a. Hafta Tatil Ücreti
İş Kanunu m.46’ya göre: “Bu kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil günlerinden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.” Kanunun bu emredici hükmü karşısında, kısmi süreli iş sözleşmesinde hafta tatilini uygulamak zor görünmektedir363. Buna bağlı olarak, İş Kanunu m.13’ün gerekçesinde “kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan bir işçi, işyerinde haftanın iki iş günü iş görmeyi üstlendiğinde, bu çalışma düzeni itibari ile hafta tatil ücretine hak kazanamayacağı” belirtilmiştir. Bu belirlemeyi yaparken de hafta tatil ücretine kısmi süreli çalışan işçinin hak kazanamamasının tam süreli çalışan işçi ile arasında bir ayrımcılığa neden olmayacağı belirtilmiştir364.
Her ne kadar madde gerekçesinde kısmi süreli çalışan işçinin hafta tatil ücretine hak kazanamayacağı belirtilmişse de İş Kanunu’nda belirtilen hafta tatil ücretinden çalışma süresine bakılmaksızın kısmi süreli çalışan işçiler de yararlanabilmelidir365. Çünkü, önemli olan nokta, hafta tatil hakkının ve buna bağlı olarak da verilecek hafta tatil ücretine kısmi süreli çalışan işçinin gereksiniminin
363
TUNCAY, (Hizmet Akdinin Türleri), s.25.
364
MERİÇ, s.1569, EYRENCİ, TAŞKENT, ULUCAN, s.69.
365
SÜZEK, (2005), s.220, KILIÇOĞLU, s.75; Karşı görüş, TUNCAY, (Yeni İş Yasası Sempozyumu), s.136; SÜZEK, s.237; SÜMER, s. 42.
olup olmadığı konusudur366. Kısmi süreli çalışan işçi, her zaman tam süreli çalışan işçiden daha az çalışma sürelerine sahip olmayabilir. Zira, işçi, birden fazla işverenin yanında kısmi süreli iş sözleşmeleri ile çalışılabilecek ve bu durumda çalışma süresi toplamı 45 saati bulabilecektir. Madde gerekçesinde, kısmi süreli çalışanların salt tek bir işveren yanında çalışıyor gibi düşünülerek hafta tatilinden yoksun bırakılması kabul edilemez. Nitekim, kısmi süreli iş sözleşmesine bağlı olarak birden fazla işyerinde çalışan işçiler de tam süreli çalışan işçilerle aynı bedensel ve ruhsal yorgunluğu taşıyabilirler.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin hafta tatil ücretine hak kazanıp kazanamadığının tespitinde önemli olan husus, işçinin kısmi süreli iş sözleşmesinde belirlenen sürelerde çalışıp çalışmadığıdır367. Örneğin, çalışma süresine uygun olarak haftanın üç günü çalışan bir işçi, üzerine düşen yükümlülüğü yerine getirdiği için hafta tatil ücretine hak kazanacaktır. Diğer bir görüş ise, haftanın her günü yarım gün çalışan işçi hafta tatil ücretine hak kazanacak iken, haftanın iki günü çalışan işçinin hafta tatiline hak kazanamayacağı yönündedir368. İşçinin bir haftadan daha az çalışma süresinin olması halinde -örneğin 15 günde bir gün gibi- hafta tatiline ve hafta tatil ücretine hak kazanamayacağı; ancak işçinin fiilen çalıştığı haftada emsal işçiye göre hafta tatiline ve ücretine hak kazanacağı belirtilmektedir369.
