Enosis’i miting ve muhtıralarla gerçekleştiremeyeceklerini anlayan Makarios ve Yunanistan, hedeflerine terör yolu ile ulaşmaya gayret etmişlerdir. Aslında bu fikir, Makarios’un Başpiskopos seçildiği günden beri gündemdeydi. Bu amaçla kurulacak 10 A. Çay, a.g.e., s.37. 11 F. H. Armaoğlu, Kıbrıs…, s.37-38. 12 A. Çay, a.g.e., s.37.
yeraltı örgütünün lideri olarak, 1919’da Anadolu’yu işgal eden Yunan ordusunda teğmen olarak işgale katılan, İkinci Dünya Savaşı yıllarında komünist partizanları arkadan vuran Kralcı “X” örgütünü kuran ve gerilla savaşı konusunda uzman olan Grivas seçilmiştir. Grivas, Makarios’la, “X” örgütünü partileştirmeye çalıştığı 1946 yılında tanışmıştır. 1951 yılı Mart ayında Yunanistan’a giden Başpiskopos Makarios, Atina’da Yunanistan Başbakanı Venizelos, Başbakan Yardımcısı Papandreu, Kıbrıs’ı Yunanistan’a İlhak Etme Cemiyeti ve Yunan kilisesi liderlerinin de katıldığı toplantılarda Grivas ile görüşmeler yapmıştır. Benzer toplantılar 2 ve 21 Temmuz (1952) günlerinde de tekrarlanmıştır. Bu arada Grivas, 1951 yılı Temmuz ayında ve daha sonra 1952 Ekim ayında Kıbrıs’a gelerek, uzun süre kalmış ve gerekli hazırlıklara başlamıştır.13
Grivas’a gizli örgüt kurma önerisi Makarios tarafından, Atina’da faaliyet gösteren gizli bir Enosis örgütünün üyesi olan ve 1931 Enosis isyanındaki rolleri nedeniyle Kıbrıs’tan sürülen Savvas ve Sokrates Loizides kardeşler aracılığı ile yapılmıştır.14
Makarios, 1951 yılı sonlarından itibaren EOKA’nın kuruluşuna hazırlık olmak üzere doğrudan kilise kaynaklarından desteklenen, PEON (Kıbrıs Milli Gençlik Teşkilatı) gençlik örgütünü kurmuştur. Bu örgütün toplantıları bile kiliselerde yapılmıştır.15
PEON, 1953 yılında “tahrik edici ve yasa dışı eylem yapma” suçlaması ile İngiliz yönetimi tarafından kapatılmıştır. Bunun üzerine gizli olarak faaliyet göstermeye başlayan örgüt, daha sonra EOKA (Etniki Organizationi Kıbrısi Akritoni) adı altında Makarios’un emrinde gizli bir tedhiş teşkilatına dönüşmüştür.16
Makarios, Atina’da 7 Mart 1953’de yapılan “Kıbrıs’ı Yunanistan’a İlhak” toplantısında Enosis adına gizlilik ve bağlılık yemini etmiştir. Yemin şöyle idi: “Enosis davasına bağlı kalacağıma, Enosis davası ile
tüm bildiklerimi veya öğreneceklerimi işkence altında olduğumda veya hayatım tehlikede olsa bile bir sır olarak saklayacağıma ant içerim”17
Bu yemin metni Makarios, General Nikos Papadopulos, Gorge Sokratis, Prof. Yerasimos Konidaris, AV. Antonis A. Savvas, Sokrates Loizidis, George Grivas, E. Tsatsomiros, Stavropulos, Prof. Dimitrios, Vezanis ve Albay Aleksopulos tarafından imzalanmıştır. Grivas hatıratında, bu yemin törenini şöyle anlatmaktadır: “İncili Masanın
üzerine koydum ve henüz esasını tam olarak bilmediğimiz mücadele için yemin etmek
13
Sabahattin İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu (1821-2000), Lefkoşa, 2000, s. 69.
14
Charles Foley, The Struggle For Cyprus, California, 1975, s.10.
