I. Kesin yetki kuralının bulunmadığı hâllerde yetki itirazı

II. Davanın açılmış ve halen görülmekte olduğu (derdestlik) itirazı

III. Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı

IV. İşbölümü itirazı

V. Teminat gösterilmesi itirazı

Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri ilk itirazdır?

a. Yalnız I b. Yalnız V c. I ve IV d. II ve V e. I ve III

“Yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile usûl hukuku-muzda ilk derece yargılamasının beş temel aşamada oluşması öngörülmüştür. Bunlar, sırası ile dilekçelerin karşılıklı verilmesi, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargı-lama ve hükümdür. Bu aşamalar içinde yeni olan ise ön inceleme aşamasıdır (m. 137-140, ayrıca ilgili hü-kümler olarak m. 141-142). Bu çerçevede yargılamanın aşamaları şu şekilde sıralanır:

• Davanın açılması (m. 118 vd.) ve karşılıklı dilekçe-lerin verilmesi (m. 126-136).

• Ön inceleme (m. 137-142). Ön inceleme yapılma-dan tahkikata geçilmeyecektir.

• Tahkikat. Şeklî tahkikat işlemleri (m. 143-183) ve maddî tahkikat işlemleri (ispat ve deliller, m. 187-293).

• Tahkikatın sona ermesi ve sözlü yargılama (m. 184-186).

• Hüküm (m. 294 vd.).

Daha önceki uygulamada, Kanunda düzenlenmiş olan dört aşamanın hepsinin iç içe geçtiği, biri tamamlan-madan diğerine geçildiği, bunun ise gereksiz ve ka-nuna da uygun olmayan işlemler yapılması sonucunu doğurduğu, yargılamanın aslında geciktiği görülmek-teydi. Örneğin, dava dilekçesi ile birlikte, henüz daha dilekçeler aşaması tamamlanmadan tahkikat için du-ruşma günü tebliğ edildiği, bu sebeple tahkikat duruş-malarının başında dilekçelerin verilmeye devam ettiği ve gereksiz duruşmalar yapıldığı; tahkikata tüm delil-ler toplanmadan başlandığı için, duruşmaların birçoğu delil toplamak için gün vermekle geçtiği, tahkikatın ta-mamlanması ile sözlü yargılama için gerekli son diye-ceklerin sorulmadan hükmün verildiği bugün uygula-mamızın rutin işleyişi haline gelmişti. Oysa yapılması gereken şey, dilekçeler aşamasının tamamlanması, bu arada ibrazı mümkün olan delillerin ibrazı ile başka yerden getirilecek deliller hakkında bilgi ve masrafın alınarak gerekli delillerin toplanması, bu işlemler ya-pıldıktan sonra, delillerin tartışılması için duruşmalar açılması, keşif ve bilirkişi incelemesi için oturum ya-pılması, en sonunda da taraflara tüm yargılamayı de-ğerlendirmeleri için sözlü yargılamada fırsat tanınarak hükmün verilmesiydi.

Uygulama neredeyse kanunun dışında bir yöntem uygulayarak yargılama yapar hâle gelmiştir. Tahkikat kural olarak delillerin toplandığı değil, delillerin in-celenip tartışıldığı yargılama kesitleri olmalıdır. Oysa uygulamada duruşmalar, delillerin incelendiği değil, sadece delillerin toplandığı gereksiz zaman dilimleri ve

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

yargılama kesitleri haline gelmiştir. Şüphesiz yargıla-manın başında, doğru bir yol izlenmeyince, yargılama uzamakta, iş yükü artmakta, gereksiz işlemler ve mas-raflar yapılması kaçınılmaz bir hal almaktadır.

Bunun yanında mahkemelerce yeterli hazırlık yapılıp dosyalar incelenmediğinden ve taraflar da bu konuda gerekli açıklamaları tam olarak yapmadıklarından, yargılamanın başında iken hakkında karar verilmesi gereken, usûle ilişkin dava şartları ve ilk itirazlar dava-nın sonuna kadar bekletilmektedir. Örneğin, gereksiz duruşmalarla geçen iki yıllık bir yargılamanın sonun-da, bazen mahkemenin görevsizlik ve yetkisizlik kararı verdiği veya zamanaşımının gerçekleşmiş olması ge-rekçesiyle davayı reddettiği görülmektedir.”

