• Sonuç bulunamadı

Kâmûs-ı Türkî’deki Galatlara Yönelik Bazı İstatistikler

2.3. Kâmûs-ı Türkî’de Galatlar

2.3.4. Kâmûs-ı Türkî’deki Galatlara Yönelik Bazı İstatistikler

Kâmûs-ı Türkî döneminin söz varlığını yansıtan genel bir sözlüktür. Bu yönüyle, döneminin Türkçesinde kullanımda olan Türkçe sözcüklerin yanında Arapça, Farsça, Rumca vb. yabancı kökenli söz varlığına ve aynı zamanda atasözleri, deyimler, kalıp sözler vb. olmak üzere çeşitli bir sözvarlığına sahiptir. Yine döneminde varlık gösteren galat unsurlar da Kâmûs-ı Türkî’nin ele aldığı söz varlığı içinde yer almıştır.

Kâmûs-ı Türkî’nin ele aldığı 29.08522 (Çiçek, 2009: 188) söz varlığı içinde 1139

maddede galatlara yönelik açıklamalar ve örneklere rastlanmıştır. Bu 1139 madde KT söz varlığı içinde 3,92%’lik bir yer tutmaktadır. Demek oluyor ki KT söz varlığının 3,92%’lik bir kısmında galat açıklaması ve örneği yer almaktadır. Elbette ki galatların belirlenmesinde kullanılan ölçütler dikkate alındığında ses bilgisinden söz dizimine kadar bütün dil bilgisel düzeylerde çok daha fazla galat oluşum tespit etmek mümkündür. Fakat bu çalışmada galatların tespiti yalnızca KT yazarının (Şemseddin Sami) açıklamalarını esas aldığından, tespit edilen galatların rakamı bununla sabittir. Buna göre KT’de galat açıklamalarının bulunduğu maddelerin bütün söz varlığına oranı tablo ve grafik üzerinde şu şekilde gösterilmektedir:

Tablo 1. Galat Maddelerin Toplam Söz Varlığına Oranı Tablosu

Maddeler Galat Diğer Toplam

Adet/Sayı 1139 27946 29085

Oran 3,92% 96,08% 100%

22 Ali Çiçek, KT içerisinde “ve, yahut bağlaçlarıyla anlamı verilmeksizin hemen altındaki kelimeye bağlanan 255 kelime dahil”olmak üzere toplamda 29.085 madde tespit etmiştir (Çiçek, 2009: 188).

Şekil 1. Galat Maddelerin Toplam Söz Varlığına Oranı Grafiği

Burada bahsedilen 1139 maddenin her birinde farklı farklı galat oluşumlar gösterilmiş değildir. Bazı maddelerde birden fazla galat örneği belirtildiği gibi, bazı galatlardan ise birden fazla maddede ortak olarak bahsedilmiştir. Örneğin, al maddesinde al yanak, gaga burun ve pala bıyık olmak üzere üç (3); elastiḳ maddesinde

elastikî ve elastikiyyet olmak üzere iki (2) farklı galat örneği verilmektedir. Diğer

taraftan ise galat olan sırmakeş (< sırma-keş) örneğine ṣırma-keş, sīm-keş ve keş maddelerinde; nezāket örneğine ise hem nezāket hem de nāziklik maddelerinde rastlanılmaktadır. Bu bakımdan 1139 maddeden 58’sinde birden fazla (genellikle iki/2) galat örneği verilmişken, toplamda 56 farklı galat örneği ise 122 maddede ortak olarak yer almaktadır. Bununla birlikte Kâmûs-ı Türkî’de 1139 maddede galat açıklaması yapılan toplam 1188 örnek söz konusudur. Bunlardan aynı olan örnekler dışarıda bırakıldığında ise, 1169 farklı örnek tespit edilmiştir.

Galatların ortaya çıkış nedenlerinin tespitinde sözcüklerin veya dilbilgisi unsurlarının (Arapça çokluk eki, Farsça tamlama yapısı vb.) kökenleri önemli bir kriter oluşturmaktadır. Bu bakımdan galatların kökenlerine göre sayısal dağılımını belirlemek de önemli görünmektedir. Fakat, kökenleri açısından galatların genel olarak tek bir dile dayanan yapılar olduğunu söylemek mümkün değildir. Galatların büyük çoğunluğu yapısında farklı dillerden unsurları barındırmaktadır. Afacan (< āfet-i cān) örneği Arapça āfet ve Farsça cān kelimelerinin Farsça tamlama biçiminden bozulmuş; gün-be-

Galat 1139 3,92% Diğer 27946 96,08% Galat Diğer

gün örneği Türkçe ve Farsça sözcüklerin yine Farsça söz dizimine girmesiyle meydana

gelmiş; iğnedan (< iğne-dān) ve oyunbaz (< oyun-bāz) gibi örnekler yine Türkçe ve Farsça unsurları taşımakta; otlakiye (< otlak+iyye), gidişat (< gidiş-āt), hoşnudiyet (<

