Başlıca Destek Programları: Erişebilirlik ve Fayda .1 Kadın Kooperatiflerinin Destek Programlarına Erişimi

Ek 6’da sunulan Destek Programları Tablosu son 10 yıl içinde kadın kooperatifleri için mevcut olan programları göstermektedir. Bu programlar özel olarak kadın kooperatiflerini hedef alan programlar olmamakla birlikte, kadın kooperatiflerinin erişebildiği programlardır. Bu bölümde öncelikle, Ek 6’daki tabloda yer alan programlarla ilgili önemli noktalar ve gözlemler sunulacaktır. Ardından, anket sonuçlarından yararlanarak kadın kooperatiflerinin destek programlarıyla ilgili deneyimleri ayrıntılı olarak tartışılacaktır.

Bu araştırma kapsamında yapılan destek programları incelemesine göre, son on yıl içinde kadın kooperatiflerine açık olan programların yarıdan fazlası Türkiye dışından kuruluşlar tarafından sağlanmaktadır (örneğin AB, UNDP, büyükelçilikler, konsolosluklar). Programların geri kalanı da bölgesel kalkınma ajansları, merkezi hükümet (örneğin ASPB, ,GTHB ) ve ulusal STK’lar (örneğin KEDV) tarafından sağlanmaktadır. Her program kapsamında belirlenen özel öncelikler bulunmaktadır.

Bu önceliklere göre, programların bir kısmı kadınların ekonomik katılımını ve girişimciliğini desteklemekte, bir kısmı ise toplumsal kalkınmayı hedeflemektedir.

Programların destek verdiği süre 6 ay ila 24 ay arasında değişmektedir.

Bu programlar belirli statüdeki kuruluşlara, çoğunlukla STK’lara yöneliktir (örneğin, AB programları, GFC, UNDP programları). Bazı programlar ise küçük ve orta ölçekli işletmeleri (KOBİ) hedeflemektedir. Kooperatifler, STK’lara yönelik programların bir kısmından ancak ortakları arasında kâr payı dağıtmadıklarını kanıtladıkları takdirde yararlanabilmektedirler (örneğin, Avusturya Konsolosluğu Doğrudan Yardım Programı, kalkınma ajanslarının bazı programları). Özel sektör kuruluşlarına yönelik programlar da kadın kooperatiflerini ancak kriterlerini (örneğin işin ölçeği, gelirlerin miktarı) karşılamaları durumunda dikkate almaktadır.

Bu programlarla sağlanan fon miktarı 10.000TL ile 1.500.000TL arasında değişmektedir. Ve önerilen projenin toplam bütçesinin %25’i ila %90’ı arasında olabilmektedir. STK’lara yönelik programlar daha düşük miktarda fon sağlamakta

ve toplam bütçenin daha büyük bir yüzdesini karşılamaktadır. Özel sektöre yönelik programlar ise daha yüksek miktarda fon sağlayıp proje bütçesinin daha küçük bir yüzdesini karşılamaktadır. 

Programlar çerçevesinde desteklenen faaliyet türleri çeşitlilik göstermektedir.

STK’lara yönelik programlar toplumsal amaçlı olup, fon proje faaliyetleriyle ilgili çoğu harcama için kullanılabilmektedir. Bu harcamalar insan kaynakları, seyahat, ekipman satın alma/kiralama, proje ofisi giderleri ve yayınları içerebilmektedir. Özel sektöre ve KOBİ’lere yönelik programlarda ise, fon, belli giderler için (özellikle ekipman satın alma, seyahat, tanıtım ve uzmanlık) kullanılabilmektedir, ancak işletme giderleri için kullanılamamaktadır.

Görüşme yapılan 45 paydaş arasında kadın kooperatiflerini herhangi bir yolla destekleyen ya da destekleyebilecek 38 kuruluş bulunmaktadır. Paydaşların belirttiği programların bazılarının uygunluk kriterleri, hedefleri ve fon miktarları kurallarla belirlenmiştir. Bazıları ise kurallar açısından net değildir. Ayrıca GTB’nın KOOP-DES başlıklı yeni programı gibi henüz başlamamış programlar da bulunmaktadır.

Ankette kadın kooperatiflerine destek programlarına başvurup başvurmadıkları ve başvurularının destek almaya hak kazanıp kazanmadığı sorulmuştur. Katılımcıların

%69’u destek programlarına başvurmuş ve bunlardan üçte ikisinin başvurusu onaylanmıştır. Şekil 45, aktif ve inaktif kadın kooperatifleri arasındaki dağılımı göstermektedir.