15
S. İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, s. 70.
16
A. Çay, a.g.e., s.39. 17
C. Foley, a.g.e., s. 22.; Ulvi Keser, Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 49.
maksadıyla ayağa kalktık. Makarios elini göğsüne, biz de İncilin üzerine koyduk. Yemini Makarios okuyordu ve biz de her cümleyi büyük bir heyecanla tekrarladık.” 18
Grivas, Kıbrıs’a yaptığı ziyaretlerde silah çıkarma ve depolama yerlerini belirledikten ve çeşitli bölgelerde ilk hücrelerini oluşturduktan sonra, ilki 2 Mart 1954 ve ikincisi Ekim 1954’te olmak üzere ilk iki parti silahı Baf sahillerinden adaya çıkarmıştır. Bu silahlar için gerekli para kiliseden karşılanmaktaydı. Gelen silahlar arasında mayın, el bombası, Bren, Sten, Thomson, tabanca, mermi vb. patlayıcı maddeler bulunmaktadır.19
Grivas, 1955 yılı Şubat ayı içinde Makarios’a yazdığı bir mektupta, kiliseden yeni maddi yardım talep etmiş ve bazı malzemelerin sağlanmasını istemiştir. Grivas’ın istekleri şunlardır:
1. 15 personel, 3-5 ailenin günlük ihtiyacı,
2. 100 okka benzin, 200 baş şişe, 100 okka dinamit ve dinamit fitili, 3. Cemiyetlerin harekete geçirilmesi, malzemelerin nakli.20
Makarios bu istekleri karşılamak maksadıyla, Yunan ulusal günü olan 25 Mart 1955’te büyük bir “İlhak” festivali düzenlemiştir. Bu festivalde, heyecanlı Enosis gösterileri yapılmış, ateşli nutuklar atılmıştır. Grivas’ın istediği malzemeler, Kilise parası ile alınıp gönderilmiştir. Makarios, 27 Mart 1955’te ise Grivas’ı davet ederek son hazırlıklarını gözden geçirdikten sonra harekete geçilmesi için talimat vermiştir. Bu talimat üzerine Grivas, EOKA terör örgütünü 1 Nisan 1955 tarihinde harekete geçirerek tedhiş eylemlerine başlamıştır. 21
Ayrıca EOKA’nın silahlı mücadelesinin desteklenmesi maksadıyla kısa adı PEKA olan “Kıbrıs Siyasi Mücadele Komitesi” kurulmuştur.22
EOKA, 21 Haziran 1955’ten itibaren saldırılarını Türklere de yöneltmiş ve saldırılar 1956 Ocak ayından itibaren şiddetlenmeye başlamıştır. 1956 yılı Haziran ayı sonuna kadar öldürülen Türklerin sayısı 8, yaralananların sayısı ise 39’dur.23
Grivas, 26 Eylül 1957 tarihinde ise EOKA bünyesinde liseli gençliği örgütlemek üzere, ANE adlı bir örgüt oluşturmuştur. Bu örgüt vasıtasıyla her okulda bir ANE komitesinin kurulması, Rum gençlerinin sokaklara dökülmesi ve özel gençlik gurupları ile sabotajlar düzenlenmesi amaçlanmıştır. ANE örgütü, daha sonra 21 Ekim 1957’de,
18
S. İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, s. 71.
19
Sabahattin İsmail, İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Lefkoşa, Eylül 1997, s.349; S. İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, s. 71.
20
Fikret Kürşat, Mustafa Altan, Sabahaddin Egeli, Belgelerle Kıbrıs’ta Yunan Emperyalizmi, İstanbul, 1978, s.156.; S. İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, s. 76.
21
S. İsmail, Kıbrıs’ta Yunan Sorunu, s. 76.
22
Sabahattin İsmail, Kıbrıs Sorununun Kökleri, Lefkoşa, Şubat 2000, s. 348.
23
Direnen EOKA Gençliği İdaresi (DANE) adlı merkezi bir örgütün yönetimine devredilmiştir.