Kaynak

Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2011). Medenî Usûl Hukuku, Ankara, (s. 375-376).

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. e Yanıtınız yanlış ise “Davanın Aşamaları” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yanıtınız yanlış ise “Davanın Aşamaları” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yanıtınız yanlış ise “Davanın Aşamaları” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yanıtınız yanlış ise “Eda Davası” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

5. e Yanıtınız yanlış ise “İnşaî Dava” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

6. b Yanıtınız yanlış ise “Terditli Dava” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yanıtınız yanlış ise “Dava Şartları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. a Yanıtınız yanlış ise “Dava Şartları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yanıtınız yanlış ise “İlk itirazlar” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

10. e Yanıtınız yanlış ise “İlk itirazlar” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde 1

Ön inceleme aşamasında mahkeme davanın esası hak-kında inceleme yapılmasını engelleyen dava şartı ek-sikliği veya ilk itiraz gibi bir durum olup olmadığını inceler ve bir eksiklik tespit ederse, usûle ilişkin bir ka-rarla eksikliğin tamamlanması için süre verir veya bu eksiklik nedeniyle usûle ilişkin bir kararla davanın red-dine karar verir. Böylece mahkeme, esasa ilişkin birçok tahkikat işlemi yaptıktan sonra usûle ilişkin şartların eksik olması sebebiyle boş yere emek ve zaman harca-mamış olur. Mahkeme, ön incelemede, tarafların dilek-çelerini inceleyerek uyuşmazlık konusu vakıaları tespit ederek, bu vakıaların aydınlanması için gerekli hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanmasına ilişkin işlemleri yaparak, tahkikat aşa-masına taraflar arasındaki uyuşmazlık ve tarafların ta-lepleri hakkında bilgi sahibi olarak ve her türlü hazırlık işlemlerini tamamlayarak başlar. Ayrıca, bu aşamada taraflar arasındaki uyuşmazlık tespit edilmiş olacağın-dan, mahkeme henüz tahkikat başlamadan tarafları sulhe teşvik ederek, uyuşmazlığı onların iradelerine göre sona erdirme imkanına sahip olur. Ön inceleme aşaması, tarafların ve mahkemenin yapması gereken hazırlık işlemlerini belirli bir usûl kesitine toplaya-rak yargılamanın yoğunlaştırılmasına, mahkemelerin iş yükünün azaltılmasına ve somut dava bakımından usûl ekonomisinin gerçekleştirilmesine hizmet eder.

Sıra Sizde 2

Dava şartları, davanın esastan görülerek karara bağla-nabilmesi için, varlığı veya yokluğu davanın her aşa-masında hâkim tarafından mutlak surette ve resen gözetilmesi gereken hususlardır. Dava şartları, davanın açılabilmesi için değil, mahkemenin davanın esasına girebilmesi için gerekli olan şartlardır. Bu nedenle, dava şartlarına, davanın dinlenebilmesi şartları da de-nir. Bu şartların mevcut olup olmaması, sadece taraf menfaatleri açısından değil, aynı zamanda kamu düze-ni açısından da önemli olduğundan, tarafların itirazına gerek kalmadan incelenebilmesi gerekmektedir. Ör-neğin bir devletin yargı yetkisi veya bir mahkemenin hangi davalara bakabileceği sorunu doğrudan kamu düzenini ilgilendirdiğinden, davaya bakan mahkeme tarafından resen incelenmelidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Sıra Sizde 3

