Kâra Geçiş Noktası ve Analizi

Kâra geçiş noktası, kâr planlamasının temel araçlarından birisidir ve başa baş noktası olarak da adlandırılır. Bir işletmede satış gelirleri ile sabit ve değişken giderler toplamının eşit olduğu nokta kâra geçiş noktasıdır307. Bu noktanın belirlenmesi için yapılan analize de kâra geçiş analizi denilmektedir. Bu analiz firmanın hangi satış düzeyinde kâra geçtiğinin ölçümünde kullanılmaktadır.

Başka bir ifade ile bu analiz; değişen üretim hacimlerindeki kârlılık durumunu göstermektedir. Değişen üretim hacmindeki kârlılık, her noktada farklıdır. Bu farlılık, sabit giderlerin üretim hacminde meydana gelen değişimin birim maliyet üzerine yansımasından kaynaklanmaktadır.

Kâra geçiş analizi, analiste ve firmaya şu faydaları sağlamaktadır308:

1. İşletmenin zarar etmemesi için ulaşılması gereken asgari iş hacminin saptanması, 2. Çeşitli üretim düzeylerinde birim maliyetlerinin hesaplanması,

3. Çeşitli faaliyet düzeyleri için işletme sermayesi gereksiniminin ortaya konulması, 4. İşletmenin büyütülmesi halinde, genişletme (tevsi) kararını haklı kılacak satış hacminin tahmini,

5. Üretim miktarı, maliyetler ve satış fiyatlarındaki değişikliğin kâra geçiş noktası, brüt satış kârı yüzdesi, sermayenin devir hızı, sermayenin kârlılığına olan etkilerinin incelenmesi,

6. En kârlı ürün türlerinin seçilmesi,

7. Farklı üretim yöntemlerinin, sermaye yoğun veya emek yoğun üretim tekniklerinin karşılaştırılması,

307 _{Akgüç, Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi, s. 163.} 308 _{Akgüç, Mali Tablolar Analizi, s. 521–522.}

8. Asgari satış fiyatının bulunması,

9. Kâr hedeflerine ulaşılması için gerekli iş hacminin saptanması,

10. Tahmin edilen kâra geçiş noktası ile fiilen gerçekleşen kâra geçiş noktası arasında karşılaştırmalar yapılarak, işletmenin izlediği politikaların ve işletmenin yönetiminin değerlendirilmesi,

11. İşletmenin izleyeceği üretim, fiyat, yatırım, politikalarının belirlenmesi,

12.Yeni yapılacak yatırımlarda asgari kapasitenin ne olması gerektiğinin saptanması.

Kâra geçiş analizi yapılırken bazı varsayımlara dayanılmaktadır. Bu varsayımlar şunlardır309:

1. Firmanın giderleri, sabit ve değişken giderler olarak iki gruba ayrılmaktadır. 2. Maddi duran varlıklar, çeşitli üretim düzeylerinde aynı kalmaktadır.

3. Değişken giderler, üretim miktarı ile aynı oranda değişmekte, azalmakta ve artmaktadır.

4. Birim satış fiyatı değişmemektedir. 5. Genel fiyat düzeyi kararlıdır.

6. Satışlarla üretim arasında tam bir zaman uyumu vardır. 7. Firmanın izlediği politikalarda değişiklik yoktur. 8. Firma tek bir mal veya hizmet üretmektedir.

9. Üretim faktörlerinin prodüktivitesi sabit kalmaktadır.

Bu varsayımlar doğrultusunda kâra geçiş analizi için şu fonksiyonları oluşturabiliriz:

Kâr; K = TG –TM olarak formüle edilmişti. Kâra geçiş noktasında ise, kâr sıfır olduğu için TG = TM’dir.

Kârı etkileyen toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonları öğelerine ayrıldığında,

TG = fx (f = Birim satış Fiyatı, x = Satış Miktarı)

TM = a + bx (a = Toplam sabit maliyet, b = Birim Değişken Maliyet, x = Satış Miktarı)

Bu fonksiyonlar eşitlendiğinde;

fx = a + bx fx – bx = a x(f – b) = a bulunur.

Buradan hareketle kâra geçiş noktasındaki (BBN = Başabaş noktası) satış miktarı şu formülle hesaplanır:

Amaçlanan kâr noktasındaki (AKN) satış miktarını veren formül ise K=Amaçlanan Kâr olmak üzere şu şekilde ifade edilebilir:

Bu formül ile hangi satış miktarı gerçekleştiğinde kâra geçiş noktasına ulaşıldığı hesaplanır.

KM = f – b ifadesi sabit giderlerin karşılanmasına ve kâra bulunduğu katkıdan dolayı katkı marjı olarak adlandırılmıştır.

Katkı Marjı Oranı (KMO) ise aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir:

KM ve KMO kâra geçiş noktası hesaplanırken kullanılabilir310.

