Kaçakçılıkla etkin mücadelenin sağlanabilmesi amacıyla 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 23. maddesinde kaçak zannı ile eşya yakalanması halinde muhbir ve elkoyanlara ikramiye ödeneceği düzenlenmiştir. Bu kişilere ödenecek ikramiyenin usul ve esasları da bu maddede yer almıştır.
Kaçakçılığı önleme, izleme ve soruşturmakla görevli olan kişilerin ihbar zorunluluğu yasal görevleri olduğu için muhbir ikramiyesi ödenmeyecektir. El koyma ikramiyesi kaçakçılık fiiline bizzat ve fiilen müdahale ederek eşyaya el koyan görevlilere verilir102.
5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu’nun ek 4. maddesinde de ikramiyelere ilişkin düzenleme yapılmıştır103.
101 Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Hakeri, Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 10. Baskı, Ankara 2011,
s.259 vd. Konuya ilişkin olarak yetkili merciin emrini ifa hukuka uygunluk sebebi akla gelebilirse buradaki emir ilgili kişinin durdurulmasına veya yakalanmasına yönelik olacaktır. Bunu sağlamaya yönelik silah kullanma emrinin varlığı söz konusu olmayacaktır. Konuya ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 5. Baskı, Ankara 2010, s.292, (Özgenç, Genel). Polisin zor ve silah kullanma yetkisinin kanun hükmünü icra kapsamında değerlendirilmesine ilişkin olarak bkz. Demirbaş, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 5. Baskı, Ankara 2007, s.252.
102
Günay, s.202.
103 “Kaçak petrolün yakalanması halinde, ihbar edenlere ve yakalayan kamu görevlilerine aşağıdaki usûl ve
esaslara göre ikramiye ödenir:
a) Bir ihbar sonucunda kaçak petrolün sahipli yakalanması halinde; kaçak petrolün satışından sonra vergiler dâhil elde edilen toplam gelirin yüzde onu tutarında ihbar edene, yüzde onu tutarında kaçak petrolün yakalanması eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye ödenir. Kaçak petrole ilişkin mahkûmiyet hükmünün veya müsadere kararının kesinleşmesini takip eden bir ay içerisinde kaçak petrolün satışından vergiler dâhil elde edilen toplam gelirin yüzde onbeşi tutarında ihbar edene, yüzde onbeşi tutarında kaçak petrolün yakalanması eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ilave ikramiye ödenir.
b) Bir ihbar olmadan kaçak petrolün sahipli yakalanması halinde; kaçak petrolün satışından sonra vergiler dâhil elde edilen toplam gelirin yüzde onu tutarında kaçak petrolün yakalanması eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye ödenir. Kaçak petrole ilişkin mahkûmiyet hükmünün veya müsadere kararının kesinleşmesini takip eden bir ay içerisinde kaçak petrolün satışından vergiler dâhil elde edilen toplam gelirin yüzde onbeşi tutarında kaçak petrolün yakalanması eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ilave ikramiye ödenir.
c) Yakalanan kaçak petrolün sahipli olmaması halinde; bu madde kapsamında ihbar edenlere ve yakalayan kamu görevlilerine ödenecek ikramiyeler yüzde elli eksik ödenir.
50
5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununa Göre Kaçak Eşya Yakalanması Halinde Muhbir ve El Koyanlara İkramiye Ödenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin (İY) 5-14. maddelerinde ikramiye taleplerinin yapılmasına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır.
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun 24. maddesinde kaçakçılık olaylarına ilişkin delillerin sağlıklı bir şekilde toplanması ve davaların daha kısa sürede sonuçlanmasına yardımcı olunması amacıyla Gümrük Müsteşarlığı bünyesinde kriminal laboratuvarların kurulması öngörülmüştür. Kriminal laboratuvarlara ilişkin olarak ayrıntılı düzenleme Gümrük Laboratuvarlarının Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik de yer almaktadır104.
ç) Bu maddeye göre yapılacak ikramiye ödemeleri, ilgili il özel idaresi tarafından öncelikle emanet hesaptan karşılanır, emanet hesaptaki paranın ikramiye ödemelerine yetmemesi halinde aradaki fark derhal Maliye Bakanlığınca ilgili il özel idaresine aktarılır.
d) Kaçak petrole ilişkin mahkûmiyet hükmünün veya müsadere kararının kesinleşmesini takip eden bir ay içerisinde kaçak petrolün satışının yüzde yirmibeşi kadar ilgili il özel idaresi bütçesine gelir kaydedilmek üzere, Maliye Bakanlığınca genel bütçeden ödeme yapılır.
Bu maddeye göre ödenecek ikramiyeler damga vergisi hariç vergi, resim ve harca tâbi değildir.
