İş Kanunu m.53/I gereğince “işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.”
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi, kanunun aradığı şartlar gerçekleştiği durumda yıllık ücretli izine hak kazanacaktır402. Kısmi süreli iş sözleşmesinde yıllık ücretli izin, kısmi çalışan işçinin fiilen çalıştığı sürelerle çalışmış sayıldığı sürelerin toplanması suretiyle bulunmaz403. Aksi takdirde, yapılacak hesaplamada işçinin bir yıllık süreye ulaşması için birkaç yıl çalışması gerekebilir ki bu kabul edilebilecek bir durum değildir404. Kısmi süreli çalışan işçilerin çalışmadıkları günler onların çalışmakla yükümlü olmadıkları günlerdir405. Yıllık ücretli izin, kanunun belirttiği gibi işyerinde işe başladığı süreden itibaren en az bir yıl çalışmış olan işçilere tanınan bir haktır406. Bu anlamda, tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi ile kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi arasında yıllık ücretli izin konusunda bir fark yoktur407. Yani, kısmi süreli iş sözleşmesi ile
401
AKYİĞİT, (Normali Aşan Çalışma), s.12.
402İNCİROĞLU, s.77; KOCABIYIK, s.129. 403CENTEL, s.66, ŞAFAK, www.kristalis.org.tr 404ÇELİK, (Kıdemin Hesabı), s.102.
405
TEMİR, Arif, 4857 Sayılı İş Yasasına Göre Kısmi Zamanlı Çalışan İşçilerin Yıllık Ücretli İzin Uygulaması, www.alomaliye.com.
406EYRENCİ, TAŞKENT, ULUCAN, s.70; EKONOMİ, Münir, İş Hukukunun Güncel Sorunları (Seminer),
Bolu 9-12 Aralık 1997, s.254; Yargıtay, yıllık ücretli izine hak kazanılabilmesi için en az bir yıl çalışılması gerektiğini belirtmiş, aynı zamanda bir yıldan artan süre için orantılı olarak yıllık ücretli izinin hesap edilemeyeceğine karar vermiştir, Y.9HD., 24.01.1991, 1990/9621 E., 1991/518 K, (1990-1995), s.391.
çalışan işçi, salt kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştığı için tam süreli çalışan işçinin yıllık ücretli izine hak kazanması için gerekli olan çalışma süresinden daha fazla çalışma koşuluna bağlanamaz408. YÜİY409 m.13/I’de “kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışmalarda yıllık ücretli izin” başlığı altında düzenleme yapılmıştır. Bu maddenin birinci fıkrasında, “Kısmi süreli ya da çağrı üzerine iş sözleşmesi ile çalışanlar yıllık ücretli izin hakkından tam süreli çalışanlar gibi yararlanır ve farklı işleme tabi tutulamaz” denilmektedir.
Yargıtay, oldukça fazla aralıklarla çalışan bir işçinin yıllık ücretli izine ihtiyaç duymayacağından bahisle yıllık ücretli izin hakkının olmadığına karar vermiştir410. Yargıtay’ın kararı kanımca isabetli değildir. Zira, işçi kısmi süreli olarak birden fazla işyerinde çalışabilir. Bir işyerinde ayda iki işgünü çalışırken diğer bir işyerinde ayda 10 işgünü çalışıyor olabilir. Bu durumda işçi ayda toplam 30 işgünü çalıştığı için yıllık izin kullanmaya ihtiyaç duyacaktır. Kısmi süreli çalışan işçi, her işveren yanında ayrı iş sözleşmesi kuracağı için çalıştığı işgününe bakılmaksızın yıllık izin ücretine hak kazanmalıdır. Yargıtay, işçinin yalnızca bir işyerinde çalışıyor olma ihtimalini düşünerek karar vermiştir.
Kısmi süreli çalışan işçinin birden fazla iş sözleşmesi ile çalışıyor olması halinde her bir işverenle ayrı iş sözleşmesi yapılacak ve yapılan her iş sözleşmesi için ayrı yıllık ücretli izin hakkı doğacaktır411. Kısmi süreli çalışan işçinin her işvereninden aynı anda yıllık izin alması ve izin sürelerinin aynı olması halinde sorun yoktur. Fakat bütün izinler, farklı zamanlarda kullanılırsa bu durumda, kısmi
408
OKTAR, AKINBİNGÖL, s.50.