Kâra geçiş noktasının grafiksel gösterimi ise aşağıdaki gibidir:

Şekil 17 :Kâra Geçiş Grafiği

310 _{Bu konuda geniş bilgi için, Akdoğan-Tenker, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, s. 568-570’e}

Grafikte düşey eksen (Y ekseni) giderlerle, satış hasılatını, yatay eksen (X ekseni) de kullanılan kapasite yüzdesini veya üretim miktarını göstermektedir.

Kâra geçiş grafiği, maliyet–hacim ve hacim-gelir ilişkilerini ayrı ayrı ele alarak bu ilişkilerin kâr üzerindeki etkilerini dolaylı bir biçimde yansıtır311.Bu yüzden grafik üzerinde hem gelirler, hem de giderler birlikte gösterilebilir.

Grafikte sabit giderler, kapasite kullanım oranı ne olursa olsun değişmediğinden yatay eksene paralel bir doğru halinde çizilir. Değişken giderler ise üretim miktarı ile aynı oranda değiştiğinden başlangıç noktasından geçen bir doğru olarak gösterilir. Toplam giderler ise sabit giderlerle değişken giderlerin toplamı olduğundan sabit giderlerin başladığı noktadan başlayarak çizilir.

Satış hasılatı doğrusu ise, birim satış fiyatı sabit varsayıldığından başlangıç noktasından geçen bir doğru olarak çizilir.

Burada toplam gider ve toplam satış doğrularının kesiştiği nokta, başka bir ifadeyle toplam giderlerin toplam gelirlere eşit olduğu nokta kâra geçiş noktasıdır. Bu noktanın altında, toplam gider toplam gelirin üzerindedir ve zarar edilir. Noktanın üzerinde ise toplam gelir toplam gideri aşmaktadır ve kâr elde edilir.

Bu doğrulara ilişkin gerekli hesaplamalar yapılarak grafik üzerinde gösterilir ve firmaya ait kâr/zarar oranları bulunmuş olur. Buna oranlara göre, firmanın hangi alanda bulunduğu tespit edilerek, üretimi ve kârlılığı hakkında yorumda bulunulur.

Bir işletmenin A mamulü üretmek için 500.000 TL sabit gideri bulunmaktadır. A mamulünün birim değişken maliyeti 50 TL, birim satış fiyatı 75 TL’dir.

Bu veriler doğrultusunda kâra geçiş noktası aşağıdaki gibi hesaplanır:

100.000 TL kâr elde edebilmesi için gerekli satış miktarı ise aşağıdaki gibi hesaplanır:

Kâra geçiş noktası, katkı marjı oranı kullanılarak tutar cinsinden ise şu şekilde hesaplanır:

Kâra geçiş grafiği ise Tablo 20’deki veriler doğrultusunda şu şekilde çizilir: Tablo 21: Satış Miktarına Göre Giderlerin ve Satış Tutarının Dağılımı Satış Miktarı Sabit Gider Değişken Gider Toplam Gider Satış Tutarı

0 500.000 0 500.000 0 5.000 500.000 250.000 750.000 375.000 10.000 500.000 500.000 1.000.000 750.000 15.000 500.000 750.000 1.250.000 1.125.000 20.000 500.000 1.000.000 1.500.000 1.500.000 25.000 500.000 1.250.000 1.750.000 1.875.000 30.000 500.000 1.500.000 2.000.000 2.250.000

Şekil 18: Maliyet-Hacim-Kâr Grafiği

Kâra geçiş analizi yukarıda saydığımız yararları sağlamakla birlikte dayandığı varsayımlar nedeniyle bazı sınırlar vardır. bu yöntem kullanılırken aşağıdaki durumlar göz önünde tutulmalıdır312_:

1. Satış fiyatının değişmeyeceği varsayımıyla yapılması nedeniyle, ancak tam rekabet koşullarında olması durumunda fiyat değişmeyecektir.

2. Maliyetler değişken ve sabit olarak ikiye ayrılmakta, ancak yarı değişken olarak nitelenen giderler ve belli bir üretim noktasından sonra sıçrama eğilimi gösteren giderler de bulunmaktadır.

3. Üretim düzeyi ne olursa olsun birim başına değişken giderlerin sabit olacağı varsayılmaktadır. Ancak bazı durumlarda üretim artışı ile değişken giderlerin düşmesi ve kapasiteye yaklaştıkça ise yükselmesi söz konusudur.

4. Birden fazla mal üreten firmalarda, üretim bileşeninin değişmeyeceği varsayımı gerçekçi değildir.

5. Kâra geçiş analizinde kullanılan veriler, çoğu kez geçmiş dönemlere ait verilerdir. Buna dayanarak geleceğe ait varsayımlarda bulunmak tam olarak gerçeği yansıtmamaktadır.

6. Kâra geçiş analizinde, geleceğin belirsizliği genellikle ihmal edilen bir konu olmaktadır.

7. Kâra geçiş analizi genellikle kısa dönemli analizlerde yararlanılabilecek bir tekniktir. uzun dönemli kullanmak olumlu sonuçlar vermeyebilir.