ḫoşnūd+iyyet), kraliyet (kral+iyyet) vb. örnekler de yine Türkçe, Arapça, Farsça ve Batı

kökenli unsurları barındıran yapılardır. Yine kendisi Farsça olan nāzik, mühür vb. kelimelerden Arapça kalıba somka yöntemiyle nezāket, temhīr vb. kelimeler ortaya çıkarılmış; alay-ı meẕkūr, rapor-ı evvel, iʾāde-i vizita gibi örnekler ise Türkçe ve Batı kökenli sözcüklerin Arapça kelimeler ile birlikte Farsçanın söz dizim yapısına girmesiyle oluşturulmuştur. Bu noktada sözlüksel ögelerin köken olarak karma bir görünüm sergilemelerinin yanında, ikinci bir katman olarak dilbilgisel ögeler de bu karma yapılanmalar içine dahil olmaktadır. Bu bakımdan bu yapılar köken açısından tek bir dile ait olmadıkları gibi, bunların dillerine/kökenlerine göre dağılımlarını belirlemek de mümkün değildir. Fakat kökeni ne olursa olsun, oluşum süreçleri açısından bütün galatları kapsaması yönüyle, galatların dil bilgisel düzeylerine göre sayısal dağılımını yapmak mümkündür.

Galatların ortaya çıkış sürecindeki değişiklikler sessel, biçimsel, söz dizimsel, anlamsal ve yazımsal düzeylerde gerçekleşmektedir. Bu bakımdan bu çalışmada da galatlar bu dil bilgisisel düzeylerine göre ele alınmıştır. Buna göre ise, Kâmûs-ı Türkî’de galat açıklamasıyla birlikte verilen 1188 örneğin oluştukları dil bilgisel düzeylerine göre sayısal ve yüzdelik dağılımı şu şekildedir:

 Ses bilgisel düzeyde ortaya çıkan galatlar: 428 = 36,03%  Biçim bilgisel düzeyde ortaya çıkan galatlar: 343 = 28,86%  Söz dizimsel düzeyde ortaya çıkan galatlar: 155 = 13,05%  Anlambilgisel düzeyde ortaya çıkan galatlar: 145 = 12,21%  İmlâ düzeyinde ortaya çıkan galatlar: 117 = 9,85%

Burada verilen bilgiler şu şekilde tablolaştırılmıştır:

Tablo 5.1: Galatların Dil Bilgisel Düzeylerine Göre Dağılım Tablosu

Düzeyler Ses Bilgisi Biçim Bilgisi Söz Dizimi Anlam Bilimi İmlâ Toplam

Adet/Sayı 428 343 155 145 117 1188

Şekil 2. Galatların Dil Bilgisel Düzeylerine Göre Dağılım Grafiği Ses Bilgisi 428 36,03% Biçim Bilgisi 343 28,86% Söz Dizimi 155 13,05% Anlam Bilimi 145 12,21% İmlâ 117 9,85% Ses Bilgisi Biçim Bilgisi Söz Dizimi Anlam Bilimi İmlâ

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ARAŞTIRMALAR TARİHÇESİ

Galatları konu edinen çalışmalar 15.-16. yüzyıllara, ilk galatat sözlüklerine dek uzanmaktadır. Aynı şekilde Cumhuriyet Döneminde de dilsel yanlışlıkları ve kural dışı kullanımları ele alan çalışmalar mevcuttur. Fakat bu çalışmalar bir anlamda galatları/dil yanlışlarını derleme çalışmaları niteliğindedirler. Diğer taraftan ise bizzat bu derlenen malzemeyi ele alıp onu dil inceleme alanları (dil bilgisi, dil bilimi vb.) ve bu alanların yöntemleri açısından değerlendiren çalışmalar mevcuttur. Bu noktada derlem (galatat sözlükleri) ve dil inceleme alanları açısından yapılan çalışmalar birbirinden ayrılmaktadır. Bu çalışma da bizzat derlenen malzeme üzerine dil inceleme alanları açısından yaklaşan ve bu malzemeyi dil inceleme alanlarının yöntemlerine göre ele alıp değerlendiren bir çalışma olması yönüyle araştırmalar tarihçesi de bu çizgi üzerinde oluşturulacaktır. Böylece bir taraftan galatlar üzerine yapılmış olan incelemelerin galatları ele alış biçimleri ve içerikleri genel hatlarıyla sunulmuş olacağı gibi, diğer taraftan da galatları ele alan bu çalışmalar ile bizim tez çalışmamız arasındaki yakınlık ve farklılıklar da görülmüş olacaktır. Buna göre araştırmalar tarihçesi “Literatür Özetleri” ve “Galatların Sınıflandırılması” olarak iki başlık altında incelenecektir.