EOKA’nın saldırılarının Türklere de yönelmeye başlaması üzerine, Dr. Küçük Başkanlığındaki Kıbrıs Türk Milli Partisi de çeşitli önlemler alma gereği duymuştur. Bunun üzerine Grivas, Dr. Küçük ve Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu Başkanı Faiz Kaymak’ı tehdit etmeye başlamıştır. Dr. Fazıl Küçük’ü, bu maksatla gönderdiği bir mektupla: “Bir süre önce Türk Milli Partisi’nin KITEMB (Kıbrıs Türk Mukavemet
Birliği) adında bir teşkilat kurduğunu öğrendik. Eğer şimdiki kurbanların 15’i Türk ve ötekiler de Hıristiyan ise, Türkler faaliyetlerine devam ettikleri takdirde başlarına gelenlere layık olacaklardır. Eğer Türklerin iyiliğini isterseniz, kendilerine her şeyden uzak durmalarını tavsiye ederiz. Aksi takdirde bundan sonra ilk kurban sen olacaksın”
şeklinde tehdit etmiştir.24
Grivas, Türklerle her türlü irtibatını önlemek maksadıyla Rumları da tehdit etmekteydi. Diğenis takma adıyla, bir Türk otobüsünü kullanarak Dikelya’daki işine giden bir Rum’a, 14 Mayıs 1956 tarihinde bir mektup göndererek; “Dikelya’ya giden bir
Rum otobüsü olmasına karşın, işinize Türk otobüsü ile gittiğinizi tespit etmiş bulunuyoruz. Türkler tarafından kullanılmayı kabul ettiğin için, Tanrı ve insanlardan utanmalısın, zavallı, sen Rumsun, dinini ihlal edip, anavatana ihanet etmekten ve Türklerle işbirliği yapmaktan utanmıyor musun? Sana derhal Türklerle gitmeye son vermeyi emrediyorum. Yoksa EOKA savaşçıları senin başının peşine düşecekler ve sana ders olsun diye, ellerini bir hainin kanına bulayacaklardır. Ne zaman ki su ve ateş arkadaş olur ve ne zaman ki cennet ve cehennem birleşir, ancak o zaman Türklerle dost olabiliriz. Bu uyarıyı aldığından 3 saat içinde Türklerle bütün ilişkini kesmemen halinde, derhal infazın için emir vereceğim ” şeklinde tehdit etmiştir.25
EOKA eylemlerinin tırmanması üzerine Kıbrıs valisi Mareşal John Harding’in emriyle, 9 Mart 1956’da tutuklanan Makarios, Seyşel adalarına sürgüne gönderilmiştir. Makarios ile birlikte cezalandırılan Girne Metropoliti Kiprianos, Papaz Stavros, Papaz Agathageli ve Papaz Polikarpos Yuannidis’in Enosis yanlısı kışkırtmalar yaptıkları, tedhişçiliği tahrik ettikleri, EOKA’yı destekledikleri belirtilmiştir. Ayrıca Mihalakis Sava Karaolis ile Andreas Dimitriyu adlı EOKA Militanları cinayet suçu ile yargılanıp idam edilmişlerdir. İdam kararını protesto için Atina’da çıkan olaylarda, 7 kişi ölürken,
24
S. İsmail, İngiliz Yönetiminde…, s. 353-354.
25
Dışişleri Bakanı Teotakis sert eleştiriler sonucu istifa etmiş ve yerini Averof’a bırakmıştır. Yunanistan Hükümeti de olayı İngiltere Büyükelçisi’ni geri çekmek suretiyle protesto etmiştir.
4 yıllık faaliyet döneminde, 30 Türk köyüne saldırılar düzenleyen ve bu köylerin Türk halkını göçe zorlayan EOKA, 200 civarında Türkü katletmiş, yüzlercesini yaralamıştır. Faaliyet süresi içinde 4750 bombalı saldırıda bulunmuş, 2976 sabotaj eylemi gerçekleştirmiştir. Yunanistan’la İngiliz Hükümeti’nin anlaşmasından sonra, 1959 yılı için faaliyetlerine son veren Grivas, 20 Mart 1959’da Ada’dan ayrılmıştır. Saklandığı evden onu Kıbrıs Yunan Konsolosu Fridas alıp, Lefkoşa havaalanına götürmüştür. Grivas’ı Yunanistan’a götüren uçağa Yunan Hava kuvvetlerine bağlı bir avcı filosu eşlik etmiş, Yunanistan’da askeri törenle ve büyük gösterilerle devlet ileri gelenleri tarafından karşılanan Grivas’a, general rütbesi verilmiştir. Yalnız bu tutum bile, Grivas ve EOKA terörünün ardındaki esas ülkenin Yunanistan olduğunu kanıtlayan bir olgudur.26