İhbar edenlerin kimlikleri izinleri olmadıkça veya ihbarın niteliği haklarında suç oluşturmadıkça açıklanamaz. Bu madde kapsamında dağıtılacak ikramiye ödemelerine ilişkin usûl ve esaslar ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin diğer hususlar, Maliye Bakanlığının görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığınca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir”.
104 Yönetmeliğin 5. maddesinde laboratuvarların yapılanmasına ilişkin düzenleme yer almaktadır. Buna göre:
Gümrük laboratuvarları, kalite yönetim sistemi birimi, petrol, metal, gıda, temel kimya-polimer, tekstil-kâğıt laboratuvarları, tahlilden artan numuneler, kimyasallar ve cam malzemeler için depolar, numunelerin kabul, arşiv, kayıt ve raporlama işlerinin yürütüldüğü numune kabul bölümü, personel ve laboratuvar yazışmalarının yürütüldüğü idari bölümden oluşur.
Gümrük laboratuvarlarının görevleri ise yönetmeliğin 6. maddesinde yer almaktadır. Bu kapsamda gümrük laboratuvarlarının görevleri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:
a) Türk Gümrük Tarife Cetvelinin uygulanması bakımından eşyanın mahiyetinin ne olduğunu laboratuvar tahlili ile tayin etmek ve gümrük tarife istatistik pozisyonunu tespit etmek,
b) Dış ticaret mevzuatının koyduğu kayıtlar gereği, yasaklama ve kısıtlama hükümlerinin uygulanması bakımlarından eşyanın mahiyetinin ne olduğunu laboratuvar tahlili ile tayin etmek,
c) Araştırma - Geliştirme ve eğitim faaliyetlerinde bulunmak, ç) Laboratuvarlar arası karşılaştırma deney çalışmalarını yapmak,
d) Müsteşarlığın değişik birimlerince yapılan çalışmalar kapsamında gerekli görülecek tahlil ve incelemeleri yapmak,
e) TSE EN ISO/IEC Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği için Genel Şartlar standardının gerektirdiği esaslara göre akreditasyon çalışmalarını yapmak.
Gümrük laboratuvarlarında yukarıda belirtilen görevlerin yerine getirilmesi sürecinde yükümlüye ve tahlil işlemine konu eşyaya ait gizli bilgilerin ve tescilli hakların korunması sağlanır, sonuçlar elektronik ortamda ilgili gümrük idaresine iletilir ve güvenli ortamda muhafaza edilir.
51
V- GÜMRÜK REJİMİ
A- GENEL OLARAK
1- Kavram
Gümrük hukuku anlamında gümrük kavramı sınırı geçen eşyanın gümrük muamelesini gerçekleştiren ve vergileri tahsil eden idare, gümrük idaresinin çalışma binası, gümrük idaresinin coğrafi görev alanı, belirli eşyanın yurda girişi ve bazı durumlarda yurttan çıkışı veya transit geçişi esnasında gümrük idaresi tarafından tahsil edilen vergi veya tüm bu konuları hükme bağlayan ve onların fiili yönlerini belirleyen mevzuat ve uygulamaların bütünü olarak tanımlanmaktadır105.
Gümrüklerde uygulanacak işlemler belirli rejimlere (sistemlere) tabidir. Geniş manada değerlendirildiğinde gümrük rejimleri terimi gümrüklerde gerçekleşen her türlü faaliyeti ifade etmektedir. Dar anlamda ise gümrük rejimleri ihracat ve ithalat mallarının vergi mevzuatı çerçevesinde tabi tutuldukları işlemleri kapsamaktadır106. Gümrük sistemi bir ülkeye giren veya o ülkeden çıkan eşyaların o ülke mevzuatına göre kontrol edilip sevk edilmesi bütünlüğünde ele alınabilecek idari ve kanuni işlemlerin bütününü teşkil etmektedir. Gümrük sisteminin iki asli vazifesi vardır. Bunlardan ilki gümrük vergilerini tahsil etmek diğeri ise kaçakçılık fiilleri ile mücadele etmektir. Bu sayede hem devletin ekonomik sistemi korunacak hem de uluslararası ticaret açısından devletlerarası bir koordinasyonun sağlanması söz konusu olacaktır107.
2- ABD’de Gümrük Rejimi
ABD’de de sınır güvenliği önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır108. Burada uyuşturucu ve silah kaçakçılığına ilişkin olarak alınacak tedbirlerin önemi muhakkaktır.
105 Erbay, Cahit, Gümrük Mevzuatı, Ankara 1987, s. 2; Benzer tanım için bkz. Onursal, Erkut, “Dünden Bugüne
Gümrük Mevzuatı”, s.1 http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/dndenbug.doc Ziyaret tarihi:16.02.2010.
