Jandarmanın Adli Makamlarla İlişkileri

Jandarmanın Cumhuriyet savcısı ile olan ilişkileri konusuna dolaylıda olsa birinci bölümde incelediğimiz adli kolluk konusu içerisinde değinmiştik. Ancak bu bölümde daha ayrıntılı olarak incelenmiştir.

Adlî teşkilâtın ilçe esasına göre kurulmuş olması nedeniyle, her ilçedeki Asliye Mahkemesi teşkilâtının yanında bulunan ilçe jandarma komutanları, o ilçe bakımından jandarmanın adlî kolluk amiridir. İlçe jandarma komutanlığının, komutan dışında kalan subay, astsubay, uzman jandarma, erbaş ve erleri; adlî görevlerin yerine getirilmesi bakımından adlî kolluk memuru sayılırlar. İl jandarma komutanlarının, adlî kolluk görevini fiilen yürütme yükümlülükleri yoktur. Ancak ilçe jandarma komutanlıklarının diğer görevleri yanında, adlî kolluk görevlerini denetleme yetki ve sorumlulukları vardır (Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri Yönetmeliği md.148)²⁸⁶.

Cumhuriyet savcısı ile kolluğun ilişkileri 01.06.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 160-168.

maddeleri ile bu kanunun 167. maddesine istinaden hazırlanarak 01.06.2005 günü yürürlüğe giren adli kolluk yönetmeliği ile yeniden düzenlenmiştir.

285 AKTÜRK/ ERSAN/ÖZBEK/SAVLIK/SARIER, age., s.9-10.

286 Adli kolluk sorumluluğu olmayan bir amirin adli görevleri denetlemesi ve adli konuları yönlendirmesi görevleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuzluğu gidermek için Adli Kolluk Yönetmeliğinin 5.maddesi ile “Adli kolluk görevlilerine, adli görevi bulunmayan üstleri tarafından, yürütülen soruşturma ile ilgili emir ve talimat verilemez.” hükmü getirilmiştir. Adli kolluk görevlilerinin bu düzenlemeye rağmen ceza ve sicil verme yetkisini elinde bulunduran amirlerin emirlerine uymama ihtimali zayıftır. Bu nedenle İl Jandarma Komutanlarının da adli sorumluluğunun bulunması daha uygun olacaktır.

Adli kolluk yönetmeliğinin 4. maddesi ile “asgari tam teşekküllü bir jandarma karakolu” bulunan yerlerde, mevcut imkanlar ölçüsünde yeterince adli kolluk personeli görevlendireceği hükme bağlanmıştır²⁸⁷.

Cumhuriyet savcısı jandarma sorumluluk sahasında meydana gelen soruşturma işlemleri ile ilgili emir ve talimatlarını öncelikle jandarma birimlerinde adli kolluk görevlisi olarak belirlenmiş ve kimlikleri Cumhuriyet savcılıklarına bildirilmiş olan jandarma personeline yaptırmaktadır. Jandarma birimlerinde ki adli kolluk görevlileri, Cumhuriyet savcısının adli görevlere ilişkin emirlerini gecikmeksizin yerine getirmek zorundadır (Adli Kolluk Yönetmeliği md.6). Jandarma adli kolluk görevlileri, kendilerine yapılan bir suça ilişkin ihbar veya şikayetleri; el koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri derhal Cumhuriyet savcısına bildirecek ve işin aydınlatılması için gerekli soruşturma işlemlerine başlayacaktır (Adli Kolluk Yönetmeliği md.6).

Gerektiğinde veya Cumhuriyet savcısının talebi halinde, jandarmada görev yapan diğer kolluk birimleri (önleyici kolluk timleri) de adli kolluk görevini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu durumda, bu jandarma personeli hakkında, adli görevleri dolayısıyla Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uygulanacaktır (Adli Kolluk Yönetmeliği md.7).

Cumhuriyet başsavcıları her yılın sonunda o yerdeki adli kolluğun sorumluları hakkında (İlçe Jandarma Komutanları) bir değerlendirme raporu düzenleyerek sicil amirlerine verilmek üzere illerde valilere, ilçelerde kaymakamlara gönderecektir (Adli Kolluk Yönetmeliği md.11).

Cumhuriyet başsavcıları veya Cumhuriyet savcıları, adli görevlerinin gereği olarak, gözaltına alınan kişilerin bulundurulacakları jandarma birimlerinde ki nezarethaneleri, varsa ifade alma odalarını, bu

287Ceza Muhakemesi Kanunu ve Adli Kolluk Yönetmeliğinin bu hükümlerine istinaden tüm ilçe jandarma komutanlıklarında ve tam teşekküllü karakollarda asayiş timleri kurulmuştur.

Bu timlerden bir kısmına adli kolluk görevi verilerek adli kolluk timi denmiş, bir kısmınada önleyici kolluk timi denmiştir. Bu birimlerde görev yapan adli kolluk amir ve sorumlularının isimleri ise yetkili Cumhuriyet savcılıklarına bildirilmiştir.

kişilerin durumlarını, gözaltına alınma sürelerini, gözaltına almayla ilgili tüm kayıt ve işlemlerini denetleyebilirler (Adli Kolluk Yönetmeliği md.13).