409
03.03.2004 Tarihli, 25391 Sayılı RG’de yayınlanmıştır.
410
CENTEL, Y.9HD. 05.05.1975, 1975/7229 E., 1975/29109 K., s.66.
süreli çalışan işçi, bir işvereninden yıllık izin alırken diğer işvereninin yanında çalışmasına devam etmek zorunda kalacaktır412.
İş Kanunu m.58’e göre, “Yıllık ücretli izni kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret, işveren tarafından geri alınabilir.” Bu maddede belirtilen, “izinde çalışma yasağı”, tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler için uygulanabilecek bir düzenlemedir413. Çünkü, bu hükmü kısmi süreli çalışan işçiye uyguladığımızda kısmi süreli iş sözleşmesinden beklenen menfaat gerçekleşmeyecektir414. Örneğin, haftada bir gün çalışan işçinin diğer günler başka işyerinde çalışmaması, beklenen menfaatin gerçekleşmemesine ve işçinin çalışma hayatının ve buna bağlı olarak da ekonomik hayatının kötüleşmesine neden olacaktır415.
İş Kanunu m. 53/II’de düzenlenen yıllık ücretli izin hakkı, işçi için Anayasa m.55 gereğince vazgeçilemeyecek416 ve başkasına devredilemeyecek bir haktır417. Kaldı ki, işyeri bir başkasına devredilse dahi bu durum işçinin yıllık izin alacağını ortadan kaldırmaz418.
412
ÖZKARA, s.76; TEMİR, www.alomaliye.com.
413
ANDAÇ, s.111.
414ARGUN, s.22. 415
CENTEL, s.67; ÇELİK, (Kıdemin Hesabı), s.103.
416
AKI, Erol, Ferdi İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin 1998 Kararlarının Değerlendirilmesi, İstanbul 2000, s.36.
417Yargıtay, emsal teşkil edecek kararında izin hakkının kişilik haklarından olduğunu belirterek yıllık ücretli
izin hakkından vazgeçilemeyeceğini, işçi izin hakkından vazgeçmiş olsa da bunun hukuken geçerli olamayacağını, işçiye izinin ücretli olarak kullandırılmasının mecburi olduğunu belirtmiştir. YHGK.05.07.2000, 9-1079/1103 K., ENGİN, (Evde Çalışma), s.21; DERECİ, s.72.
418Yargıtay, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin işyerinin bir başkasına devredilmesinin işçinin
kullanmadığı yıllık ücretli izin hakkını ortadan kaldırmayacağına ve yeni işverenin işçinin kullanmadığı yıllık ücretli izin süresine ilişkin ücretlerden sorumlu olacağına karar vermiştir, Y9HD. 06.12.1993, 1993/9315 E., 1993/ 17355, (1990-1995), s.393; AKYİĞİT, Ercan, Yıllık İzin Ücretinde Zamanaşımı, TÜHİS, C:15, S: 3-4, Şubat- Mayıs 1999, s.16.
a. Yıllık Ücretli İzin Süreleri ve Yıllık İzinin Kullanım Zamanının Belirlenmesi
YÜİY m.13/III’e göre “…izne hak kazanan kısmi süreli ya da çağrı üzerine çalışan işçilere tam süreli çalışan işçiler arasında yıllık izin süreleri ve izin ücretleri konularında bir ayrım yapılamaz.”
Kısmi süreli çalışan işçinin yıllık ücretli izin süresi aynı yaş ve çalışma süresine sahip tam süreli iş sözleşmesine verilen yıllık ücretli izin süresi uzunluğunda olmalıdır419. Ayrıca, yıllık ücretli iznini kullanan kısmi süreli çalışan işçi, kısmi süreli iş günlerinde çalışmamalıdır420.
İş Kanunu m. 53/IV’e göre, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiye çalışma süresine orantılı olarak yıllık ücretli izin verilecektir. İşçi, bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) çalışmışsa en az on dört gün, beş yıldan on beş yıla kadar çalışmışsa en az yirmi gün veya on beş yıl veya daha fazla çalışmışsa işçiye en az yirmi altı gün yıllık ücretli izin verilmesi gerekmektedir. Yargıtay, çağrı üzerine çalışan işçinin yılın tamamında çalışmadığı dikkate alınıp her yıl çalışılan süre tespit edilerek yıllık ücretli izin alacağının doğup doğmadığına karar verilmesi gerektiğini belirtmiştir421. Maddenin son fıkrasına göre, işçi on sekiz yaşında veya daha küçük ya da elli veya daha yukarı yaşta ise yıllık ücretli izin süresi yirmi günden aşağı olamaz. İş Kanunu’nda yıllık ücretli izin süreleri için asgari izin süreleri gösterilmiş olup bu süreler sözleşme ile veya toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir422.
