Kârın Dağıtılmasına ĠliĢkin SPK Sistemi

18.12.1999 tarihli ve 23910 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 15.12.1999 tarihli ve 4487 sayılı Kanunla değiĢik 2499 sayılı SerPK md.15‟de;

HAAO‟ların esas sözleĢmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Bu oran, Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aĢağı olamaz. Kurul, ihraççıların türleri ve dağıtılabilir kâr tutarları itibariyle temettü dağıtım zorunluluğunu kaldırabilir veya erteleyebilir.

284 ĠMREGÜN, AO., s.296, dn. 40; AYTAÇ, Sempozyum, s.56; AYTAÇ, Sermaye Piyasası Hukuku ve Hisse Senetleri, s.173.

285 DOMANĠÇ, ġerh, s.1528; AYTAÇ, Sempozyum, s.56,

286 AYTAÇ, Sempozyum, s.57.

287 AYTAÇ, Sempozyum, s.57; KrĢ, AKBĠLEK, a.g.t., s.86.,Yazar, “pay sahiplerinin ortaklığa

getirdikleri sermayenin ortaklık açısından bir kâr payı dağıtma bedeli olacağını, ancak bunun miktarının ortalama olarak kredi faizinden düĢük, mevduat faizinden yüksek olması gerektiğini” ifade etmiĢtir.

288 AKBĠLEK, a.g.t., s.87.

YK üyeleri ile memur, müstahdem ve iĢçilere kârdan pay dağıtılabilmesi için esas sözleĢmede hüküm bulunması Ģarttır. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ve esas sözleĢmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ayrılmadıkça baĢka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve YK üyeleri, memur, müstahdem ve iĢçilere kârdan pay dağıtılmasına karar verilemeyeceği gibi, belirlenen birinci temettü ödenmedikçe bu kiĢilere kârdan pay dağıtılamaz.

Temettü hesap dönemi sonu itibariyle mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eĢit olarak dağıtılır.

HAAO‟lar, sermaye piyasası mevzuatına uygun olarak düzenlenmiĢ ve bağımsız denetimden geçmiĢ üçer aylık ara dönemler itibariyle hazırladıkları mali tablolarında yer alan kârlarından, kanunlara ve esas sözleĢmeye göre, ayırmak zorunda oldukları yedek akçeler ile vergi karĢılıkları düĢüldükten sonra kalan kısmın yarısını geçmemesi, esas sözleĢmelerinde hüküm bulunması ve GK kararıyla ilgili yılla sınırlı olmak üzere YK‟ya yetki verilmesi koĢullarıyla temettü avansı dağıtabilirler. Her ara dönemde verilecek temettü avansı bir önceki yıla ait bilanço kârının yarısını aĢamaz. Önceki dönemde ödenen temettü avansları mahsup edilmeden ilave temettü avansı verilmesine ve temettü dağıtılmasına karar verilemez. Temettü avansı dağıtımına karar verilmesinde ve avansın ödenmesinde Türk Ticaret Kanununun, bilanço ve gelir tablosunun kabulüne ve kârın dağıtılmasına iliĢkin olup, bu madde hükmüne aykırı olan hükümleri uygulanmaz. YK üyeleri ve temsilcisi oldukları tüzel kiĢiler, Ģirket denetçileri, bağımsız denetimi yapanlar ve bağlı oldukları gerçek ve tüzel kiĢiler, ara dönemler bilanço ve gelir tablolarının gerçeği aksettirmemesinden veya mevzuat ile muhasebe ilke ve kurallarına uygun olarak düzenlenmemiĢ olmasından doğan zararlar için Ģirkete, pay sahiplerine, Ģirket alacaklılarına ve ayrıca doğrudan doğruya olmak üzere temettü avansının kararlaĢtırıldığı veya ödendiği bilanço yılı içinde pay senedi iktisap etmiĢ bulunan kiĢiler ile üçüncü kiĢilere karĢı müteselsilen sorumludurlar. Hukuki sorumluluk doğuran hallerin varlığı halinde, pay sahipleri, YK üyeleri, denetçiler ve Kurul tarafından kararın ilanından itibaren otuz gün içinde, 12 nci maddenin altıncı fıkrasındaki esaslar çerçevesinde iptal davası açılabilir. Kurul, yasalardan kaynaklanan yükümlülüklerin doğruluk incelemesi dahil bilanço ve gelir tablolarını denetleme ve düzeltmeye yetkilidir. Vergi Usul Kanununun vergi incelemesine iliĢkin hükümleri saklıdır.

