev hizmeti işlerini yapanlar ek 9 uncu madde kapsamında sigortalı sayılmayacaktır.” ifadesi ile yine burada da kadınların, karĢılığında ücret almadıkları ev içi emekleri sosyal güvenlik kapsamı dıĢında tutulmuĢtur. Özellikle konut kapıcılığı bakımından düĢünüldüğünde, genellikle kapıcılık iĢleri aile bireyleri arasında paylaĢtırılmakta, kapıcı olarak eĢleri sigortalanmıĢ olsa dahi kadınlar da çalıĢmaktadırlar. Zorunlu olarak sadece iĢ kazası primi ödenen bir sigortalılık statüsünde, böyle bir durumda kadınların yine hastalık, analık, emeklilik gibi durumlarda mağdur olacakları öngörülebilir ki bir kadının kapıcı kocasının yerine binaya iliĢkin bir iĢ yaparken geçireceği kazada da iĢ kazası sigortası bakımından güvencesi bulunmamaktadır.

Ev hizmetlerinde 10 günden az çalıĢan sigortalıların tam bir sosyal güvenceye sahip olabilmek için, %2 iĢ kazası meslek hastalığı primi dıĢında kalan %32,5 oranındaki

18 3/3/2004 tarihli ve 25391 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Konut Kapıcıları Yönetmeliği”

19 1/4/2015 tarihli ve 29313 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Ev Hizmetlerinde 5510 Sayılı Kanunun EK 9 uncu Maddesi Kapsamında Sigortalı ÇalıĢtırılması Hakkında SGK Tebliği”

primlerinin kendilerince ödenecek olması sadece bu iĢi yapan kadınlar açısından güçlük doğurmaktadır. Ayrıca hastalık ve analık sigortalarından yararlanamıyor olmaları sebebiyle bu hallerde iĢe gidememeleri durumunda tamamen korunmasız kalmalarına yol açmaktadır.

ĠĢ kazası ve meslek hastalığı yardımlarından yararlanma koĢulu olarak- Kanundaki diğer 4a sigortalılarından farklı biçimde- ev hizmetlerinde 10 günden az çalıĢanlar için

“sigortalının iĢ kazasının olduğu tarihten en az 10 gün önce tescil edilmiĢ olması ve sigortalılığının sona ermemiĢ olması” ile “iĢ kazası ve meslek hastalığından dolayı geçici iĢ göremezlik ödeneği ödenebilmesi veya sürekli iĢ göremezlik ödeneği bağlanabilmesi için prim ve prime iliĢkin her türlü borçların ödenmiĢ olması” Ģartları getirilmiĢtir. Yani diğer iĢçiler iĢe girdikleri an iĢ kazası geçirseler dahi yardımlardan yararlanırken ve 4a için prim borçlarının ödenmesi koĢulu Ģartı aranmazken EK-9 statüsünde yararlanma koĢulları zorlaĢtırılmaktadır.

Ev hizmetlerinde 30 günden az çalıĢan sigortalıların 1 gün sigortalanmaları durumunda eĢlerinden ve çocuklarından yararlanma hakları düĢmekte ve 30 günü tamamlayıncaya ya da bedelini yatırıncaya kadar güvencesiz duruma gelmektedirler. Bu durum sadece fırsat bulduğunda ya da acil ihtiyaçları olduğunda ay içerisinde bir baĢka evde çalıĢmak için sadece birkaç gün ayıran bir kadın için kendi adına sigorta yapılmamasını daha cazip kılmaktadır çünkü gerekli olan primi tamamlamak kazandığından çok daha fazlasına mal olacaktır.