419AKYİĞİT, (Yıllık İzin), s.269. 420
MERİÇ, s.1572; KILIÇOĞLU, s.76.
421
Y.9HD. 27.09.1999, 1999/11675 E., 1999/14527 K., EKONOMİ, Münir, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin 1999 Yılı Emsal Kararları, Ankara 2002, s. 79.
İş Kanunu m.56 gereğince yıllık ücretli izin, hiçbir şekilde işçinin rızası olmadan işveren tarafından bölünemez423. Ancak, işçi rıza gösterirse izin süreleri işçi ve işverenin anlaşması halinde bir bölümü on günden aşağı olmamak kaydıyla en fazla üçe bölünebilecektir.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi, tam süreli çalışanlar gibi ücretsiz yol izninden de yararlanabilecektir. İş Kanunu m.56 gereğince yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara işveren, izne gidiş ve dönüşlerde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere toplam dört güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorundadır.
Yıllık ücretli izin, işçinin her çalışma yılına karşılık olmak üzere İş Kanunu m.54/IV ve YÜİY m.13/II gereğince bir sonraki yıl izin süresi içine isabet eden kısmi süreli iş günlerinde çalışmayarak kullanacaktır424.
b. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi İle Çalışan İşçinin Yıllık İzin Ücreti ve
İzin Ücretin Hesabı
İş Kanunu m.57/I’ e göre, “işveren yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye, yıllık izin dönemine ilişkin ücretini ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin olarak ödemek veya avans olarak ödemek zorundadır.”
Kısmi süreli çalışan işçiye ödenecek olan yıllık izin ücreti, yıllık izin süresince çalışmakla yükümlü olup da izinli olduğu için çalışamayacağı günlerin karşılığı olarak verilir425. Kısmi süreli çalışan işçi, yıllık izin ücretine ilişkin olarak tam süreli çalışan emsal işçi ile aynı ücreti alacaktır.
423 ANDAÇ, s.111. 424 DEMİR, (2005), s.51. 425CENTEL, s.67.
Kısmi süreli çalışan işçi, sabit bir ücretle çalışabileceği gibi akort (parça başı)426, komisyon, kara katılma veya yüzde usulü ücret gibi ücretin değişkenlik gösterdiği durumlarda da çalışabilir.
Kısmi süreli çalışan işçinin alacağı yıllık ücretli izni hesaplarken öncelikle işçinin günlük çıplak ücret miktarının bulunması gerekir. Bulunacak olan ücret, işçiye verilmesi gerekli yıllık ücretli izin süresiyle çarpılarak belirlenecek olan yıllık ücretli izin işçiye ödenecektir427. Yargıtay’ın bir kararında işçinin yıllık izin ücretinin çıplak ücret üzerinden hesap edilmesi gerekirken giydirilmiş miktar üzerinden hesap edilmesini bozma nedeni kabul etmiştir428.
Kısmi süreli çalışan işçi, eğer sabit ücretle çalışıyorsa, örneğin saat başı ücret alıyorsa veya ücreti günlük olarak ödeniyorsa ya da işçi aylık ücret alıyorsa yıllık izin ücretinin hesabı biraz daha kolay olacaktır.
Saat başı ücret alan kısmi süreli çalışan işçi, günde üç saat çalışıyorsa bir saat için aldığı ücreti üç ile çarparak günlük ücreti bulunacaktır. Ücretin günlük olarak ödendiği durumlarda aldığı günlük ücret yıllık izin ücretinin hesabında baz alınacaktır429. Aylık sabit ücret ödenmesi halinde ise aylık aldığı ücret çalıştığı gün sayısına bölünecek ve günlük ücreti hesap edilecektir. Örneğin, iki yıl işverenin yanında çalışması olan ve haftada bir saat çalışan işçiye işveren, yıllık izin ücretini on dört günlük süre içinde çalışmış olsaydı ne kadar ne kadar çalışması olacaksa o kadar ödeyecektir. İşçi, on dört günlük süre içinde iki saat çalışacağından iki saatlik
426UŞAN, (Ücret), s.137.
