Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İlanı

Kıbrıs’ta görüşmeler bir müddet daha sürmüş ve nihayet 1 Temmuz 1960’ta taraflar bütün önemli konular üzerinde bir anlaşmaya varmışlardır. Anlaşma metni beyaz kitap halinde İngiltere Parlamentosuna sunulacak ve Parlamentoda onaylanmasından sonra Kıbrıs Cumhuriyeti ilân edilecektir. Anlaşmaya varılan konular şunlardır:

1. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla ilgili anlaşma metni. 2. İngiltere’ye verilecek bağımsız üslerin sınırları.

3. İngiltere’ye verilecek bağımsız üslerin, gelecekte İngiltere Hükümeti’nin

ihtiyacı kalmaması durumunda alacağı durum.

4. Bağımsız üsler bölgesinin dâhili idare şekli.

5. Kıbrıs Cumhuriyeti’ne yapılacak mali yardım meselesi.423

Varılan anlaşma gereği, İngiliz üsleri Kıbrıs Devleti toprakları üzerinde iki ayrı bölgede, toplam 99 mil karelik bir alanda kurulacaktır. İngilizler, kurulacak bu üslerde sivil yönetimden sorumlu olacaklardır. Ayrıca İngilizlere üsler dışında, belirli yerlerde İngiliz askerlerinin eğitim yapabilmeleri, haberleşme olanaklarından ve Ada üzerinde serbest uçuş ve yargı dokunulmazlığından yararlanabilme hakları tanınmıştır.424 Kıbrıs’ın bağımsızlığının sağlanması için yapılan anlaşma, son haliyle 6 Temmuz 1960’ta Vali Konağı’nda törenle imzalanmıştır.425

Daha sonra İngiltere’ye sunulan anlaşma, 20 Temmuz 1960’ta İngiltere’de Avam Kamarasında onaylanmıştır.426

Anlaşma metni, 29 Temmuz 1960 günü Kraliçe tarafından da onaylanmıştır. “1960 Kıbrıs Kanunu” adını taşıyan bu metne dayanılarak, Kraliçe tarafından Kraliyet Özel Konseyinin (Privy Council) tavsiyesi ile 3 Ağustos 1960’ta “1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Emirnamesi” (Republic of Cyprus Order in Council 1960) çıkarılmış ve bu emirname 10 Ağustos 1960 günü yürürlüğe girmiştir. Emirname gereği, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası, 16 Ağustos 1960 günü yürürlüğe girecektir.427

Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası yürürlüğe girmeden, Temsilciler Meclisi seçimleri 31 Temmuz 1960’ta yapılmıştır. Temsilciler meclisinde görev yapacak 50 üyenin, 15’i Türkler, 35’i ise Rumlar tarafından seçilen üyelerden oluşmuştur.428

423

Milliyet, 2 Temmuz 1960; Hürriyet, 2 Temmuz 1960.

424

M. Sarıca, E. Teziç, Ö. Eskiyurt, a.g.e., s. 15.

425

Milliyet, 7 Temmuz 1960.

426

Milliyet, 21 Temmuz 1960.

427

M. Sarıca, E. Teziç, Ö. Eskiyurt, a.g.e., s. 15.

428

Kıbrıs’ın ilk Cemaat Meclisi seçimleri ise 7 Ağustos 1960’ta yapılmış, seçimleri Dr. Küçük ve Makarios’un partilerinin adayları kazanmıştır.429

Uzun ve zorlu bir görüşmeler sürecinden sonra, Kıbrıs’ı cumhuriyet olarak ilân eden anlaşma 15 Ağustos 1960 tarihinde 23.45’de Temsilciler Meclisi binasında, Kıbrıs namına, Dr. Küçük ve Makarios, Türk ve Yunan Hükümetleri adına Başkonsoloslar Vecdi Türel ve Hristopulos, İngiltere Hükümeti adına da Ada’nın son Valisi Sir Hugh Foot tarafından imza edilmiştir. Anlaşmanın imzalanmasının ardından, İngiliz bayrağı direkten indirilerek yerine Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağı çekilmiş ve Kıbrıs Cumhuriyeti gece yarısı saat 24’te, 21 pare top atışıyla ilân edilmiştir. Böylelikle, 82 yıl süren İngiliz hükümranlığı son bulmuş ve Kıbrıs bağımsız bir Cumhuriyet haline gelmiştir. Anlaşmanın ardından Türkiye’nin Kıbrıs Temsilcisi Vecdi Türel, Devlet Başkanı ve Başbakan Org. Cemal Gürsel’in Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı sebebiyle gönderdiği mesajını okumuştur. Org. Cemal Gürsel mesajında, Türk ve Rumların kardeşlik zihniyetiyle çalışmaları temennisinde bulunmuştur.430