Kanaatimce, kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi, kurulan iş
366CENTEL, s.65; ARGUN, s.21, “çalıştığı günlerin karşılığı olan kazancının, ancak o günlere ait olan
masraflarını karşılayacak derecede az olması itibari ile tatil gününü yokluk içinde geçirmeye mecbur kalan ve bu itibarla tatil gününde bir iş bulup çalışma yolunu arayan işçinin hafta tatilini iç rahatlığı ile geçirerek herkes gibi dinlenmesini sağlamak üzere iş günlerindeki kazancının tatil günleri içinde işçiye ödenmesi” gereklidir, YİBK, 25.05.1958, 1958/415 E., 1958/5 K, RG 26.09.1958, EYRENCİ, (Kısmi), s.45.
367
ŞEN, s.59; ÖZKARA, s.61.
368
UZUN, s. 49.
sözleşmesi hükümlerine göre belirlenen çalışma sürelerine riayet etmiş ve yükümlülüğünü yerine getirmişse, hafta tatil ücretine hak kazanmalıdır. Aksi düşünce, kısmi süreli çalışanların tam süreli çalışanlar karşısında farklı işleme tabi tutulması sonucunu doğuracaktır.
Önemli olan nokta, işçinin hafta tatiline gereksiniminin olup olmadığıdır. Kısmi süreli çalışan işçiyi yalnızca tek bir işveren bağlı çalışıyor gibi düşünmek, işçinin haklarının belirlenmesinde yanıltıcı olacaktır. Örneğin, işçinin tek bir işyerindeki çalışma süresi, haftada 6 saat olabilir. Bu, işçinin hafta tatiline gereksinimi olmadığı anlamına gelmemelidir. İşçi aynı anda birden fazla işyerinde kısmi süreli olarak çalışıyorsa, bu çalışmaları karşılığında mutlaka hafta tatiline ihtiyacı olacaktır. Eğer, her işyerini çalışma süresi ile sınırlı olarak düşünürsek hiçbir işyerinde hafta tatiline gereksinimi olmadığı gerekçesiyle işçiyi bu hakkından mahrum bırakmış oluruz ki bu da işçinin korunması ilkesine ve eşit işlem borcuna aykırı olacaktır.
Hafta tatil ücretinin hesabında, bir hafta içinde çalışılan günlerde elde edilen ücretin altıya bölünmesi suretiyle elde edilen miktar esas alınacak ve işçi, saatlik ücret ile çalışıyorsa bir saatlik ücreti asgari ücretin bir saatlik miktarından az olamayacaktır370. Ayrıca, yüzde usulü ile çalışan işçinin hafta tatil ücreti de o hafta içinde elde ettiği yüzde ücretlerinin altıya bölünmesi suretiyle hesaplanacaktır371.
b. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti
İş Kanunu m.47 gereğince “Bu kanun kapsamına giren işyerlerinde çalışan
370
TEMİR, Arif, Tam Zamanlı ve Esnek Çalışma Şekillerine Göre Hafta Tatili, Genel Tatil ve Ulusal Bayram Günlerinde Ücrete Hak Kazanma, www. alomaliye.com.
371
TEMİR, Arif, Hafta Tatili, Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Çalışma, Yaklaşım, S:117, y:10, Ankara, Eylül 2002, s.181; ARGUN, s.21.
işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.” İşçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerini çalışarak geçirmesi ise; ancak İş Kanunu m. 44’de belirtilen durumlarda mümkündür. Maddeye göre: “ Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerinde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gerekir.”
Kısmi süreli çalışan işçinin sözleşmeye göre çalışma zamanı ulusal bayram ve genel tatil günlerinden birine rastlarsa, kısmi süreli çalışan işçi, ulusal bayram ve genel tatil günlerini çalışmadan geçirirse herhangi bir iş karşılığı olmaksızın ücrete hak kazanacaktır372. Ancak, işçinin ulusal bayram ve genel tatil günlerini çalışarak geçireceği hususunda sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde herhangi bir hüküm varsa ya da işçi bu duruma rıza göstermişse çalışılan her gün için bir günlük ücrete hak kazanacaktır373. Bu anlamda, kısmi süreli çalışan işçi ile tam süreli çalışan işçi arasında her hangi bir fark yoktur374.