5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 19. maddesinde kaçakçılığı önleme, izleme ve araştırmakla görevli olan kişiler belirlenmiştir. Buna göre;
“(1) Mülki amirler, Gümrük Müsteşarlığı personeli ile Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’na bağlı personel, bu Kanunla yaptırım altına alınan fiilleri önleme, izleme ve araştırmakla yükümlüdür.
(2) Kaçakçılığı önleme, izleme ve soruşturmakla görevli olanlar, operasyon gerektiren kaçakçılık olaylarından haberdar olduklarında kanuni görevlerini yapmaya başlar ve aynı zamanda mahallin en büyük mülki amirine de bilgi verirler.
(3) Kaçakçılığı önleme, izleme ve soruşturmakla görevli olanların bu Kanun kapsamına giren suçlarla ilgili bilgi ve belge talepleri, kamu veya özel gerçek veya tüzel kişilerce, savunma hakkına ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla eksiksiz olarak karşılanmak zorundadır.
(4) Kaçakçılık olaylarını ihbar edenlerin kimlikleri, izinleri olmadıkça veya ihbarın niteliği haklarında suç oluşturmadıkça açıklanamaz. Bu kişiler hakkında tanıkların korunmasına ilişkin hükümler uygulanır”.
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunundan önce yürürlükte olan 4926 sayılı kanunun 16. maddesinde79 ve 1918 sayılı kanunun 3. maddesinde80 konu benzer şekilde düzenlenmişti.
Maddenin 1. fıkrasında belirtilen kişiler önleme, izleme ve araştırma görevlerine aykırı hareket ederek, görevlerinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olur ya da haksız bir kazanç sağlarlarsa bu yerine getirmemeleri durumunda TCK m.257’ de düzenlenen görevi kötüye kullanma
suçu81 kapsamında cezai sorumlulukları söz konusu olacaktır. Ancak, TCK m.257
79 4926 sayılı kanun dönemindeki düzenlemeye yönelik ayrıntılı bilgi için bkz. Günay, Erhan, 4926 Sayılı
Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve İlgili Mevzuat, Ankara 2004, s.181vd.
80
1918 sayılı kanun dönemindeki düzenlemeye yönelik ayrıntılı bilgi için bkz. Erman, Sahir, Kaçakçılık Kanunu
Şerhi, İstanbul 1973, s.80 vd (Erman, Şerh); Menteş, Cevdet-Gökçedağ, Yahya, Kaçakçılık Mevzuatı ve Tatbikatı, Ankara 1978, s.17 vd.
81 Görevi Kötüye Kullanma Suçuna ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Tezcan-Erdem-Önok, s.808 vd.; Artuk,
42
çerçevesinde bu kişilerin sorumluluklarının doğabilmesi için hareketlerinin kanunda ayrıca tanımlanan suçlardan birisini oluşturmaması gerekmektedir.
Maddenin 2. fıkrasında operasyon gerektiren kaçakçılık olaylarından haberdar olan kaçakçılığı önleme, izleme ve araştırmakla görevli kişilerin kanuni görevlerini yapmaya başlamalarının yanı sıra mahallin en büyük mülki amirine de bilgi vereceklerini düzenlemiştir. Ancak bu fıkra hükmü kanaatimizce muğlak bir nitelik taşımaktadır ve açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Nitekim burada da mülki amire bilgi verilmemesi durumunda ilgilinin TCK m.257 kapsamında sorumluluğu söz konusu olabilecektir.
İlk olarak 1. fıkrada yetkilendirilen kişilerden birisi de mülki amirdir. Bu durumda örneğin bir il valisi kime bilgi verecektir? Bu durumda vali bilgilendirme yapmaması durumunda sorumlu tutulabilecek midir? Kanaatimizce burada vali sadece kanunda kendisine yüklenmiş olan görevlerini yerine getirecek ve ayrıca bir bilgilendirme yapmayacaktır.
