ĠĢgücü Piyasası ve Toplumsal Cinsiyet

Refah devletinin erkek-merkezci yapısı sosyal politikaların “ücretli iĢ” üzerine inĢa edilmiĢ olmasından kaynaklanmaktadır. Erkekler ücretli çalıĢanlar olarak devletle örtülü bir tür toplumsal sözleĢme yoluyla refahın paylaĢılmasını düzenlemiĢlerdir ve hane içini

“aile reisleri” olarak düzenlerken devlet de onlara ücretsiz yeniden üretimin devamlılığını bir nevi garanti etmektedir. Kadınların piyasa koĢullarında erkek ücretlerini aĢağı çekebilecek ya da iĢsizliği arttırabilecek iĢgücü arzları, yeniden üretim ve sırf cinsiyetlerinden ötürü daha düĢük ücretlere razı olmaya zorlanmaları gibi yollarla istihdamın dıĢında tutulmuĢtur. Böylelikle refahın maddi üretim ile doğrudan iliĢkili olarak kurulması refahın toplumsal cinsiyetle olan iliĢkisini de belirgin hale getirmiĢtir.

Kadınların istihdama katılımı ve iĢgücü piyasasında cinsiyetin nasıl dağıldığı emek arzı ve talebi ile ilgili çeĢitli faktörler tarafından belirlenmektedir. Ataerkinin hâkim olduğu ülkelerde erkekler hem kadınların ücretli-ücretsiz emeklerinin yararlanıcıları hem de toplumun meĢru “hane reisleri” olarak kadının iĢgücü piyasasına giriĢi konusunda da karar verici konumda bulunmaktadır. Ülkelerin ihracata yönelik sanayileĢme politikalarına geçiĢi ile birlikte, erkeklerden daha düĢük ücretlerle çalıĢan kadınların emeğine olan talep artıĢ göstermiĢtir. Ancak kadının ucuz emeği ile daha hızlı büyüyen bu ülkelerde kamusal ataerki de hane içindeki ataerki ile birlikte iĢleyerek kadının pazarlık gücünü sınırlandırmaktadır. Bununla birlikte, hızlı büyümenin ucuz kadın emeğine dayandığı bu ülkelerde kadınların pazarlık gücü devlet tarafından korunan ataerkil toplumsal cinsiyet normlarıyla sınırlanmıĢtır. “Erkekler ve devlet tarafından üzerinde anlaşılan ve kadınlara norm olarak sunulan bu toplumsal cinsiyet sözleşmesi, işgücü piyasasına giren kadınlar için hangi işlerin ve mesleklerin uygun olduğunu da

belirlemektedir.” (Toksöz,2017:106) Kadınların iĢ hayatına girerek güçlenmesi erkeğin denetiminin ve mutlak otoritesinin zedelenmesine yol açacağından ataerkil sistem kadınların eğitimi ve iĢgücüne katılımı önünde “izin vermeyerek” set oluĢturmaktadır.

Uzun yıllar Türkiye‟de de evli kadının çalıĢması kocasının iznine tabi kılınmıĢtır. Yine 1960‟lardan itibaren Türkiye‟nin çeĢitli bölgelerinde yapılan sosyolojik araĢtırmalar da kadınların çalıĢmasının eĢ ve babalar tarafından „uygunsuz‟ bulunduğunu göstermektedir. Kadınların ev dıĢında ücretli iĢlerde çalıĢması ancak kocanın gelir getirme görevini tam olarak yerine getiremediği zorunlu hallerde makbuldür ki bu durumda bile kadının çalıĢacağı iĢ yerinin „uygun‟ olması ya da evde yapabileceği iĢlerden gelir elde etmesi beklenmektedir (Toksöz, 2017:112).

Kadının iĢgücü arzını olumsuz etkileyen sebeplerden biri de yukarıda detaylıca değinilmiĢ olan bakım açığıdır. Özellikle görece düĢük ücretli iĢlerde istihdam edilen kadınlar için kurumsallaĢmıĢ bakım hizmetlerinin olmayıĢı onları aile bireylerinin bakıma ihtiyaç duyması halinde çalıĢma hayatının dıĢına çıkmaya zorlamaktadır. Evlilik ve içerisindeki cinsiyetçi iĢbölümü kadınların istihdama katılma ve uzun vadeli kesintisiz çalıĢmasına engel oluĢturmaktadır. Yapılan araĢtırmalar, iĢlerinden ayrılan kadınların yarısının ailevi nedenlerle iĢten ayrıldığını ve bu sebeplerin içinde de en büyük payın evlilik, daha sonraki sıraların ise hamilelik ve çocuklar olduğunu göstermektedir.