Bu fıkranın uygulanmasına iliĢkin esaslar Kurul tarafından belirlenir.

HAAO‟ların sermaye artırımlarında, bedelsiz paylar artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılır.

HAAO‟lar; yönetim, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak iliĢkili bulunduğu diğer bir teĢebbüs veya Ģahısla emsallerine göre, bariz Ģekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi örtülü iĢlemlerde bulunarak kârını ve/veya mal varlığını azaltamaz.”hükmü yer almaktadır.

Kanun metninden de anlaĢılacağı üzere, SerPK md. 15 ile kâr payı ile bağlantılı birçok düzenleme yapılmıĢtır. Buna göre,

Maddenin birinci fıkrasına göre, HAAO‟ların esas sözleĢmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur²⁸⁹. Bu miktar Kurul tarafından belirlenecek ve tebliğlerle ilan edilecek miktardan aĢağı olamaz. 4487 sayılı kanunun değiĢiklikten önce bu hükümdeki birinci temettü oranının gösterilmesi zorunluluğu sadece hisse senetleri halka arz yolu ile satılan AO‟lar için öngörülmüĢ iken, bu değiĢiklikle söz konusu fıkranın kapsamı geniĢletilmiĢ ve tüm HAAO‟lar için zorunluluk getirilmiĢtir²⁹⁰.

Maddenin ikinci fıkrasında daha önceden sadece birinci temettüünün “ayrılması”

yeterli görülmüĢ iken, yapılan değiĢiklikle birinci temettüünün “dağıtılması” Ģartı getirilmiĢtir²⁹¹.

Maddenin üçüncü fıkrası ile “kıstelyevm” kuralından vazgeçilerek kâr paylarının pay sahiplerine ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eĢit olarak dağıtılacağı ilkesi kabul edilmiĢtir.

Maddenin dördüncü fıkrası ile geliĢmiĢ dünya piyasalarında da kabul edilen

“temettü avansının” ülkemizde de dağıtılabileceği hüküm altına alınmıĢtır.

Maddenin beĢinci fıkrasında, HAAO‟larda sermaye artırımlarında dağıtılacak

“bedelsiz payların artırım tarihindeki mevcut paylara dağıtılacağı” ilkesi kabul edilmiĢtir.

Maddenin altıncı ve son fıkrası ile de; HAAO‟ların yönetim, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak iliĢkili bulunduğu diğer bir teĢebbüs veya Ģahısla emsallerine göre, bariz Ģekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi

289 TEKĠNALP Ünal, Sermaye Piyasası Kanununa Göre, Kâr Dağıtım Esasları, Ġk. Mal. Der., C.XXVIII, 1981, S.5, s.229.

290 ÜNAL Oğuz KürĢat, Sermaye Piyasası Hukuku ve Mevzuatı(Halka Açık Anonim Ortaklıklar), Ankara 2005, s.289.

291 AKBĠLEK, a.g.t., s.90.

örtülü iĢlemlerde bulunarak kârını ve/veya mal varlığını azaltamayacağı kabul edilmiĢtir. Bu hükümle ortaklıkların çeĢitli bahanelerle ortaklığın içerisini boĢaltarak pay sahiplerinin kâr payı almalarının engellenmesinin önüne geçilmeye çalıĢılmıĢtır.

