Kadın Kooperatifleri Kaç Kadına Erişmektedir?

Kadın Kooperatiflerinin Etkisini Anlamak

“Kooperatiflerin kadınların güçlendirilmesine katkısı nedir?” sorusuna yanıt verebilmek bu araştırma için tamamlayıcı bir unsurdur. Bu soru, araştırmanın hedeflerinde kadın kooperatiflerinin, kadınların kişisel kapasiteleri; özsaygı, özgüven gibi duyguları; güçlüklerin üstesinden gelme kapasiteleri; kadınlar arasındaki dayanışma ve toplumsal cinsiyet rollerindeki değişim üzerindeki etkilerine göre ele alınmaktadır.

Araştırma sonuçlarının da gösterdiği gibi, Türkiye’de kadın kooperatiflerinin bireyler, aile ve toplum üzerinde önemli etkileri vardır. Kadınlar araştırma kapsamında bu etkilere dair kişisel deneyimlerini anlatmışlardır. Ayrıca çocuklarının ya da eşlerinin, yereldeki kadınların ve toplumun geneli üzerindeki etkiler hakkında da ayrıntılı bilgi vermişlerdir. Burada etki, kadınların güçlendirilmesine, hayatboyu eğitim ve öğrenmeye, iş olanakları sağlayarak kadınların gelir elde etmelerine katkı sağlanmasıdır. Bu etkiler birbirinden bağımsız değildir, aksine birbirlerini güçlendirmekte ve kadın kooperatiflerindeki ortak ya da yararlanıcı kadınların yaşamında çarpan etkiye yol açabilmektedir.

Kadın kooperatiflerinin Türkiye genelindeki etkileri kooperatife göre değişmektedir.

Bu araştırma kadın kooperatiflerinin genel ya da tek başlarına etkilerini ölçmeye yönelik bir etki analizi içermemektedir. Dolayısıyla baseline, kontrol grup veya ölçülebilir parametreler kullanılmamıştır. Ortaklar ve paydaşlar, anket, görüşmeler ve mikro-anlatımlar yoluyla kadın kooperatiflerinin etkilerine yönelik fikirlerini ve kişisel yorumlarını dile getirmişlerdir. Aşağıda katılımcıların kadın kooperatiflerinin kazanımlarına ve etkilerine ilişkin geri bildirimleri sunulmaktadır. Buradaki hikâyeler ve fikirlerin özellikle anlamlı olduğu düşünülmektedir.

4.1 Kadın Kooperatifleri Kaç Kadına Erişmektedir?

Kadın kooperatiflerinin etkililiğini değerlendirmek üzere, anket katılımcılarına, yılda ortalama kaç kadının kooperatifin faaliyetlerinden yararlandığı sorulmuştur. Alınan yanıtlara göre, aktif kadın kooperatiflerinden Türkiye genelinde yılda yaklaşık 7.206 kadın yararlanmaktadır (Şekil 36).

Şekil 36 BIR YILDA KADIN KOOPERATIFLERINDEN YARARLANAN ORTALAMA KADIN SAYISI³⁶

Aktif Tüm kadın kooperatifleri

Toplam 7.206 10.076

İnaktif kadın kooperatifleriyle beraber kadın kooperatiflerinden yıllık yararlanan kadın sayısı 10.076’ya yükselmektedir. İnaktif kadın kooperatifleri kadınlara artık doğrudan ekonomik bir fayda sağlamasa da, kazanılan becerilerin ve özgüvenlerinin etkisiyle kadınların yaşamındaki etkiler kaybolmamakta, devam etmektedir. Bu araştırma, kadın kooperatiflerinin kadınlar, toplumları ve ekonomi üzerindeki etkilerine yönelik bir etki değerlendirmesi olmadığından, etkilere ve çarpan etkilere ilişkin detaylı veri sağlanamamaktadır. Bununla beraber böyle çalışmaların çok yararlı olacağı düşünülmektedir.

Kadın kooperatiflerinden yıllık yararlanan kadın sayısını gösteren Şekil 37’de işletme kadın kooperatifleri çocuk bakım hizmeti sağlayan ve sağlamayan olarak ayrılmışlardır; bu sayede kadın kooperatiflerinin geneli ve çocuk bakım hizmeti sağlayanlar arasındaki fark olup olmadığı anlaşılabilmektedir. Şekil 36 yalnızca aktif kadın kooperatiflerini içermektedir. Verilere göre, üretim ve pazarlama, küçük sanat, tüketim kadın kooperatiflerinin kadınlara faydaları konusunda somut sonuçlara varmak mümkün olmamaktadır.

Hem tarımsal kalkınma hem de işletme kadın kooperatiflerinin genelinde yıllık 1-50 kadına ulaşılmaktadır. İşletme kadın kooperatiflerinin geneli, çocuk bakım hizmeti veren kadın kooperatifleriyle karşılaştırıldığında, çocuk bakım hizmeti verenler toplamda yıllık daha fazla kadına fayda sağlamaktadır. Çocuk bakım hizmeti veren bir kadın kooperatifi tek başına 200 ve üzeri kadına fayda sağlarken; diğer işletme kadın kooperatiflerinin yaklaşık %12’si toplamda aynı sayıda kadına ulaşmaktadır.