16 Ağustos 1960’ta, öğleye doğru İngiliz Foot, Magosa’dan bir İngiliz kruvazörüyle ayrılırken, Kıbrıs Anayasası’nın ayrılmaz bir parçasını teşkil eden İttifak Antlaşması gereği, Kıbrıs’ta bulundurulacak 650 kişilik Türk Birliği ile 950 kişilik Yunan Birliği Kıbrıs’a ayak basmıştır.431

1878’de Ada’dan ayrılan Türk askerinin, 82 yıl aradan sonra tekrar Ada’ya çıkışı, Kıbrıslı Türkler tarafından büyük heyecan ve sevinç yaratmıştır. Kıbrıs’ta haftalık olarak yayınlanan “Nacak” gazetesi, 12 Ağustos 1960 tarihli sayısının başlığını, “82 Yıldır Beklediğimiz Gün Geldi.”, “Kahraman Türk Ordusu

Kıbrıs’a Çıkıyor.”, “Mehmetçikleri Salı günü bağrımıza basıyoruz.” şeklinde atmıştır.432

Türk askerini büyük bir sevgi tezahüratıyla karşılayan Türkler, askerleri geçtikleri yollarda çiçek yağmuruna tutmuştur. Magos ve Lefkoşe Türk bayraklarıyla donatılmıştır. Türk birliği Magosa’dan Lefkoşe’ye hareket etmeden önce, toplanma bölgesinde Kıbrıs Türkleri adına bir konuşma yapan Rauf Denktaş, “Kahraman milletimin tarihler yaratan

biricik Mehmedi, 80 bin Türk şehidinin ruhunu, yavru vatana ayak basmakla şad ettiniz. Sizi Kıbrıs’a getirebilmek için, daima hazır olmuş olan 120 bin Türk adına hepinize bütün

429

Milliyet, 8 Ağustos 1960.

430

Milliyet, 16 Ağustos 1960; Hürriyet, 16 Ağustos 1960.

431

Milliyet, 17 Ağustos 1960; Hürriyet, 17 Ağustos 1960; F. Armaoğlu, 20. Yüzyıl…, s. 534; M. Sarıca, E. Teziç, Ö. Eskiyurt, a.g.e., s. 16.

432

kalbimle hoş geldiniz der, 82 senelik hasretin sıcaklığı ile hepinizi bağrımıza basarız.”433

demiştir.

Türk Birliğinin Ada’ya yak basması, Kıbrıs Türklerine çok büyük bir moral vermiş, bu yüzden büyük sevgi gösterilerinde bulunmuşlardır. Magosa limanını ve civarını hınca hınç dolduran Türkler, Alay’ın her geçtiği yerde kurbanlar kesip, tütsüler tutmuşlardır.434

Yaşlısıyla genciyle askerlerin boynuna sarılan halk, “Mehmetçik geldi,

Türk’e ölüm yok”435

şeklinde bağırarak, 80 yaşını aşmış olan yaşlılar ise tekrar Türk askerini gördükleri için Allah’a şükrederek duygularını ifade etmişleridir. Türk askerinin Ada’ya gelişi Türklere büyük moral vermiş, mal ve can güvenliği endişesiyle İngiltere’ye yapılmakta olan Türk göçünün durmasını sağlamıştır.436

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı ve özellikle Türk askerinin tekrar Kıbrıs’a ayak basması Türk kamuoyunda da büyük sevinç yaratmıştır. Milliyetçi bir gazete olan Birlik gazetesi, Türk askerinin 16 Ağustos’ta adaya ayak basması nedeniyle özel bir “Kıbrıs” sayısı hazırlamıştır. Hürriyet gazetesinde bir ilanla halka duyurulan bu gazetenin özel olarak hazırladığı bu hatıra sayısında, her yönüyle Kıbrıs anlatılmakta, tarihi resimler, şiir makale ve heyecanlı yazılarlar yer almaktadır.

16 Ağustos 1960 tarihli Hürriyet gazetesinde, “Türk Askeri Kıbrıs’ta” başlığıyla yayınlanan günün yazısında, “Yüz yıllardan beri Türk olan ve Birinci Cihan Harbinden

sonra milli hudutlar dışında kalan Kıbrıs’a Türk askeri bugün dönmekte ve dört yüz yıllık Türk yurdu, hasretle özlediği kahraman ordusunu yeniden bağrına basmaktadır.”

şeklinde yorum yapılmıştır.437

Görüldüğü gibi Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilanı ve bundan daha çok Türk askerinin Kıbrıs’a tekrar ayak basması Kıbrıs Türkleriyle, Türk kamuoyunda benzer olumlu etkiler yapmıştır.