b. Sermaye Piyasası Kurulunun Birinci Temettüe ĠliĢkin Düzenlemesi HAAO'larda pay sahiplerinin birçoğu, ferdî tasarruflarını veya ellerinde bulunan fonların değerlendirilmesi için sermaye piyasası araçlarına yatırım yapan gerçek kiĢi veya hükmî Ģahıslardır²⁹². Bu kiĢilerin temel amaçları ortaklık payından yeterli bir Ģekilde kâr payı almaktır. Bu yeterlilik Ģüphesiz ki, koymuĢ bulundukları sermayenin getiriĢinin, diğer yatırım araçlarına yatırım yapmakla elde edecekleri menfaatle orantılı olmalıdır. Ancak gerek Kurul'un tespit edeceği oranlarda gerek esas sözleĢme ile tespit edilecek oranlarda aĢırıya kaçılmamalı ve kâr payı dağıtımı suretiyle sermayenin iadesi gibi bir sonuçla da karĢılaĢılmamalıdır²⁹³. Hisse senetlerine yapılan yatırımlarda kâr elde edememe rizikosu her zaman vardır. Ancak bir de kâr elde edilmesine rağmen ortaklığın geliĢmesi gibi sebeplerle yeterli kâr dağıtımının yapılmaması da en azından HAAO'lar için savunulamaz. Zaten SerPK'nın genel amacı yatırımcıyı korumak olduğu gibi, SerPK md. 15 hükmünün amacı da, yatırımcıların kârdan belirli bir pay alabilmelerini sağlamak ve böylece pay sahipliğini de cazip hâle getirmektir²⁹⁴.

Yukarıda da belirtmiĢ olduğumuz üzere, kârın yeterince dağıtılmamasına bir tepki olarak doğan SerPK md.15‟e göre, birinci temettü oranının esas sözleĢmede belirtilmesi mecburiyeti bunun dağıtımının da mecburi olduğu anlamına gelmektedir.

Bu anlamda HAAO‟lar istisnalar dıĢında kâr dağıtmama kararı veremeyeceklerdir. Bu istisnada Kurul tarafından belirlenecek olup bu istisnai durum çalıĢmamızın ilerleyen bölümlerinde ayrıntılı olarak incelenecektir²⁹⁵.

(1) Hisse Senetleri Borsada ĠĢlem Gören Ortaklıklarda Birinci Temettü Oranı ve Temettü Dağıtımı

Hisse senetleri ĠMKB'de iĢlem gören AO‟lar, SPK tarafından belirlenecek miktardan az olmamak üzere, esas sözleĢmede birinci temettü oranını göstermek zorundadırlar. Asgari oran Seri: IV, No: 27 sayılı Temettü ve Temettü Avansı

292 ÜNAL, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s.291.

293 ÜNAL, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s.291; SOMER, a.g.e., s.123.

294 ÜNAL, Halka Açık Anonim Ortaklıklar, s.291.

295 Bkz. s.94-95.

Tebliğiyle belirlenmiĢtir. Buna göre, ĠMKB Ģirketlerinin birinci temettü tutarı, hesap dönemi kârından kanunlara göre, ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiĢ yıl zararları düĢüldükten sonra kalan dağıtılabilir kârın % 20²⁹⁶'sinden az olamaz (Tebliğ md. 5)²⁹⁷.

Oranı ve miktarı belirlenerek birinci temettü belirlenmiĢ ise de ĠMKB ortaklıkları birinci temettüü dağıtıp dağıtmama serbestîsine sahiptirler. ĠMKB ortaklıkları, GK kararına bağlı olarak temettüü; tamamen nakit olarak, tamamen hisse senedi olarak, kısmen nakit kısmen hisse senedi vererek kalanını ortaklık bünyesinde bırakarak dağıtılabilecekleri gibi tamamen ortaklık bünyesinde de bırakabilirler²⁹⁸. Ancak, SPK GK gündemi ilan edilinceye kadar, bir önceki dönemin kârından ayrılacak birinci temettüü nakden dağıtma zorunluluğu getirebilir. Birinci temettüü dağıtıp dağıtmama ve dağıtılacaksa bunun Ģeklini belirleme yetkisi GK‟dadır. Ancak, temettüün tamamen veya kısmen hisse senedi verilerek dağıtılması düĢünülüyorsa, beĢinci ay sonuna kadar sermaye artırımının gerçekleĢtirilerek yeni hisse senetlerinin pay sahiplerine fiilen teslim edileceği dikkate alınarak GK toplantı tarihinin mümkün olduğu kadar erken yapılması gerekir. Tespit edilen birinci temettüü dağıtmayan AO'lar bu miktarı olağanüstü yedek akçeye ekleyeceklerdir²⁹⁹.

