GÖÇMEN KADINLARIN SOSYAL SĠGORTA YARDIMLARINA ERĠġĠMĠ

4 Nisan 2013 tarihinde yapılan değiĢiklik ile “uluslararası koruma baĢvurusu veya statüsü sahibi ve vatansız olarak tanınan kiĢiler” cümlesi ile 5510 sayılı Kanun kapsamına alınmıĢlardır. Bunların dıĢında, ülkede oturma izni almıĢ ve yabancı bir ülke mevzuatına göre de sigortalı olmayan kiĢiler de Kanun kapsamına alınmıĢtır. Bu kiĢiler Genel Sağlık Sigortasından sağlanan yardımlardan faydalanabilirler ancak her bir statünün verilmesi farklı koĢullarla ve farklı kurumlar aracılığıyla gerçekleĢmektedir.

Bu sebeple bu statüleri ve bu statülerden sağlanan sigorta yardımlarını ayrı incelemek gerekmektedir.

Uluslararası koruma baĢvurusu sahibi kiĢilerin sigortalılığı ile ilgili tescil, prim ödemesi gibi iĢ ve iĢlemler Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü tarafından her kiĢi için bireysel inceleme yapılarak yürütülmektedir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu‟nun 89. Maddesine göre:

“ Başvuru sahibi veya uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden;

a) Herhangi bir sağlık güvencesi olmayan ve ödeme gücü bulunmayanlar, 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine tabidir. Genel sağlık sigortasından faydalanacak kişilerin primlerinin ödenmesi için Genel Müdürlük bütçesine ödenek konulur. Primleri Genel Müdürlük tarafından ödenenlerden ödeme güçlerine göre primin tamamı veya belli bir oranı talep edilir.

b) Sağlık güvencesi veya ödeme gücünün bulunduğu veya başvurunun sadece tıbbi tedavi görmek amacıyla yapıldığı sonradan anlaşılanlar, genel sağlık sigortalılıklarının sona erdirilmesi için en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilir ve yapılan tedavi ve ilaç masrafları ilgililerden geri alınır.”

Geçici koruma statüsü kapsamında kiĢilere sosyal sigorta yardımlarından olan sağlık yardımları, GSS kapsamında verilmektedir. Bu hizmetlerin nasıl sağlanacağına iliĢkin

kurallar ise Geçici Koruma Yönetmeliğinin 27. maddesi ile düzenlenmiĢtir. Buna göre, Sağlık Bakanlığı kontrolünde, geçici koruma merkezlerinin içinde ve dıĢında, sağlık merkezleri kurulabilir. KurulmuĢ olan sağlık merkezlerinde yeterli sayıda ambulans ve sağlık personeli bulunması sağlanır. Temel sağlık hizmetleri ile acil hallerde verilen hizmetlerden ve bu kapsamda verilen ilaçlardan katılım payı alınmaz. Sağlık hizmetlerinin bedelleri SGK Sağlık Uygulama Tebliği‟nde belirtilen bedelleri aĢamaz.

Bu bedelleri aĢmayacak Ģekilde belirlenen sağlık hizmetlerinin bedelleri Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü tarafından ödenir. Geçici koruma kapsamındaki kiĢilerin özel sağlık kuruluĢlarına baĢvurmaları acil ve zorunlu durumların dıĢında mümkün değildir.

BulaĢıcı hastalıklar için önlemler ve üreme sağlığı ile ilgili bilgilendirme faaliyetleri de sağlık hizmetleri kapsamında yürütülmektedir.

Yönetmelikte özel ihtiyaç sahiplerinin gerektiğinde psikolojik destek ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz ve öncelikli olarak yararlanmalarına yönelik düzenleme de bulunmaktadır. Ġnsan ticareti mağduru olanlar, çocuklar ve Türkiye mevzuatı kapsamında Ģiddet mağduru olduğu tespit edilen kadınlar da özel olarak korunması gerekenler arasında sayılmaktadır (Geçici Koruma Yönetmeliği(GKY) madde 48).

Türkiye‟ye giren yabancılar, baĢka ülkede olan eĢleri ve ergin olmayan ya da ergin olup bağımlı durumda bulunan çocukları için aile birleĢimi talep edebilmektedirler. Eğer tek baĢına gelmiĢ olan çocuklar varsa talep beklemeksizin bu iĢlem baĢlatılır (GKY madde 49).

Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü, geçici koruma statüsünde olup sağlık yardımlarından yararlandırılan kiĢiler için herhangi bir prim ödememekte, bunların sağlık ödemeleri SGK aracılığıyla gerçekleĢmemektedir. 99 ile baĢlayan bir kimlik numarası verilen yapancılar tescil edilmekte ve SGK yalnızca, tescil edilen bu kiĢilerin statülerinin hastanelerce görülebilmesi bakımından sağlık provizyonu verilmesine aracılık etmektedir. Verilen sağlık yardımlarının bedelleri Sağlık Bakanlığı ile yapılan anlaĢma yoluyla ve götürü usul ile karĢılanmaktadır. Ġlaç bedelleri de yine Türk Eczacıları Birliği ile Göç Ġdaresi Genel Müdürlüğü arasında yapılan protokoller çerçevesinde ödenmektedir. Uluslararası koruma baĢvurusu kabul edilen kiĢiler için ise Göç Ġdaresi

Genel Müdürlüğünce prim ödenmekte olup sağlık yardımlarından GSS‟li olarak faydalanırlar.

Türkiye‟deki göçmenlerin sigortalılığı ile ilgili vurgulanacak ilk husus kadınların ya da çocukların sigortalılığının eĢ ya da babalarına bağlı olmayıp her bir birey için ayrı değerlendirme yapıldığıdır. KiĢiler çalıĢma izni aldıklarında geçici koruma statüsünden kaynaklı sigortalılıkları sonlanmakta ve vatandaĢlar gibi sosyal güvenlik haklarından -bireysel olarak- yararlanabilmektedirler. ÇalıĢma izni alabilenler dıĢındaki göçmenler uluslararası koruma ya da geçici koruma statüsü almıĢlarsa sağlık yardımlarından yararlanabilmekte, bunlara sahip değillerse iĢgücü piyasasının kayıtdıĢı çalıĢanları olarak güvencesiz kalmaktadırlar. Bunların çalıĢma izni almaları durumunda da sosyal güvenlik haklarından faydalanmaları tamamen bireyseldir, ailelerinin yararlandırılması kiĢilere bağlı olarak gerçekleĢmez. “Mütekabiliyet esası da dikkate alınmak şartıyla, oturma izni almış yabancı ülke vatandaşlarından yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında sigortalı olmayan kişiler” ile “başka bir ülkede sağlık sigortasından yararlanma hakkı bulunmayan ve GSS ile ilgili diğer düzenlemelerin dışında kalan vatandaşlar” dan evli olanlar için, eĢlerden hangisinin genel sağlık sigortalısı, hangisinin bakmakla yükümlü olunan kiĢi olacağı onların tercihlerine göre belirlenir. 60. maddenin bentleri gereği eĢlerin her ikisi için de genel sağlık sigortalılığı Ģartları oluĢursa ayrı ayrı GSS‟li sayılırlar (5510 S.K. 60. madde).

Ünlütürk UlutaĢ ve AkbaĢ (2018) tarafından yapılan araĢtırmaya katılan ve tekstil sektöründe çalıĢan Suriyeli kadınların bir bölümünün kayıtlı çalıĢma gibi bir hakka sahip olduğunu bilmeme, diğer bir kısmının ise patronlarının bunu kabul etmeyeceğine olan inançlarından ötürü sigortalı çalıĢmayı talep etmedikleri görülmüĢtür. Talepte bulunan kadınların talepleri ise reddedilmiĢtir (Ünlütürk UlutaĢ ve AkbaĢ,2018:303).

Yukarıda da bahsedildiği üzere Sovyetler Birliği‟nin dağılması sonucu Türkiye‟ye gelmiĢ göçmen kadınların çoğu kayıtdıĢı çalıĢmaktadır. Kayıtlı göçmen ev iĢçileri için ise EK-9 kapsamında sigortalı olmaları halinde Türk vatandaĢlarından farklı bir düzenleme bulunmaktadır. Yabancı uyrukluların ev hizmetlerinde çalıĢmaları kapsamında 10 günden az sigortalılık hakkı tanınmamakta ve 10 günden fazla

çalıĢanlara iliĢkin hükümler uygulanmaktadır. Ayrıca 10 günden fazla ama 30 günden az çalıĢmaları durumunda borçlanma hakkı verilmemekte ay içinde çalıĢma gün sayısının 30 olarak alınacağı düzenlenmektedir.

Suriyeliler yalnızca kayıt oldukları illerdeki kamusal hizmetleri kullanabilmektedir. Bu illerin dıĢında ikamet etmeleri ya da bulunmaları durumunda kimlik numaraları ile sağlık provizyonu almaları acil haller ya da baĢka bir ildeki sağlık kuruluĢlarına sevk edilmeleri hali dıĢında mümkün değildir. Bu kural, mevsimlik tarım iĢçisi olarak çalıĢan Suriyeli kadınların sağlık hizmetlerine eriĢimini engellemektedir. Bu uygulama ile kadınların özellikle üreme sağlığı hizmetlerine eriĢimleri kısıtlanmaktadır.

3.7. SOSYAL GÜVENLĠK KURUMU TEġVĠK UYGULAMALARI VE