Adli Görevleri

Alınan tüm önlemlere rağmen suçların işlenmesini önlemek ne yazık ki, mümkün olamamaktadır. Bugün dünyanın neresine gidilirse gidilsin, insanın olduğu her yerde mutlaka suç işlenmektedir. Bu durum, insanlığın varoluşundan beri devam edegelmiş ve bundan sonra da devam edecektir.

Kolluğun, suçun işlenmesinden sonra suçla ilgili yaptığı işlem ve faaliyetlere, adlî görevler denir¹⁹.

Kolluk adli görevleri kapsamında suç işlendikten sonra bastırıcı ve tenkil edici nitelikte faaliyette bulunmaktadır. Adli kolluk; suç faillerini tespit, suç delillerini araştırıp bulmak ve bunları adli makamlara teslim etmekle görevlidir²⁰.

Kolluğun adli görevlerini düzenleyen temel kanun 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunudur²¹(CMK). Kanunun 161. maddesinde kolluğun genel olarak adli görevleri düzenlenmiştir²².

Ceza Muhakemesi Kanunu Jandarmanın adlî görevlerini nasıl yerine getireceğini detaylı olarak düzenlemiştir. P o l i s V a z i f e ve Selahiyet Kanununun 2/B ve Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanununun 7.

maddesinde kolluğun adli görevleri sayılmıştır. Ayrıca Jandarma Teşkilatı, Görev ve Yetkileri Yönetmeliğinin 81. maddesi; yasalarda dağınık olarak düzenlenmiş olan adlî görevleri bir araya toplayarak özetlediğinden adlî görevlerin yapılmasında bilinmesi ve mutlaka göz önünde tutulması gereklidir. Belirtilen mevzuat hükümleri gözönüne alındığında genel olarak Jandarmanın adlî görevleri;

19 KILIÇ/ USLU/KOÇYİGİT, age., s.1-6.

20 FENDOĞLU Hasan, “Adli Kolluk Üzerine”, Yargıtay Dergisi, C.23, Sayı:3, Ankara 1997, s.234.

21 Resmi Gazete, 17.12.2004, sayı; 25673.

22 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu md. 161: “ (2) Adlî kolluk görevlileri, elkoydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. (3) Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı; acele hâllerde, sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.”

a. Suça ilişkin ihbar veya şikayeti almak, gerekli işlemleri yapmak ve durumu Cumhuriyet savcılığına bildirmek (CMK. md. 158),

b. Doğal nedenlerle meydana gelmediği kuşkusunu doğuracak bir ölüm olayının varlığı veya bulunan bir ölünün kimliğinin belirlenememesi hallerinde gerekli tedbirleri alarak durumu derhâl Cumhuriyet savcısına bildirmek (CMK. md. 159),

c. Cumhuriyet savcısının denetimi ve gözetimi altında adlî olayla ilgili maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, soruşturması yapılan suçtaki şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almak ve şüphelinin haklarını korumak (CMK.

md. 160),

ç. Cumhuriyet savcısının talimatıyla soruşturma işlemine ait her türlü araştırmayı yapmak, Cumhuriyet savcısının ya da diğer yetkili adlî makamların, kanun ve nizamlar çerçevesindeki isteklerine uygun olarak soruşturma işlemlerini ve bilgi taleplerini yerine getirmek (CMK. md.161;

Askeri Mahkamelerin Kuruluş ve Yargılama Usulü Hakkında Kanun md.95/5 ve 97/3²³),

d. El koyduğu olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve Cumhuriyet savcısı tarafından adliyeye ilişkin olarak yapılan talepleri yerine getirmek (CMK. md. 161/2),

e. Polis teşkilatı olmayan yerlerde, duruşmaların güvenlik ve disiplininin sağlanması ya da diğer adlî işlemlerin yürütülüşü sırasında önlem alınması için; Cumhuriyet savcılığı aracılığıyla iletilen kanun ve nizamlara uygun istekleri yapmak,

f. Zor kullanılması gereken durumlarda, görevi yerine getirirken engellenme ya da saldırıya uğrama tehlikesinin bulunduğu durumlarda; İcra

23 Resmi Gazete, 26.10.1963, sayı: 11541.

Memurları tarafından yazıyla istenen yardım görevini yapmak (İcra İflas Kanunu md. 81 ve Jandarma Teşkilatı, Görev ve Yetkileri Yönetmeliği md.151),

g. Soruşturmanın Sulh Ceza Hâkimi tarafından yapılması durumunda Sulh Ceza Hâkimi tarafından talep edilen tedbirleri almak ve araştırmaları yapmak (CMK. md. 163),

h. Adlî görevlerin icrası esnasında, adlî olayın meydana geldiği yerdeki işlemleri yaparken görevini yapmasına engel olan veya yasaların kendisine verdiği yetkilere dayanarak aldığı tedbirlere aykırı davranan kişileri, işlemler sonuçlanıncaya kadar ve gerektiğinde zor kullanarak men etmek (CMK. md. 168),