1950 sonrası dönemde Türkiye‟de makineleĢme ile tarımda iĢgücüne duyulan ihtiyaç azalmıĢ, bu azalma devamında kırdan kente göçü getirmiĢ ve çoğunlukla tarım sektöründe çalıĢan kadınlar bu geliĢmelerden etkilenmiĢlerdir. Bu tarihten sonra düĢen kadın istihdam oranlarında tarımsal üretimden çekilmelerinin payı büyüktür. “Son yıllarda uluslararası finans örgütlerinin empoze ettiği tarımsal politikaların tarımsal üretim ve istihdamı hızla azaltmasıyla, kadın emeği erkek emeğinden daha hızlı bir şekilde üretim dışında kalmaktadır” (Toksöz, 2017:108). 1980 sonra benimsenen yapısal uyum programları ve ihracata dayalı sanayileĢme, yerli ve yabancı yatırımların üretken alana aktarılmasında istenilen baĢarının elde edilememesi, ihracatın girdilerinin ithal ediliyor olması gibi sebeplerle istihdamda beklendiği gibi bir artıĢ yaratamamıĢtır.

Türkiye‟de kadınların iĢgücü piyasasına girmelerinin önündeki baĢka bir engel de ülkenin demografik yapısıdır. Doğurganlık oranı düĢmekle birlikte çalıĢma çağındaki nüfusun tamamı istihdam edilememekte ve erkeklerden yana karar verilmektedir. ġartlar ne olursa olsun çalıĢmaya hazır genç bir erkek kitlesinin varlığı, kadın iĢgücü talebinin oluĢmasını ve kadın istihdamının politikaların temel hedeflerinden biri haline gelmesini geciktirmektedir.

1980-90‟lı yıllarda Türkiye‟nin taraf olduğu uluslararası sözleĢmelerin de etkisiyle kadın konusu ülkenin refah politikasının görülebileceği kalkınma planlarına girmiĢtir.

19994 dönemine iliĢkin 6. Kalkınma Planı içerisinde kadının tarım dıĢı sektörlerde istihdamını artırmaya iliĢkin politikalar yer almıĢtır (Toksöz, 2017:121). Planda sözü edilen politikalara “Aile-Kadın-Çocuk” baĢlığı altında yer verilmiĢtir. Kalkınma planlarının toplumsal cinsiyet analizini yapan çalıĢmalarda, bu planlarda kadınlara aile ile özdeĢleĢtirerek yer verilmesi eleĢtirilmektedir. Kadınların iĢgücü piyasasına iliĢkin sorunlarının resmi metinlerde yer alması AB üyelik süreci ile birlikte baĢlamıĢtır. Ancak bu metinlerde kadın konusu istihdamla ilgili baĢlıklarda değildir, daha çok yoksullukla mücadele için kadınlara yönelik esnek ve atipik çalıĢma biçimlerinin ya da kadın giriĢimciliğinin teĢvik edilmesi bağlamında ele alınmaktadır.

Ġstihdamda eĢitlik politikaları ile devletler istihdamda fırsat eĢitliği yaratmayı hedeflemektedirler. Bu politikalarla kadınların iĢgücü piyasasına eğitim gibi yollarla hazırlanması, piyasada karĢılaĢabilecekleri sorunların önlenmesi ile iĢ ve aile yaĢamlarının uyumlaĢtırılması amaçlanmaktadır. Ancak kanunların toplumsal cinsiyet eĢitliğini gözeten biçimde yazılmıĢ olması iĢgücü piyasalarında eĢitliği kendiliğinden ve tek baĢına sağlamaya her zaman yeterli değildir. Başta Anayasa ve yasalar olmak üzere resmi metinlerde yer alan eşitlikçi düzenlemelere karşın hükümet yetkililerinin ve onların bakanlık ve kamu kurumu düzeyinde temsilcilerinin cinsiyetçi işbölümünün sürdürülmesinden yana olan muhafazakâr zihniyet yapıları eşitlikçi söylemin büyük ölçüde kâğıt üstünde kalmasında etkilidir (Toksöz, 2017:122). EĢitliğin gerçekleĢtirilmesi, hangi refah rejiminin seçildiğine, üretimin niteliğine ve insan onuruna yakıĢır iĢlere kadınlarla erkeklerin eĢit biçimde eriĢmesine imkân sağlanıp sağlanmadığına bağlıdır. Aksi halde özellikle liberal bir iĢgücü piyasasında eĢitlik için

benimsenen politikalar tam tersi sonuçlara sebep olabilmektedir. Aynı iĢte kadın ve erkeğe eĢit ücret verilmesinin zorunlu tutulması karĢısında piyasanın bir savunma olarak iĢleri kadın iĢi- erkek iĢi Ģeklinde ayırmak yoluyla ücret farklılaĢtırması buna bir örnek teĢkil etmektedir (Koray, 2008: 359).