Şekil 45 DESTEK PROGRAMLARINA BAŞVURAN KADIN KOOPERATIFLERI SAYISI (AKTIF VE INAKTIF) (N=101)

Başvurdu Kabul edildi Yararlı oldu⁵¹

Aktif (n = 63) 76% 54% 98%

İnaktif (n = 38) 47% 39% 88%

Aktif ve inaktif kadın kooperatiflerinin destek programlarına erişimleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. Anket sonuçlarına göre, aktif kadın kooperatiflerinin %76’sı (48/63), inaktif kadın kooperatiflerin ise %47’si (18/38) bir veya birden fazla destek programına başvurmuştur. Aktif kadın kooperatifleri arasından 27’si birden fazla (minimum iki ve maksimum 12) programa başvurmuştur. Maksimum sayıda (12) programa başvuru yapan tek kadın kooperatifi Güneydoğu Anadolu bölgesinden bir tarımsal kalkınma kooperatifidir. İnaktif kadın kooperatiflerinden ise yalnızca sekizi,

51 Kabul edilen başvurular içindeki orandır.

birden fazla (minimum 2 ve maksimum 6) programa başvurmuştur. Ankette inaktif kadın kooperatiflerinin aktif olduğu dönemdeki programların bugün de mevcut olup olmadığını dikkate alınmamıştır.

Destek almaya hak kazanmaları açısından, aktif ve inaktif kadın kooperatifleri arasında önemli bir farklılık bulunmamaktadır: %62 (aktif ) ve % 62 (inaktif ). Dolayısıyla, kadın kooperatiflerinin genelinde başvuruların yaklaşık %62’si kabul edilmiştir. Ve destek almaya hak kazanan kadın kooperatiflerinde, aktif olanların %98’i ve inaktif olanların

%88’i aldıkları desteğin yararlı olduğunu düşünmektedir (aldığı desteği yararlı bulmayan yalnızca bir inaktif kadın kooperatif bulunmaktadır. Örneklem küçük olduğu için bu bir kooperatif sonuçları büyük oranda değiştirmektedir).

Anket sonuçlarına göre, kadın kooperatiflerinin türü destek programlarına erişimlerinde dikkate değer bir faktör değildir(Şekil 46). Bu durum kısmen tüketim, üretim,pazarlama ve küçük sanat kooperatiflerine ilişkin örneklemin çok küçük olmasından kaynaklanmaktadır. Tarımsal kalkınma kadın kooperatiflerini, işletme kadın kooperatifleri ile kıyasladığımızda tarımsal kooperatiflerinin yalnızca %46’sı desteklere başvurmuş (%69’unun başvurusu kabul edilmiş), işletme kadın kooperatilerinin ise

%73’ü desteklere başvurmuştur (%74ünün en az bir başvurusu kabul edilmiştir).

Şekil 46 KOOPERATIFIN TÜRÜNE GÖRE DESTEK PROGRAMLARI (AKTIF VE INAKTIF) (N= 101)

Başvurdu Onaylandı Yararlı oldu Bilmiyor

Tarımsal kalkınma (n=28) 46% 69% 29% 7%

İşletme (n=64) 73% 74% 55% 6%

Tüketim koop (n=2) 50% 0% 0% 50%

Üretim ve pazarlama (n=2) 50% 50% 50% 0%

Küçük Sanatlar (n=4) 75% 75% 50% 0%

Diğer: Feminist Dayanışma (n=1) 100% 100% 100% 0%

Destek programları ile ilgili anket sonuçlarına göre, kadın kooperatifleri destek programlarının yararlı olduğuna inanmaktadır. Bu önemli bir bulgudur. Bir kurumun destek programından yararlanmış olan kadın kooperatiflerinin çoğunluğu aldığı desteğin yararlı olduğunu düşünmektedir. Buna ilişkin tek istisna, Şekil 47’de gösterildiği gibi, bir kadın kooperatifidir; bu kadın kooperatifi ASPB’den ve belediyeden aldığı desteklerin yararlı olmadığını düşünmektedir.

Şekil 47 KADIN KOOPERATIFLERININ KURUM/

KURULUŞLARDAN ALDIĞI DESTEKLER VE BU