Nakit Bütçesi

İşletmenin üretim, satış gibi çalışmaları, aydan aya farklılık gösterir. Bu farklılığa rağmen işletmelerin her ay gerekli nakdi sağlamaları gerekir. Nakit akışındaki aksamaları önlemek için nakit bütçesi hazırlanmalıdır. Nakit akışı planlamasında işletmenin ödeme

243 _{Göktan-Çakıcı, a.g.e., s.118.} 244 _{Tokaç, a.g.e., s. 60.}

araçları olan kasadaki nakit ve bankadaki emre hazır tutarlar kullanılır245. Nakit bütçesi, nakit girişleri ile planlanan dönemdeki ödemelerin zamanlamasının yapıldığı bir araçtır.

Nakit bütçesi ile nakit akış tablosu birbirine karıştırılmaktadır. Nakit bütçesi gelecekle ilgili olarak hazırlanan ve planı yansıtan tablolardır. Nakit akış tabloları ise; geleceğe ışık tutmak için geçmişi değerlendirerek o dönemde gerçekleşen nakit hareketleri göstermek amacıyla hazırlanan tablolardır. Bu tabloların nakit bütçesinden farkı, geçmişle ilgili olmasıdır.246

Nakit bütçesi, ek fon gerekip gerekmediğini veya yatırıma yöneltilebilecek atıl fonların varlığını tespit etmek için kullanılır247.

Nakit bütçesi uzun dönemli ve kısa dönemli olarak hazırlanır. Kısa dönemli nakit bütçesinde işletmenin gelecek dönemdeki nakit ihtiyacını belirleyerek, işletmenin ödeme gücü kontrol altında tutulur. Uzun dönemli nakit bütçesinde ise işletmenin uzun dönemli amaçlarını gerçekleştirmek için gerekli nakit miktarını sağlayacak planların ana hatları belirlenir. Nakit bütçesi ile işletmenin faaliyetleri için gerekli nakdin en ucuz maliyetle, en uygun yer ve zamanda hazır bulundurulması sağlanır. Nakit bütçelerinin fiilen yararlı sonuçlar verebilmesi için mümkün olduğu kadar kısa aralıklarla hazırlanmalı, ayrıntılı nakit akış tablolarını günlük karşılaştırmalara kadar götürmeli, günlük, haftalık, aylık, üç aylık ve yıllık karşılaştırmalar gibi ayrı ayrı ve birbirleri ile ilgili tablolar biçiminde düzenlenmelidir248.

Nakit bütçesi, nakit girişleri ve nakit çıkışları olmak üzere iki bölümden oluşur. Nakit bütçesi daha önce hazırlanan işletme bütçelerindeki verilerden yararlanarak hazırlanır. Ancak nakit bütçesindeki temel ilkenin nakit oluşu bu bütçe ile diğer bütçeler arasındaki farklılığı yaratır.

Nakit bütçesi düzenlenirken iki temel yöntemden faydalanılır.249 Bunlar: 1. _{Nakit Tahsilat ve Ödemelerin Direkt Tahmin Yöntemi}

Bu yöntem, kâr planlaması ve kontrolüne yer veren ve yıllık işletme bütçelerinin hazırlandığı işletmeler tarafından uygulanır. İşletmenin üretim, satış, gider ve yatırım bütçeleri incelenir ve meydana getirdikleri nakit giriş ve çıkışları ara dönemler itibariyle

245 _{Güvemli, a.g.e., s. 226}

246 _{S. Sadi Işıklılar, İşletme Planlaması, İstanbul 1997, s. 267.}

247 _{Samuel E. Schaffer, Daha İyi Bütçe Nasıl Yapılır?, (Çev: Yakut Güneri), İstanbul 1988, s. 79.} 248 _{Melih Erdoğan, a.g.e., s. 390.}

saptanır. Nakit girişleri, peşin satışlar, alacaklar, faiz gelirleri, aktif değerlerin satışı gibi kaynaklardan sağlanır. Nakit çıkışları da hammadde ve diğer malzemelerin satın alınmaları, direkt işçilikler, yatırım harcamaları, borç, faiz, temettü ve vergi ödemeleri için yapılır.

2. Düzeltilmiş Net Kâr Yöntemi

Bu yöntemde işletmenin proforma gelir tablosundan vergilenmemiş net kârı tahmin edilir. Bu kâra, nakit çıkışı gerektirmeyen amortisman gibi kalemler eklenerek, faaliyetler tarafından oluşturulan nakit belirlenir. Böylece net kâr, nakit esasına dönüştürülür. Diğer nakit giriş ve çıkışlarının da tahmini yapılarak nakit bütçesi hazırlanır. Bu yöntem nakit giriş ve çıkışlarını ayrıntılı olarak göstermediği için uzun dönemli nakit bütçesine daha uygundur.