İlçe jandarma komutanlıkları, Cumhuriyet savcılıkları ile adlî görevler ve ceza infaz kurumu ve tutukevinden sevk ve nakil ile ilgili konularda doğrudan yazışma yaparlar. Ancak, cumhuriyet savcılığı ile ilgili olsa bile, bu konuların dışındaki hizmet ve görevler ile ilgili yazışmalar, mülkî makam aracılığı ile yapılır²⁸⁸.

Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı hâle dönüştürülerek mümkün olması hâlinde en seri iletişim vasıtasıyla ilgili kolluğa bildirir; aksi hâlde ilgili kolluk görevlilerince alınmasına hazır edilir.

Ancak, kolluk görevlisi emrin yazılı hâle getirilmesini beklemeden sözlü emrin gereğini yerine getirir.

Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin emirlerini kasten veya ihmalen yerine getirmeyen kolluk amir ve memurları hakkında doğrudan, en üst dereceli kolluk amirleri hakkında ise, hâkimlerin görevlerinden dolayı tâbi oldukları yargılama usulüne göre Adalet Bakanlığından izin almak sureti ile soruşturma yapılır²⁸⁹.

b. Mahkeme ve Hâkimlik Makamları ile İlişkiler

Adlî görevlerle ilgili olarak, mahkeme başkanı veya hakimlerin her türlü tebligat evraklarının jandarma tarafından yerine getirilmesi gerekir.

Mahkemeler veya hakimlerin jandarmadan doğrudan doğruya talepte

288 AKTÜRK/ ERSAN/ÖZBEK/SAVLIK/SARIER, age., s.9-11.

289 25.05.2005 5353 sayılı kanunla Ceza Muhakemesi Kanununun 161. maddesi değiştirilmiştir. Kanunun ilk metninde Cumhuriyet savcıları tüm kolluk görevlilerinin adli görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlarda doğrudan doğruya soruşturma yapmaktaydı.

Yapılan bu değişiklikle yeniden eski CMUK hükümlerine dönülmüş ve en üst dereceli kolluk amirleri hakkında hakimlerin görevlerinden dolayı tabi oldukları yargılama usulü uygulanır denmiştir. Bu durumda ilgili kanun hükmü gereğince en üst dereceli kolluk amirlerinin adli görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlardan yargılanmaları için Adalet Bakanlığından izin alınması gerekecektir.

bulunma yetkisi vardır²⁹⁰. Polis bulunmayan yerlerde duruşmaların güvenliğinin sağlanması ve gerektiğinde zor kullanma yetkisi veren mahkeme kararların yerine getirilmesi vb. görevler jandarmadan istenebilir.

Sulh hâkimi de, suçüstü hali ile gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcılığına erişilemiyorsa veya olay genişliği itibarıyla Cumhuriyet savcısının iş gücünü aşıyorsa bütün soruşturma işlemlerini yapabilir. Kolluk makam ve memurları, bu gibi durumlarda sulh hâkimi tarafından verilen görevleri yerine getirmekle sorumludurlar²⁹¹.

c. İcra Memurları ile İlişkiler

İcra memurları, zor kullanmaları gereken veya görev yerine getirilirken engellenmeleri ya da saldırıya uğramaları tehlikesinin olduğu durumlarda, bölgeleri içinde bulunan jandarma iç güvenlik makamlarından yazılı olarak doğrudan yardım isteyebilirler. Jandarma, haciz işlemlerinin yürütülmesi sırasında karşılaşılabilecek güçlükleri ortadan kaldırarak ve emniyeti sağlayarak haciz memuruna yardımda bulunur²⁹².

İcra memuru görevini yerine getirirken karşılaştığı güçlüğü yenmek için zor kullanamaz. Jandarmadan zor kullanmasını istemesi gerekir.

Kapalı kapı, kasa, oda, dolap vb. yerleri açtırmak için çilingir, kaynakçı çağırmak ve hasar nedeniyle ortaya çıkacak masrafları ödemek icra memurunun görevidir. Jandarma direnmeleri kıracak, haciz işlemlerine olanak sağlayacak, kişileri itaat etmeye zorlayacak derecede zor kullanabilir.

Ancak, kişilerin üzerinde bulunabilecek kıymetli evrak, para ve mücevheri ortaya çıkarmak amacıyla arama yapamaz. Haciz yerinden kaçmaya

290 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunundan önce CMUK’un 34. maddesine göre mahkeme başkanları ve hakimler tebliğ veya infaz edilecek kararları Cumhuriyet savcısına verirler ve savcı aracılığı ile tebliğ ve infazı sağlanırdı. Ancak Ceza Muhakemesi Kanununun 36. maddesi gereğince artık mahkeme başkanlarının ve hakimlerin kolluk ile doğrudan yazışma yetkisi vardır.

291 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 163. maddesinde düzenlenen bu husus muğlak ifadeler içermektedir. “Cumhuriyet savcısının iş gücünü aşıyorsa” tabiri yoruma açık bir tabirdir. Burada iş gücünü aşıp aşmadığına kimin karar vereceği de yasada düzenlenmemiştir.

292 SÖZEN/ AKKAŞ/İZCAN/ÇIRAK/GÜL/TEPELER/YILMAZ, age., s.161.

çalışanları yakalamak da jandarmanın görevidir²⁹³(Jandarma Teşkilatı, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği md.151, İcra İflas Kanunu md. 80,81).