İkinci olarak operasyon gerektiren halden kasıt nedir ve bu hal neye göre belirlenecektir? Bu konu da kanunda belirsiz nitelik taşımaktadır. Burada operasyon gerektiren kaçakçılık fiilinden kastedilenin kaçakçılık fiilinden haberdar olunduğu anda gecikilmeksizin müdahale gerektiren ve aksi durumda önlenmesi mümkün olmayan zararların doğmasına yol açabilecek nitelikte durumlar olduğu belirtilmektedir82. Kanaatimizce bu durumların kanunda net olarak açıklanması ve tereddütlerin giderilmesi gerekmektedir. Ayrıca operasyon gerektiren hallerin neler olduğunun tespitinden sonra operasyon gerekmeyen hallerde de mülki amire bilgi verme yükümlülüğü söz konusu olmayacaktır83.
Kanunda görevlendirilmiş olan kişilerin 5607 sayılı kanun çerçevesinde yer alan suçlarla ilgili bilgi ve belge talepleri, kamu veya özel, gerçek veya tüzel kişilerce eksiksiz olarak karşılanmalıdır. Burada kanun koyucu savunma hakkına ilişkin hükümleri saklı tutmuştur.
Kaçakçılık fiillerini ihbar eden kişilerin kimliklerinin gizleneceği düzenlemesi ile bu kişilerin güvenlikleri sağlanarak kaçakçılık fiillerinin takibinin kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Burada ilgili kişinin kimliğinin açıklanmasına izin vermesi durumunda ve yaptığı ihbarın ilgili kişi açısından suç teşkil etmesi durumunda ihbar edenin kimliği
82 Çıldır-Denizhan, s.524.
83 Günay, Erhan, Uygulamalı 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ve İlgili Mevzuat, 4. Bası ,Ankara
43
açıklanabilecektir84. 5607 sayılı kanun düzenlemesinde yar alan muhbirler hakkında tanık koruma hükümlerinin uygulanacağı ifadesi, bu kişiler hakkında sadece kolluk tedbiri niteliğindeki tanık koruma tedbirinin uygulanmasını değil, bunun yanında tanık olarak dinlenmeleri sırasında da kimliklerinin gizli tutulacağı şeklinde değerlendirilebilir. Ancak bu durumun muhbir ve yakınlarının hayatı, sağlığı veya özgürlüğüne ilişkin ağır bir tehlike olmaksızın tanığın sırf kaçakçılık fiilini ihbar etmiş olması nedeniyle duruşmada dinlenmesi sırasında kimliğinin gizli tutulması AİHM içtihatlarına aykırı olduğu gerekçesiyle eleştirilmektedir85. Konuya ilişkin olarak Yargıtay 10. Ceza Dairesi “kovuşturma aşamasında yöntemine uygun biçimde dinlenmediği halde, kolluk tarafından soruşturma aşamasında gizli tanık olarak dinlenen muhbirlerin beyanlarının hükme esas alınamayacağı dikkate alınarak, mevcut diğer delillere göre sanık …’nın hukuki durumunun belirlenmesi gerektiğinin gözetilmemesi bozmayı gerektirir” şeklinde karar vermiştir86.
3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun’un 2. maddesinde İçişleri Bakanlığı’nın görevlerinden birisinin de kaçakçılığı men ve takip etmek olduğu düzenlenmiştir. Bu çerçevede 8. maddede ana hizmet birimlerinden birisi de Kaçakçılık, İstihbarat, Harekat ve Bilgi Toplama Dairesi Başkanlığı olarak belirlenmiştir87. 3152 sayılı kanunun 26. maddesinde ise Kaçakçılık İstihbarat Koordinasyon Kurulu’na ilişkin düzenlemeler yapılmıştır88. Kaçakçılık İstihbarat Koordinasyon Kurulu yurt dışı ve yurt içinde
84
Çıldır-Denizhan, s.525.