427ÖZKARA, s.74; AKYİĞİT,(Yıllık İzin), s.377;Yargıtay, yıllık ücretli izin alacağının hesabının işçinin
aldığı çıplak ücret üzerinden hesaplanmasına karar vermiştir, Y.9HD.13.01.1992,1991/11802 E., 1992/162 K, (1990-1995), s.85.
428
Y9.HD. 30.11.1998, 1998/15053 E., 1998/16593 K., AKI, (Değerlendirme 1998), s.37.
ücreti ödenecektir430.
Ücretin değişkenlik gösterdiği durumlarda ücretin nasıl hesaplanacağı konusu İş Kanunu m.57/III’ de düzenlenmiştir. Buna göre, “günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayıp da akort, komisyon ücreti, kara katılma ve yüzde usulü ücret gibi belirli olmayan süre ve tutar üzerinden ücret alan işçinin izin süresi için verilecek ücret, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama üzerinden hesaplanır”. Dolayısıyla, kısmi süreli çalışan işçinin yıllık izin ücreti, bir yıl içinde ücretine zam yapılmamışsa bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiilen çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunur431.
Maddenin devam eden fıkrasında ise, “son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, izin ücreti işçinin izne çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır” denilmektedir. Dolayısıyla kanun, işçinin ücretine gelen artışında eklenerek günlük ücretin bulunması gerektiğini belirtmiştir. İş Kanunu m.57/VI’da yüzde usulüne ilişkin olarak, “yüzde usulünün uygulandığı yerlerde bu ücret, yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödenir” hükmü düzenlenmiştir. İş sözleşmesinin sona ermesi halinde yıllık ücretli izin hakkı ve bu hakkın kazanılmasında esas olacak sürelerin hesabında bir yıldan artan süreler dikkate alınmaz432.
İş Kanunu m.56/V gereğince; “yıllık izin günlerinin hesabında izin süresine
430
MERİÇ, s.1572; TEMİR, www.alomaliye.com.
431
UŞAN, (Ücret), 137; AKYİĞİT,(Yıllık İzin), s.381.
432
ULUCAN, Devrim, Ferdi İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 1996, MESS, İstanbul 1998, s.30.
rastlayan ulusal bayram, hafta tatil ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz”. İşçiye hak ettiği hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri ayrıca ödenecektir. İş sözleşmesinin sona ermesi nedeniyle talep edilen yıllık izin ücretine ise hafta tatil, ulusal bayram ve genel tatil günleri eklenerek hesap edilecektir433.
Kullanılmayan yıllık izin karşılığı olan ücretin son ücretten hesaplanabilmesi için iş sözleşmesinin işveren veya işçi tarafından feshedilmesi gerekmektedir434.
c. Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti
İş Kanunu m. 59/I’e göre, “İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar”. Kısmi süreli çalışan işçilerin hak kazandığı halde kullanmadığı yıllık izin ücretlerinin sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücretleri göz önüne alınarak verilmesi gerektiği kanunda düzenlenmiştir435.
433Davacı işçi, kullanmadığı izin parasını dava etmiş ve yerel mahkeme, izin süresine rastlayan hafta tatil
günlerini de ekleyerek 21gün üzerinden izin parasının ödenmesine karar vermiştir. Ancak Yargıtay, yerel mahkemenin kararını şu gerekçe ile bozmuştur: İşçinin izin kullanmadan çalıştığı yıl içine rastlayan hafta tatil ücretlerinin alınmış olduğunun kabul edilmesi gerekeceğinden yıllık izin ücretinin 18 yerine 21 gün üzerinden hesap edilmesi, söz konusu hafta tatil günleri için mükerrer ödemeye yol açacaktır, 9HD.15.06.1998, 1998/8474 E., 1998/10305 K., AKI, (Genel Değerlendirme 1998), s. 38; Yargıtay, davacının işyeri hekimi olarak memur statüsünde çalışmasının kısmi süreli olarak başka bir işverenin yanında çalışmasına engel olamayacağını belirtmiştir. Diğer yandan, işçinin işyeri hekimliği hizmet sözleşmesinde yıllık izninin 30 gün olacağı kararlaştırılmış olup, işçinin 20 gün yıllık izin kullandığı konusunda ihtilaf olmadığından işçinin 2 yıllık çalışması karşılığında kullanması gereken fesih tarihinden sonra 40 günlük ücretli yıllık izne hükmetmesi gerekirken “ davacının yıllık iznini kullanırken tüm genel tatillerin ona denk geldiği gibi bir düşünce ile” 56 gün üzerinden yıllık izin ücretine hükmedilmesinin hatalı olduğuna karar vermiştir, Y.9HD. 19.10.2005, 2005/3385 E., 2005/34022 K, Kişisel Arşivim.