106 Onursal, s.1. 107 Ertuğrul, s.16. 108
Amerika Birleşik Devletlerinin kuzeyinde 4121 mil uzunluğunda, güneyinde 2062 mil uzunluğunda sınır bölgesi söz konusudur. Kuzeyde yaklaşık olarak 130 adet resmi geçiş noktası ve 300 kadar da gayri resmi geçiş noktası mevcuttur. Kuzeydeki bu noktadan ABD ve Kanada arasında günlük yaklaşık olarak 1.2 milyar dolarlık bir ticari ilişki söz konusu olmaktadır. Güney sınırlarında ise 30 giriş noktası bulunmaktadır. Bu noktaların haricinde de bir çok yerden yasadışı girişler söz konusu olmaktadır. 2000 yılında Meksika ile buralardan 248
52
Ancak bunlar dışında masum görülen ticari ihtiyaç maddelerinin gümrük beyanında bulunmaksızın yasalara aykırı olarak geçirilmesi hususunun kontrol altında tutulmaması durumunda Amerikan ekonomik güvenliğini tehlikeye sokmakta ve iş kayıplarına neden olmaktadır109.
Amerikan sınırlarından ve limanlarından giriş üç kategoride ele alınabilecektir. - Ülkeye mal girişlerinin kontrolü ve denetlenmesi,
- Ülkeye insan girişlerinin kontrolü ve denetlenmesi,
- Limanların, su yollarının ve kıyı şeridinin korunması ve bunlara ilişkin devriye işlemleri.
İlk görev genellikle Birleşik Devletler gümrük teşkilatına düşmektedir. İkinci görev göçmen ve vatandaşlık birimine, üçüncü görev ise sahil güvenlik teşkilatına düşmektedir. Ancak bazı hallerde bu görevlerin çakıştığı da olmaktadır110.
Amerikan Gümrük Servisi, Amerikan Maliye Bakanlığı’nın bir parçasını teşkil etmektedir ve tarihi 1789’a dayanmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde Kaçakçılığı önleme, ithalatçılardan vergi temini ve tarifeleri uygulamak amacıyla gümrüklerde ve kıyılarda kırktan fazla federal kurum dörtyüzden fazla mevzuat hükmünü yerine getirmektedir. Bu durum gümrükleri en önemli kolluk kuvvetlerinden birisi olma özelliği kazandırmaktadır. Gümrük denetçileri bütün girişleri kontrol ederler ve Amerikaya giren malların ilk denetiminden sorumludurlar111.
milyar doları bulan ticari ilişki gerçekleşmiştir. Konuya ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Federal Law Enforcement at the Borders and Ports of Entry Challenges and Solutions, , Report of the Subcommittee on Criminal Justice, Drug Policy and Human Resources; Committee on Government Reform U.S House of Representatives, July 2002, s.17-24. ABD-Meksika sınırından 1990’ların ortalarında yılda 250 milyondan fazla insan, 75 milyon otomobil, 3 milyon kamyon ve 500 bin vagon geçmekteydi. Bu yüksek hareket ve işlem hacmi kaçakçılık ve para aklamayı kapsayan suç örgütlerinin artmasına zemin hazırlamıştır. W.Lee, Rensselaer “Transnatıonal Organızed Crıme: An Overvıew” American Transnational Crime, s.14.
109 Federal Law Enforcement at the Borders and Ports of Entry, s.25. 110 Federal Law Enforcement at the Borders and Ports of Entry, s.33.
111 Federal Law Enforcement at the Borders and Ports of Entry, s.33. Amerika’ya ihraç edilen ticari mallar
gümrüğe geldiğinde malların girişine ilişkin dokümanları gümrük görevlisine verir. İlgililer bu evrakları inceler ve eşya üzerinde fiziksel inceleme yapıp yapmama hususunda karar verirler. Herhangi bir problemle
karşılaşılmaması durumunda yetkililer gelen kargonun serbest bırakılmasına karar verirler. Halen geçerli olan yönetmelikler uyarınca giriş dokümanları nakliyenin gümrüğe varmasından sonra 5 gün içinde doldurulmalıdır. Giriş belgeleri doldurulup kontrol edilinceye ve gümrük tarafından serbest bırakılıncaya kadar sevkiyat gümrüğü terk edemez. Birçok kargo 5 günden daha kısa bir sürede gümrükleri terk ediyor. Dahası, gümrükler bütün nakliye konusu malları da denetleyemiyorlar veya belgeleri dahi yeterli derecede inceleyemiyorlar. Buna örnek olarak her yıl bir milyon konteyner’in ulaştığı Los Angeles limanı, her gün 6000-7000 kamyonun geçtiği Detroit’deki Ambassador köprüsü verilebilir. Buralarda gümrük görevlileri her 20 saniyede bir konteyner ve her
53
3- Türkiye’de Gümrük Rejimi
Ülkemiz açısından gümrük sistemi 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile düzenlenmiştir. Gümrük Kanunu’nun ilk maddesinde, bu kanun Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine giren ve çıkan eşyaya ve taşıt araçlarına uygulanacak gümrük kurallarını belirlemek amacıyla hazırlandığı ifade edilmiştir. Bu çerçevede gümrük bölgesi Gümrük Kanunu’nun 2. maddesinde “Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar. Türkiye kara suları, iç suları ve hava sahası gümrük bölgesine dâhildir” şeklinde belirtilmiştir.