85 Turhan, Faruk, Ceza Muhakemesinde Tehlike İçindeki Tanıkların Korunması, Ankara 2009, s.53-54. 86 Y. 10.CD. 27.03.2008,2007/ 25667-2008/4879. Turhan, s.102.
87 Bu dairenin görevi 13. maddede şu şekilde belirlenmiştir: a) Her türlü kaçakçılık faaliyetlerine ait istihbaratı
Devlet çapında toplayıp değerlendirmek, kaçakçılığı men, takip ve tahkikle görevli kuruluşlara bilgi vermek, bağlı kuruluşların önleme ve yakalama faaliyetlerini yönlendirmek ve ilgili kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliği yapılması için gerekli tedbirleri almak, b) Kaçakçılıkla mücadele, hedef, taktik ve usullerini tespit etmek ve eğitici nitelikte yayımlar yapmak, c) Suç işleyip ele geçmeyen kişilerin, çalınan veya kaybedilen motorlu taşıtların, ateşli silahların, kimliği ispata yarayan her türlü belgelerin kayıtlarını tutarak güvenlik kuvvetlerine bildirmek, görevli kuruluşlarla ilgili kuvvetleri arasında koordinasyon sağlamak.
88 Buna göre: Kaçakçılık İstihbarat Koordinasyon Kurulu, İçişleri Bakanlığı Müsteşarının veya yardımcısının
başkanlığında ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşların temsilcilerinden meydana gelir. Bu Kurul, her türlü kaçakçılık konu ve faaliyetlerinde koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Kurulun toplanma, çalışma esas ve usulleri, ilgili bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle İçişleri Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle düzenlenir.
Kurulun görev yetki ve sorumlulukları Kaçakçılık İstihbarat Koordinasyon Kurulunun Toplanma, Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre kurul: a) Dönem içinde yurt dışından Türkiye’ye, Türkiye’den yurt dışına yönelik her türlü kaçakçılık faaliyetlerinin değerlendirilmesini yapar, devlet çapında alınması gerekli tedbirleri tespit eder. b) İstihbaratın koordinasyonu konusundaki
aksaklıkları tespit ederek alınması gereken tedbirleri kararlaştırır. c) Müteakip dönemde kaçakçılık istihbaratının elde edilmesi yönünden önemli görülen konu ve belgeleri tespit eder. d) Kaçakçılık istihbaratı personelinin eğitimi konusunda tekliflerde bulunur. e) Kaçakçılıkla mücadele faaliyetlerinde etkinliği arttırmak için alınması gereken idari ve hukuki tedbirleri tespit eder, bakanlık, kurum ve kuruluşlara bu konularda tekliflerde bulunur. Yönetmeliğin 7. maddesinde kurula iştirak eden ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşların görevleri belirlenmiştir. Buna göre:
44
Türkiye’ye yönelik her türlü kaçakçılık faaliyetlerinin değerlendirilmesi yapılarak bunlarla mücadele, hedef taktik ve usullerinin tespitine yardımcı olunması konularında ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması olan kurul; isleyişini düzenleyen yönetmelik uyarınca, İçişleri Bakanlığı Müsteşarı veya yardımcısının başkanlığında tüm ilgili bakanlık ve kuruluş temsilcilerinin daire başkanı seviyesinde katılımı ile toplanmaktadır89.
ABD’de de gümrük müfettişleri gümrüklerde yönetim ve uygulamaya ilişkin yasaların uygulanması açısından hayati önem taşımaktadır. ABD’ye gelen bütün mallar bagaj, posta veya kargo şeklinde beyan edilmiş olup olmadığına bakılmaksızın denetime tabidir. Gümrük müfettişleri postalar haricinde bagajlar ve kargolara ilişkin olarak kara sınırlarında, hava, su ve kara terminallerinde bulunan gümrük noktalarında ve yurt dışındaki limanlarda ön kontrol oluşturmak amacıyla yetkilidirler. Bu kapsamda gümrük müfettişleri ithalat ve ihracata ilişkin çeşitli vergilerin alınmasında, kaçakçılığın ve dolandırıcılığın önlenmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Özet olarak müfettişler gümrük mevzuatının uygulanmasında temel sorumluluğa sahip kişilerdir90.