434“….Davacının halen işyerinde çalıştığı, hizmet akdinin feshinin söz konusu olmadığı anlaşılmaktadır.
Fesih şartı gerçekleşmediğine göre, davacı son ücret üzerinden hesaplanacak yıllık izin ücreti isteyemez.”, Y.9HD. 2.3.1992, 1991/14301 E., 1991/2474 K., CENTEL, Tankut, Ferdi İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 1992, İstanbul 1994, s.13.
İş Kanunu m.32 gereğince yıllık izin ücretinde zamanaşımı süresi 5 yıldır. Ancak bu 5 yıllık sürenin ne zaman başlayacağı konusunda tereddüt vardır. Yargıtay bir kararında yıllık izin ücretinin BK. m.126/III’e göre beş yıllık zamanaşımına tabi olduğunu benimsemekte, iş sözleşmesinin sona ermesi halinde kullandırılmayan önceki yıllara ait yıllık izin ücretlerinin dava tarihinden geriye doğru beş yılda zamanaşımına uğrayacağını kabul ederek iş sözleşmesinin devamı sırasında bile zamanaşımına uğrayabileceğini örtülü biçimde dile getirmiştir436. İşçinin sözleşmesi herhangi bir nedenle sona ererse ve bu durumda işçinin kullanamadığı yıllık izin ücreti hakkının doğduğu tarihten itibaren zamanaşımı süresi başlarsa işçi hak kaybına uğrayabilecektir437. Bu nedenle, İş Kanunu m.59/I gereğince yıllık izin ücreti, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlayacaktır438.
Bir görüşe görei, işçinin hak edipte kullanmadığı yıllık ücretli izin talebi, iş sözleşmesinden doğan diğer talepler gibi, bu hakkın muaccel olduğu tarihten itibaren 5 yıl sonunda zamanaşımına uğrar439. Aynı yönde, Yargıtay kararları da mevcuttur440. Son yıllarda Yargıtay’ın görüş değiştirdiği ve yıllık izin ücreti için iş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren ileriye dönük olarak beş yıl içinde açacağı dava ile geçmişe yönelik bütün ücretli izin alacaklarını talep
436Y.9HD.25.12.1996, 1996/16099 E., 1996/2412 K., AKYİĞİT, (Zamanaşımı), s.25. 437
AKYİĞİT, Ercan, Yeni İş Yasasında Yıllık Ücretli İzne Ait Yenilikler, TÜHİS, C:19, S:3, Şubat 2005, s.21.
438SOYER, Polat, Ferdi İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin
Kararlarının Değerlendirilmesi 1997, MESS, İstanbul 1999, s.54; Y.9HD. 25.12.1996, 1996/16099E., 1996/24126K., ULUCAN, (1996 Değerlendirme), s.29.
439
REİSOĞLU, Seza, Akdin Feshinde Yıllık İzin Ücretinin İşçinin Son Ücreti Üzerinden Ödenmesi, TÜHİS, C:14, S:4-5, Kasım 1997- Şubat 1998, s.7.
440Yargıtay, izin ücretinin 5 yıllık zamanaşımına tabi olduğu ve davalıların zamanaşımı definde bulunması
nedeniyle bunun aksine karar verilmesinin yanlış olacağına karar vermiştir. Y.9HD., 28.06.1984, 1984/6381E., 1984/7212 K, REİSOĞLU, s.7; Aynı görüş, Y.9HD. 26.04.1994, 1994/6097 E., 1994/6467 K., EYRENCİ, Öner, Ferdi İş İlişkisinin Kurulması ve İşin Düzenlenmesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi 1994, İstanbul 1996, s.15.
edebileceklerine ilişkin kararlar verdiği görülmektedir441. Bu işçinin 10 yıl alamadığı izin ücretleri olabileceği gibi 20 yıl boyunca alamadığı izin ücretleri de olabilecektir. Böylece Yargıtay, yıllık ücretli izin alacağının iş sözleşmesinin feshi ile doğacağını ve işçinin fesih anına kadar kullanamadığı yıllık izinler için zamanaşımı süresinin işlemesinin söz konusu olmayacağını kabul etmektedir442.
F. Kısmi Süreli İş Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Kısmi Süreli