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda konuya ilişkin her hangi bir açıklamaya yer verilmemiştir. Ancak ilgili kanunun 2. maddesinde gümrük vergileri ve gümrüklenmiş değer tanımları yapılmıştır. Buna göre gümrük vergileri gümrük idaresi veya başka idarelerce, eşyanın ithali veya ihracına bağlı olarak uygulanan vergiler ve diğer mali yükümlülükleri ifade etmektedir. Gümrüklenmiş değer ise uluslararası kıymet sözleşmesine göre belirlenecek; ithal eşyası için eşyanın CIF112 kıymeti ile gümrük vergileri toplamını, ihraç eşyası için FOB113 kıymeti ile gümrük vergileri toplamını ifade etmektedir. Bunun yanında gümrük rejimlerine aykırı davranışların varlığı halinde ileride ayrıntılarıyla ele alacağımız şartların oluşması durumunda Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun ihlali söz konusu olabilecek ve bu çerçevede cezai ya da idari sorumluluklar söz konusu olabilecektir.
12 saniyede bir kamyon serbest bırakmak zorundalar. Bu çerçevede gümrüklerde fiziksel incelemeler yüzde iki seviyesinde kalmaktadır. Federal Law Enforcement at the Borders and Ports of Entry, s.36.
112
''Cost Insurance and Freight'' teriminin kısaltması olan CIF, eşya bedeli, sigorta ve navlunu kapsayan teslim
şeklini ifade etmektedir. Yalnızca deniz veya nehir taşımacılığında kullanılır. Satıcı, sözleşme hükümlerine uygun olan eşyanın ihracat işlemlerini yapar. Eşyanın gemi bordasına aktarılması ve varış yerinde indirilmesi ile ilgili olan masraf ve riskler satıcıya aittir. Ayrıca navlun ve sigorta ücreti satıcı tarafından ödenir. Alıcı, sözleşme de belirlenen varış limanında, gemi bordasında teslim aldığı eşyanın, ithalattan sonraki masraflarını üslenmek durumundadır. Ayrıca, eşyanın ithali ile ilgili gümrük işlemlerinin yerine getirilmesi, ithal izninin alınması, alıcının görevleri arasındadır. Alıcının taşıma sözleşmesi yapma yükümlülüğü yoktur”.
http://www.ematrans.com/terimler.htm Ziyaret tarihi:16.02.2010. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Erdem, Ercüment, Sif Satışlar, İstanbul 1999, s.5 vd.
113 Gemi Güvertesinde Teslim; Alıcı ile satıcı arasında yapılan sözleşmeye istinaden, eşyanın, teslim yeri olarak
belirlenen yükleme limanında teslim edilmesine, FOB (Free on Board) teslim denilmektedir. Güverte teslim anlamındaki ''Free On Board'' teriminin kısaltılmış şeklidir. Bu şekilde yapılacak teslimlerde, ihracat işlemleri satıcı tarafından yapılır. Satıcı, sözleşme de belirtilen hükümlere uygun, risk ve masrafları kendisine ait olarak faturayı düzenlemek ve faturayı ilgili yerlere ibraz etmek, ihracat için gerekli izin ve diğer formaliteleri tamamlamaktan sorumludurlar. Ayrıca, eşyanın sözleşmede belirtilen yere aktarıldığını alıcıya bildirmek zorundadır. Eşyanın, bedelinin ödenmesi ve taşınmasına mahsus nakliye ve sigorta masraf ve yükümlülüğü alıcıya aittir. Alıcı, geminin adını, yükleme noktasını ve teslim sürecini satıcıya bildirmekle sorumludur.
Geminin zamanında gelmemesi gibi aksaklıklar söz konusu olduğunda da, satıcının ek masraflarını tanzim etmek durumundadır. İthalat işlemleri ile ilgili bütün formalitelerin yerine getirilmesi, ithal vergilerinin ödenmesi ve ithalattan sonra ki diğer masraflar alıcının yükümlülükleri arasındadır. http://www.ematrans.com/terimler.htm Ziyaret tarihi:16.02.2010.
54
B- EŞYANIN YASAL YOLLARDAN İTHALİ VE İHRACI