Nakit bütçesinin amaçları şunlardır:

- Nakit akışının zaman içinde işletme çalışmalarının akışıyla uyumunu sağlamak250 - İşletmenin minimum nakit ihtiyacını belirlemek

- Nakit açığı ve fazlasını saptamak

- Para tedariki için önceden önlem alınmasına olanak sağlamak - Nakit hareketlerinin etkili kontrolünü sağlamak

- Nakit fazlasını verimli hale getirecek önlemlerin alınmasına olanak vermek - İşletmenin ödeme kapasitesinin her zaman hazır halde tutulmasını temin etmektir. Nakil bütçelerinin unsurları şu şekilde sıralanabilir251:

- Ekonomik tahminler: Herhangi bir nakit akış tahmini enflasyon oranları ve Caiz oranlan gibi makroekonomik faktör öngörüleri üzerine kurulmalıdır. Pazar koşulları projeksiyonu da son derece önemlidir. Pazara sunulan yeni rakip ürünler, demografik değişiklikler, yasal düzenlemeler tahmin sürecinde açıkça yer almalıdır. Satın alma koşulları ve iş gücü maliyeti projeksiyonu hazırlanmalıdır.

- Satış Tahminleri: Satış tahminleri geçmiş satışları miktar, değer ve mevsimsel olarak dikkate alarak hazırlanmalıdır. Aynı zamanda olası ürün dağılımlarını, pazar trendlerini, yeni mamul üretimlerini ve potansiyel rakip faaliyetlerini kapsamalıdır. Firmalar üretim plan için geçmiş sevkiyatları değil, geçmiş müşteri sipariş kayıtlarını ve üretim çevrim sürelerini dikkate almalıdırlar. Bununla beraber geçmiş alacak tahsil oranları nakit dönüşlerini tahmin etmek için kullanılabilir.

250 _{Güvemli, a.g.e., s.226} 251 _{Bulat, a.g.e., s. 215-216.}

- Satın Alma Tahmini: Satın alma tahmini satış tahminindeki ürün dağılımı ile aynı karışımı içermelidir. Aynı zamanda satın alma fiyatlarındaki tüm enflasyon etkilerini içermelidir. Firmalar geçmiş stok devir hızlarını temel alarak, satın alma verilerini belirlemelidir.

- Ücret Ödemelerinin Tahmini: Yönetici ve direkt işçilik tahminleri ücret artış oranları ve ücret seviyeleri dikkate alınarak hesaplanmalıdır. Projekte edilen çalışan sayısı temel alınmalıdır. Tüm yan ödemeler, vergiler ve yasal ücret artış oranları projeksiyona dahil edilmelidir. Firma ortağı yöneticilerinin tüm ücret ve ödemeleri hesaplamalardan çıkarılmalıdır.

- Operasyon Harcamalarının Tahmini: Kira, telefon, operasyon malzemeleri, sigorta, yakıt, danışmalık ve hizmet satın almaları gibi harcamalar geçmiş harcamalar dikkate alınarak senaryo edilmelidir. Bu harcamalar enflasyon oranında değerlendirilmelidirler.

- Sermaye Yatırımlarının Tahmini: Satış tahminlerine ulaşabilmek için gerekli olabilecek kapasite artışı veya ayarlaması için ihtiyaç duyulan makine ve ekipmanın maliyeti tahmini yapılan yıl için öngörülmelidir. Sermaye harcamaları tahmini satın alma veya leasing kararı için finansal analizleri içermelidir. Bu finansal analizler, nakit harcamalar ve nakit geri dönüşünü de içermelidir.

- Vergi Tahminleri: Gelir vergisi tahminleri firmanın yapısına, yasal uygulama ve ücret ödeme takvimlerine göre tahmin edilmelidir.

- Fonlama Tahmini: İşletmenin ihtiyaç duyduğu fonların, faiz ve kâr payı ödemeleri diğer harcamalardan ayrılarak tahmin edilmelidir.

Nakit bütçesi düzenlerken gerekli bilgiler252; - Dönem başı nakit mevcudu

- Dönem içi nakit girişleri - Dönem içi nakit çıkışları Formülü253;

Nakit Bütçesi = Dönem başı nakit mevcudu + Dönem içi nakit girişleri – Dönem içi nakit çıkışları

252 _{Küçüksavaş, a.g.e., s. 445.} 253 _{Küçüksavaş, a.g.e., s. 445.}