Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmelerin Ülke Ekonomisine Etkiler

5.1.1. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Tanımı

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin ülke ekonomisine katkılarından bahsetmeden önce bu işletmelerin tanımını yapmakta yarar vardır. Ülkeler arasında ve hatta aynı ülkedeki kurumlar arasında KOBİ tanımı konusunda bir fikir birliği yoktur. Çünkü KOBİ kavramlarını belirleyen özellikler, işletmenin bulunduğu yere, zamana ve ortama göre değişmektedir. Bu değişim nedeniyle KOBİ’lere ilişkin objektif bir tanım vermek oldukça zordur. Bu nedenle ülkemizde KOBİ’lere ilişkin tanımları verirken bu farklılıkları da göz önüne alarak çeşitli kuruluşlara ait KOBİ tanımlarına yer vermek daha uygun olabilir (Sarıaslan, 1996:7). KOBİ’leri sınıflandırmak için kullanılan başlıca kriterler; çalışan kişi sayısı, öz sermaye, çalışma sermayesi, sabit sermaye, aktifler toplamı, ödenen vergi toplamı ve piyasa payıdır. İstihdam edilen işçi sayısı ülkemizdeki işletmeleri gruplamak için kullanılan en yaygın ölçüt işgücüdür. İngiltere’de küçük işletmeler üzerine araştırma yapmak üzere kurulmuş olan Bolton Komitesi, üretim sektöründe 200 veya daha az işgücüne sahip işletmeleri küçük işletme olarak tanımlamıştır (Samuels, Wilkes, Brayshaw, 1995:1040).

1995 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde bir sanayi işletmesinde istihdam edilen işçi sayısı 250 ve daha az ise o işletme küçük işletme olarak kabul edilmiştir. Avrupa Birliği ise 1-250 işçi çalıştıran işletmeleri KOBİ kapsamına almıştır (Özgen, Doğan, 1997:118). Avrupa Birliği Komisyonu kararına göre en fazla 500’den az çalışanı olup yıllık cirosu 75

milyon Euro’ya ulaşan işletmeler KOBİ olarak tanımlanmıştır. OECD bünyesinde KOBİ’lerin sınıflandırılmasına göre KOBİ’lerin büyük çoğunluğu 100 işçiden daha az işçi çalıştırmaktadır (Küçükçolak, 1998:4). Yine OECD’nin gruplandırmasına göre çalıştırdığı işçi sayısı 20’den az olan işletmeler çok küçük, 100’e kadar olan işyerleri küçük, 101-499 arasında olanlar ise orta büyüklükteki işletme sayılmaktadır (Tosyalı, 1995:9). Dünya Bankası ise 50’ye kadar işçi çalıştıran işyerlerini küçük işletme, 51-200 arası işçi çalıştıran işyerlerini ise orta ölçekli işletme olarak kabul etmektedir (Yücel,1998:10).

Ülkemizde farklı kuruluşlarca farklı KOBİ tanımlamaları yapılmaktadır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na göre; 1-19 kişi çalıştıran işletmeler küçük işletmeler, 20-99 kişi çalıştıran işletmeler orta ölçekli işletmeler, 100 ve üzerinde kişi çalıştıran işletmeler büyük ölçekli işletmeler olarak değerlendirilmiştir. Devlet Planlama Teşkilatı’na göre; küçük sanayi işletmeleri, yıl içinde ortalama olarak toplam 10-49 arasında personel istihdam eden, büyük sanayi işletmeleri ise, yıl içinde ortalama olarak 50-99 arasında personel istihdam eden işletmelerdir (Çetiner, 1995:50). KÜSGET (Küçük Sanayi Geliştirme Teşkilatı) 1-9 işçi çalıştıran işyerlerini küçük, 10-49 işçi çalıştıran işyerlerini orta, 50’den çok işçi çalıştıran işyerlerini ise büyük işletme olarak vasıflandırmıştır (Sahtiyancı, 1995:48).

KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) Kuruluş Kanununa göre 1-50 arası işçi çalıştıran işletmeler küçük, 51-150 arasında olan işletmeler da orta ölçekli işletme sayılmaktadır. DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü) 1-9 arası işçi çalıştıran işletmeleri küçük, 10-24 arasında olanları orta, 25’den fazla olanları ise büyük işletme olarak kabul etmektedir. Türkiye Halk Bankası’na göre; 1 ile 100 arasında personel çalıştıran arsa ve bina dışındaki net sabit yatırım tutarı 15 Milyar TL’yi aşmayan işletmeler küçük işletme, 100 ile 250 personel çalıştıran ve arsa ile bina dışındaki net sabit yatırım tutarı 15-30 Milyar TL arasında kalan işletmeler orta ölçekli işletmedir. 250 personelden çok çalışanı olan ve bina ile arazi dışında kalan net sabit yatırım tutarı 30 Milyar TL’yi aşan işletmeler de büyük ölçekli işletme olarak kabul edilmektedir (Müftüoğlu, 1998:84). Yeni Teşvik Düzenlemesi’ne göre; imalat sanayiinde faaliyette bulunan, defter kayıtlarında arsa ve bina hariç makine, araç, gereç ve demirbaş toplamının net tutarı 400 Milyar TL’yi aşmayan, 1-250 arasında işçi çalıştıran işletmeler KOBİ olarak tanımlanmaktadır. Bu işletmelerden 1- 9 işçi çalıştıran işletmeler küçük ölçekli, 50-250 işçi çalıştıran işletmeler de orta ölçekli işletme olarak kabul edilmektedir (Şamiloğlu, 2001:23). Ankara Sanayi Odası’na göre; 1-9 işçi çalıştıran işletmelere mikro işletme, 10-50 işçi çalıştıran işletmelere küçük işletme, 51-250 işçi çalıştıran işletmelere de orta ölçekli işletme

denir (Çağlayan, 2000:43). İstanbul Ticaret Odası 25 kişiye kadar işçi çalıştıran işletmeleri küçük işletme kabul ederken (Müftüoğlu, 1998:130), Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticileri Vakfı 10 işçiye kadar olan işletmeleri küçük, 11-100 arası işçi çalıştıran işletmeleri küçük ve orta ölçekli, 100’den fazla işçi çalıştıran işletmeleri ise büyük işletme olarak tanımlamaktadır (Yücel,1998:49). BİAR tarafından yapılan bir araştırmaya göre çalıştırdıkları İşgören sayısı 1-9 arasında değişen işletmeleri çok küçük işletme, 10-49 arasında değişenleri küçük ölçekli işletme ve 50-199 arasında değişenleri orta ölçekli işletme olarak kabul etmektedir (Çonkar,1992:5). Genel olarak 1-99 arası işçi istihdam eden işletmeler küçük, 100-500 arası işçi çalıştıran işletmeler ise orta büyüklükteki işletmeler olarak kabul edilmektedir (Müftüoğlu, 1998:74).

Ülke ekonomisindeki yeri ve önemi açısından, işyeri sayısı, çalışanlar sayısı ve katma değer olmak üzere üç önemli göstergeye bakıldığında KOBİ’lerin gerek sosyal, gerekse ekonomik açıdan önemli bir yer işgal ettiği görülmektedir (Vizyon, 2001:10). KOBİ’ler ülke ekonomisi için çok büyük önem taşımaktadırlar. Küçük işletmeler, değişen konjonktüre daha kolay adapte olabilmekte ve yenilikleri daha kolay hayata geçirebilmektedirler. İşletmeler büyüdükçe bürokrasi ve hiyerarşik yapı da büyümekte, bu durum da yenilik ve yaratıcılığa yönelme sürecini uzatmaktadır (Fettahoğlu,1992:108). Bunun yanı sıra, KOBİ’ler daha az yatırımla daha çok üretim ve ürün çeşitliliği sağlamakta, daha düşük yatırım maliyetleriyle istihdam imkanı yaratmakta, teknolojik yeniliklere daha yatkın olmakta, bölgelerarası dengeli kalkınmayı sağlamakta ve ferdi tasarrufları teşvik etmektedirler. Küreselleşen dünyanın ya da kısaca bütünleşen dünyanın dışında kalmamak, sürekli büyüyen pazardan ya da dünya ticaretinden pay alabilmek için fırsat ve avantajlardan yararlanmak, ülkeler için öncelikli amaçlardan olmuştur (Demir, 1998:32).

Tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ’ler) büyümenin başlıca itici gücüdürler ve ihracat için büyük bir potansiyele sahiptirler. Gerçekten farklılaşan ve sürekli değişen ihtiyaçlar ve istekler, esnek ve dinamik bir üretim işleyişini gerekli kılmaktadır (İrmiş, 1998:353). Bu da optimum üretim ölçeği küçültülmüş, yönetim ve denetim işlevleri etkinleştirilmiş, pazara uyum kabiliyetleri arttırılmış küçük ve orta büyüklükteki işletmelerle mümkün olabilmektedir (Ekin, 1993:13). KOBİ’lerin, günümüz rekabet koşullarında ülkelerin ve buna koşut olarak ülkemizin de gündeminde önemli yer edinmesine yol açan özellikler ile diğer işletmelerden farklı özelliklerini şöyle sıralayabiliriz (Vizyon, 2001:10).

5.1.2. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Diğer İşletmelerden Farklı Özellikleri

* Her şeyden önce bu tür işletmeler daha az yatırımla daha çok üretim ve ürün çeşidi sağlamaktadırlar.

* Marjinal istihdam yaratma olanakları diğer işletmelere göre daha fazladır, çünkü, daha düşük yatırım maliyetleriyle istihdam imkanı yaratmaktadırlar.

* Bankalarla ilişkilerinde daha dikkatli hareket ettiklerinden ve yapıları nedeniyle ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenmektedirler.

* Talep değişikliklerine ve çeşitliliklerine daha kolay uyum gösterebilmektedirler.

* İmkan yaratıldığı takdirde esneklikleri nedeniyle teknolojik gelişmelere daha yatkındırlar.

* Bölgeler arası kalkınmada dengelerin bozulmasını önleyici bir rol oynayabilirler.

* Gelir dağılımına olumlu etkileri vardır.

* Ferdi tasarrufları teşvik eder, yönlendirir ve hareketlendirir.

* Büyük sanayi işletmelerinin vazgeçilmez destekleyicisi ve tamamlayıcısıdırlar.

* Politik ve sosyal sistemlerin denge ve istikrar unsurudur.

* Demokratik toplumun ve liberal ekonominin ana sigortalarından biridir.

Tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de KOBİ’ler büyümenin başlıca itici gücüdürler ve ihracat için büyük bir potansiyele sahiptirler. Bu belirtilen hususlarda KOBİ’lerin sağladığı yararlılıkları ise şu şekilde özetlemek olasıdır:

5.1.3. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Yararları

* Ekonomiyi kemikleşmekten ve çökmekten koruyarak canlılık getirmek, yani, ekonomiye dinamizm kazandırmak,

* İstihdam sağlamak ve yeni iş imkânı yaratmak, böylece toplumsal düzenin temeli ve istikrarın garantisi olmak,

* Esneklik ve yenilikleri teşvik etmek, bu sayede sanayileşme sürecini hızlandırmak, * Geniş toplum kesimlerinin yaratıcı fikirlerinin ortaya çıkmasına ve dolayısıyla ekonomik gelişmenin hızlanmasına yardımcı olmak,

* Bölgesel kalkınmayı hızlandırarak küçük yerleşim yerlerinden metropollere göçü engellemeye yardımcı olmak (Sarıaslan, 1996:32).