(2) Hisse Senetleri Borsada ĠĢlem Görmeyen Ortaklıklarda Birinci Temettü Oranı ve Temettü Dağıtımı

Hisse senetleri borsada iĢlem görmeyen HAAO‟lar bakımından birinci temettü oranının esas sözleĢmede gösterilmesi ve bunun asgari miktarı ĠMKB ortaklarından farklı değildir³⁰⁰.

296 SPK tarafından 2008 yılı hesap döneminin kârlarının dağıtımına iliĢkin Kurulun 09.01.2009 tarih ve 1/6 sayılı kararında; “payları borsada iĢlem gören Anonim Ortaklıklar için, asgari kâr dağıtım oranının Seri:IV No:27 sayılı “Sermaye Piyasası Kanununa Tabi Olan Halka Açık Anonim Ortaklıkların Temettü ve Temettü Avansı Dağıtımında Uyacakları Esaslar Tebliğinin 5‟nci maddesinde belirtildiği üzere %20 olarak uygulanmasına, bu dağıtımın genel kurullarda alacakları karara bağlı olarak nakit yada temettüün sermayeye eklenmesi suretiyle ihraç edilecek payların bedelsiz olarak ortaklara dağıtılması yada belli oranda nakit, belli oranda bedelsiz pay dağıtılması suretiyle gerçekleĢtirebilmesine” kârar vermiĢtir.(http://www.spk.gov.tr/daireduyurukarargoster.aspx?aid=81&ct=f&ext=.pdf&filename=81.pdf)

297 KAYAR, a.g.m., s.471.

298 KOÇ Selman, Halka Açık Anonim Ortaklıklarda Yedek Akçe ve Kâr Payı Uygulamaları, Vergi Dünyası, Ağustos 2003, s.264

299 KAYAR, a.g.m., s.471.

300 KAYAR, a.g.m., s.471.

ĠMKB ortaklıklarından farklı olarak, hisse senetleri borsada iĢlem görmeyen HAAO'ların birinci temettüü nakden dağıtmaları esastır. Bununla birlikte bu ortaklıklardan özellikle aktif büyüklüğü belli bir miktarı aĢmayanlar için nakden dağıt-ma zorunluluğu yumuĢatılmıĢtır. Bu ortaklıklardan bağımsız denetim muafiyeti kapsamına girmeyenler (2002 yılında aktif büyüklüğü 2.150 milyar TL'yi geç-meyenler³⁰¹) birinci temettüü nakden ve/veya hisse senedi biçiminde dağıtabilirler.

Birinci temettüü kısmen veya tamamen hisse senedi biçiminde dağıtmak isteyen ortaklıkların, ilanla ortaklarından talep toplamaları zorunludur. Talep toplama süresi en az 15 gün olmalıdır. Talepte bulunmayan ve/veya bulunamayan ortakların iradeleri temettüün nakden ödenmesi Ģeklinde değerlendirilir.

Esas sermaye sistemindeki ortaklıklarda, toplanan talepler dikkate alınarak bi-rinci temettüün kısmen veya tamamen hisse senedi biçiminde dağıtılması yönünde talep oluĢması durumunda, sermaye artırımının karara bağlanacağı GK‟ya davete iliĢkin süreler çerçevesinde madde tadil Tasarısı için SPK'dan uygun görüĢ alınır³⁰².

Kıstelyevm esasının uygulanmaması ve temettüe hak kazanma zamanı bakımın-dan ÎMKB Ģirketleri ile diğer HAAO'lar arasında fark yoktur³⁰³.

C. Temettü Avansı