Kaçakçılık fiillerinin izlenmesine ilişkin tutanakların hangi bilgileri içermesi gerektiği 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 20. maddesinde belirlenmiştir91.
a) İçişleri Bakanlığının Görevleri: Kurul’un sekreterya görevini yapar, toplantıların gündemini hazırlar ve ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlara önceden bildirir. Kurul’un düzenli bir şekilde toplanmasını ve çalışmalarını sağlar. Kuruluşlardan gönderilen kaçakçılık faaliyetlerine ait bilgileri değerlendirerek kurul toplantılarına getirir, alınan kararı ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlara gönderir. Kaçakçılığın önlenmesi veya en az düzeye
indirilmesi maksadıyla ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlarca gerekli mevzuat değişikliklerinin yapılması, yeniden çıkarılması, idari tedbirlerin artırılması konularındaki çalışmaları takip eder ve koordinasyonu sağlar. Kurul’un aldığı kararların sonuçlarını takip eder.
b) İcracı Bakanlıkların Görevleri: İçişleri Bakanlığı ile Gümrük Müsteşarlığı icracı birimlerdir. Bunların görev, yetki ve sorumlulukları şu şekilde belirlenmiştir. Dönem içinde kaçakçılığın men ve takibine dair çalışmaları hakkında kurula bilgi verirler, toplu kaçakçılığın bölgelere göre değerlendirilmesini yaparlar ve alınması gereken tedbirlerle ilgili tekliflerde bulunurlar. Kaçakçılığın önlenmesi veya en az seviyeye indirilmesi amacıyla
uygulamada tesbit ettikleri mevzuat eksikliklerini, değişikliklerini veya ihtiyaç duyulan yeni mevzuat tekliflerini kurula getirirler. Kaçakçılığın iç ve dış uzantıları hakkında devlet çapında alınması gereken tedbirlere dair görüş ve tekliflerde bulunurlar. Kurulca alınan kararların sonuçları hakkında bilgi verirler.
c) İlgili Diğer Bakanlık, Kurum ve Kuruluşların Görevleri: Kaçakçılık ve Kaçakçılık istihbaratı konusunda görüş ve tekliflerde bulunurlar. Kurul’un aldığı kararlardan kendilerini ilgilendirenleri uygulamaya koyar ve sonuçları hakkında bilgi verirler.
89
http://w3.icisleri.gov.tr/default.icisleri_2.aspx?content=104 Ziyaret tarihi:02.11.2010.
90 Konuya ilişkin olarak ayrıntılı bilgi için bkz. U.S. Office of Personnel Management (O.P.M.) General
Schedule Position Classification Standards Customs Inspection Serıes General Schedule Position Classification Standards, April 1973.
91
“1) Kaçakçılık fiillerinin izlenmesine ilişkin tutanakların;
a) Tarih, yer, düzenleyenlerin unvan ve isimleri, hâkim kararının tarih ve sayısı ile Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılması durumunda emrin tarih ve sayısını,
b) Olay ve kanıtlarını, suç veya kabahat konusu eşya ve taşıma araçlarının ayrıntılı olarak türü, kapsamı, miktar ve nitelikleri ile nerede ve ne suretle el konulduklarını,
45
Kaçakçılıkla mücadelede görevli olan kişilerin düzenlemiş oldukları tutanaklar aksi ispat edilinceye kadar geçerli belge niteliğinde olduğu belirtilmektedir92.
Kaçakçılıkla mücadele açısından tutulan tutanaklar büyük önem arz etmektedir. Gerek soruşturma evresi açısından gerekse kovuşturma evresi açısından tutulan tutanaklar maddi gerçeğe ulaşılabilmesini sağlayan en önemli etkenlerden birisini teşkil edecektir93.