ı. Yapmış olduğu bütün soruşturma işlemleri hakkında tutanak tanzim etmek (CMK. md. 169),

i. Ceza Muhakemesi Kanununun 90. maddesinde belirtilen şartların meydana gelmesi hâlinde şüphelileri yakalamak, yakalama tutanağı düzenlemek (CMK. md. 97), soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı bir suçun şüphelisini şikayetten önce yakalamış olursa, durumu şikayete hakkı olanlara bildirmek (CMK. md. 96),

j. Cumhuriyet savcılığınca serbest bırakılmaması halinde Cumhuriyet savcısının talimatıyla yakalanan kişileri gözaltına almak, gözaltına alma işlemlerini yapmak (CMK. md. 91),

k. Yakalanan veya tutuklanan kişilerin naklini yapmak (CMK. md. 93), yakalanmış iken kolluk görevlisinin elinden veya tutukevi veya ceza infaz kurumundan kaçan şüpheli veya sanık veya tutuklu veya hükümlü hakkında yakalama emri düzenlemek (CMK. md. 98),

l. Haklarında kamu davası açılmış kişileri mahkemeye, yakalanan kişileri yasal şartların oluşma durumuna göre veya Cumhuriyet savcısının talimatıyla en yakın Sulh Ceza Mahkemesine götürmek (CMK. md. 94)²⁴, m. Bir kişinin yakalanması, gözaltına alınması veya gözaltı süresinin uzatılması hallerinde, Cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber vermek, yakalanan veya gözaltına alınan kişinin yabancı olması durumunda, yazılı olarak karşı çıkmaması halinde, yakalandığını vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirmek (CMK. md. 95),

n. Soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı olmakla birlikte, çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hallerinde şikâyete bağlı kalmaksızın durumu Cumhuriyet savcısına bildirmek ve gerekli tedbirleri almak (CMK md. 90) ,

o. Yasal koşulların oluşması halinde; şüpheli veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi maksadıyla; şüphelinin veya sanığın ya da diğer bir kişinin üstünü, eşyasını,konutunu, işyerini ve bu kişilere ait diğer yerleri gece veya gündüz koşullarında aramak, aramaya ilişkin işlemleri yerine getirmek (CMK. md. 116 ve devamı),

ö. Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile el koyma işlemini gerçekleştirmek ve gerekli işlemleri mevzuata uygun olarak yapmak (CMK. md. 127),

p. Suç nedeniyle yaptığı soruşturmalarda, suç işlendiğine ilişkin kuvvetli şüphe ve sebeplerin varlığı ve başka suretle delil elde edilmesi imkânının bulunmaması durumunda hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının kararıyla, telekomünikasyon hizmeti veren kurum ve kuruluşların yetkililerinden iletişimin tespiti, dinlenmesi veya kayda alınması işlemlerinin yapılmasını ve bu amaçla cihazların

24 KILIÇ/ USLU/KOÇYİGİT, age., s.1-8.

yerleştirilmesini sağlamak ve mevzuatta belirtilen diğer işlemleri yerine getirmek (CMK. md. 135-137)²⁵,

r. Arama, elkoyma veya telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi sırasında, yapılmakta olan soruşturma ve kovuşturmayla ilgisi olmayan ancak, diğer bir suçun işlendiği şüphesini uyandırabilecek bir delil elde edilmesi halinde, delili muhafaza altına alarak durumu Cumhuriyet savcısına bildirmek (CMK. md. 138),

s. Soruşturma konusu suçun işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunması ve başka surette delil elde edilememesi halinde, hâkim ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısı kararı ile görevlendirildiğinde gizli soruşturmacı olarak görev yapmak (CMK. md.

139),

ş. Yasaların teknik araçlarla izleme yapma yetkisi verdiği suçların işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebepleri bulunması ve başka suretle delil elde edilememesi hâlinde, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile şüpheli veya sanığın kamuya açık yerdeki faaliyetlerini ve işyerini teknik araçlarla izlemek, ses ve görüntü kaydını yapmaktır (CMK. md.140)²⁶.

B. İDARİ KOLLUK-ADLİ KOLLUK AYRIMI