Şekil 37, aynı türdeki kadın kooperatifleri arasında kadınlara sağlanan yararlar açısından farklılık olduğunu göstermektedir; zira, hem işletme hem de tarımsal kadın kooperatifleri arasında hiçbir kadına destek vermeyen kooperatifler olduğu gibi, 300’den fazla kadına yarar sağlayan kooperatifler de vardır.

36 Bir örnekte, kadın kooperatifi diğerlerine oranla çok yüksek bir miktar belirtmiştir. Bu aktif bir tüketici kooperatifi olup, bildirdiği rakam 41.480’dir. Hesaplamanın bütünselliğini korumak ve verilerde tutarlılık sağlamak için bu miktar tablodan çıkarılmıştır.

Şekil 37 AKTIF KADIN KOOPERATIFLERININ TÜRÜNE GÖRE KOOPERATIF FAALIYETLERINDEN YARARLANAN YILLIK ORTALAMA KADIN SAYISI (YÜZDE OLARAK (N=63)

  KOOPERATİFLERDEN YARARLANAN YILLIK ORTALAMA

KADIN SAYISI

0 1-50 51-100 101-200 201-300 301+

Tarımsal kalkınma (n=18) 6% 56% 22% 11% 0% 6%

İşletme: Çocuk bakım hizmeti

vermeyen (n=34) 3% 68% 15% 6% 3% 9%

İşletme: Çocuk bakım hizmeti

veren (n = 8) 0% 0% 13% 0% 50% 38%

Küçük Sanat (n=1) 0% 100% 0% 0% 0% 0%

Tüketim (n=1) 0% 0% 0% 0% 0% 100%

Üretim ve pazarlama (n=1) 0% 100% 0% 0% 0% 0%

Şekil 38’de aktif kadın kooperatiflerinin eriştiği kadın sayısı bölgesel olarak gösterilmektedir.

Şekil 38 BÖLGEYE GÖRE KADIN KOOPERATIFLERINDEN YARARLANAN YILLIK ORTALAMA KADIN SAYISI (AKTIF) (N=63)

  KOOPERATİFLERDEN YILDA YARARLANAN ORTALAMA KADIN

SAYISI

BÖLGE 0 1-50 51-100 101-200 201-300 301+

Akdeniz (n=2) 0% 50% 50% 0% 0% 0%

Doğu Anadolu (n=2) 0% 100% 0% 0% 0% 0%

Orta Anadolu (n=11) 9% 55% 9% 9% 9% 9%

Güneydoğu Anadolu (n=14) 0% 50% 29% 0% 0% 21%

Marmara (n=17) 6% 53% 6% 6% 18% 12%

Ege (n=10) 0% 60% 10% 10% 0% 20%

Karadeniz(n=7) 0% 57% 14% 14% 0% 15%

Tüm bölgelerdeki kadın kooperatiflerinin çoğunluğu yılda 1-50 kadına yarar sağlamaktadır. Ayrıca, Akdeniz ve Doğu Anadolu hariç tüm bölgelerde yılda 300’ün üstünde kadına yarar sağlayan en az bir kadın kooperatifi bulunmaktadır. Bu verilere göre, kadın kooperatiflerden yıllık yararlanan kadın sayısı ve bulundukları bölgeler arasında kesin bir ayrım yoktur. Bu değişkenlere göre bölge, kadın kooperatiflerinin ulaştığı kadın sayısı açısından önemli bir unsur değildir. Bununla beraber, Akdeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinde yıllık 100 ya da daha az sayıda kadına ulaşan yalnızca ikişer aktif kadın kooperatifinin bulunmasının, kadın kooperatiflerinin bu iki bölgede diğer bölgelere kıyasla daha az desteklendiklerine işaret ettiği düşünülmektedir.

Şekil 39 kadın kooperatiflerinin ortakları ve yararlanıcıları açısından olumlu deneyimleri ve etkileri göstermektedir. Mikro-anlatımlardaki bazı hikâyelerin

“satır araları” dikkate alındığında daha yüksek rakamlar ortaya çıkmaktadır. Fakat mümkün oldukça objektif sonuçlara ulaşmak için hesaplamalar dikkatle yapılmıştır.³⁷ Mikro-anlatımlardan bu dikkatli hesaplamayla ortaya çıkan 197 hikâye kadınların kooperatiflerde genelde olumlu bir deneyim yaşadıklarını göstermektedir.

Şekil 39 MIKRO-ANLATIMLARDAKI HIKÂYELERIN ORTAK TEMALARI

ORTAK TEMALAR #

Kadın kooperatifinde genelde pozitif deneyim yaşadı 197 Kadın kooperatifi özgüven kazanmaya yardımcı oldu 74

Kadın kooperatifi öğrenmeye olanak sağladı 69

Kendi gelirini elde etmenin önemini deneyimledi 66 Kadın kooperatifi özsaygı kazanmasına yol açtı 41

Kadın kooperatifi yeterli destek alamadı 39