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe giren ilk halinde, asliye hukuk mahkemesi ile asliye ticaret mahkemesi arasında öngörülen işbölümü ilişkisi bu Kanunda değişiklik yapan 26.6.2012 tarih ve 6335 sa-yılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmış; bu mahkemeler arasındaki iş paylaşımı, görev ilişkisi olarak düzenlen-miştir. Asliye ticaret mahkemesi ile asliye hukuk mah-kemesi ve diğer hukuk mahkemeleri arasında ilişki görev ilişkisidir ve göreve ilişkin usul hükümlerine ta-bidir. Dolayısıyla ticaret mahkemesi bulunan bir yargı çevresinde dava asliye hukuk mahkemesinde açılırsa, mahkeme görevli olup olmadığını re’sen inceleyerek görevsizlik kararı vermelidir. Ayrıca taraflar da dava sona erinceye kadar mahkemenin görevsiz olduğunu ileri sürebilirler. Bununla beraber, asliye ticaret mah-kemesi bulunmayan yargı çevresindeki bir ticari da-vada ise, görev kuralına dayanılmamış olması, görev-sizlik kararı verilmesini gerektirmeyecek, asliye hukuk mahkemesi davaya devam edecektir (TTK m. 5, III ve IV). Somut olay açısından değerlendirmek gerekirse, o yargı çevresinde hem asliye hukuk hem de asliye tica-ret mahkemesi varsa, davalı dava sona erinceye kadar görev itirazında bulunabilir. O yargı çevresinde ayrı bir asliye ticaret mahkemesi yoksa, görev itirazı ileri sürü-lemeyeceğinden, asliye hukuk mahkemesi ticaret mah-kemesi sıfatıyla davaya devam edebilecektir.

Sıra Sizde 4

Bir davanın esastan incelenerek karara bağlanabilme-si için varlığı veya yokluğu dava sürecinin tamamında mutlaka gerekli olan ve eksikliği hâkim tarafından re-sen gözetilen usûlî şartlara dava şartı denir. Bununla beraber, yine usûl hukukuna ilişkin olan fakat hâkim tarafından resen gözetilemeyen, ancak davalı tarafın-dan açıkça ve usûlüne uygun olarak ileri sürülürse mahkemece dikkate alınabilen diğer bazı şartlara ise ilk itiraz denir. Dava şartları kamu düzenine ilişkin olup, mahkeme tarafından davanın her aşamasından resen incelenmelidir. Ayrıca taraflar da her zaman dava şart-larının eksik olduğunu ileri sürebilirler. İlk itiraz sayı-lan haller ise, mahkemece resen dikkate alınmaz. İlk itirazların davalı tarafından cevap dilekçesiyle birlikte esasa cevap süresi içinde ileri sürülmesi gerekir. Ka-nun yolu derecesinde dahi (istinaf ve temyizde) bölge adliye mahkeme ve Yargıtay dava şartlarının var olup olmadığını resen incelemesine rağmen, ilk itirazlar sü-resi içinde ileri sürülmemişse daha sonra bu nedenle kanun yoluna başvurulamaz, başvuru yapılsa bile bu talep dikkate alınmaz.

Alangoya, Y., Yıldırım, K., Deren Yıldırım, N. (2009).

Medenî Usûl Hukuku Esasları, İstanbul.

Kuru, B., Arslan, R., Yılmaz E. (2010). Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı, Ankara.

Pekcanıtez, H., Atalay, O., Özekes, M. (2011). Medenî Usûl Hukuku, Ankara.

Postacıoğlu, İlhan E. (1975). Medenî Usûl Hukuku Dersleri, İstanbul.

6 Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

Dilekçeler aşamasını ve tarafların dilekçelerinde bulunması gereken kanuni un-surları açıklayabilecek,

Dava açılmasını ve dava açılmasının maddî hukuka ve usûl hukukuna ilişkin sonuçlarını açıklayabilecek,

İddia ve savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağını ve bu yasağın is-tisnalarını açıklayabilecek,

Ön inceleme aşamasının işlevini ve özelliklerini açıklayabilecek bilgi ve beceri-lere sahip olabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

• Dava dilekçesi

• Dava sebebi

• Hukukî sebep

• Somutlaştırma yükü

• İddianın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı

• Davanın geri alınması

• Davadan feragat

• Davayı takipten vazgeçme

• Derdestlik

• Cevap dilekçesi

• Savunmanın genişletilmesi ve değiştirilmesi yasağı

• İlk itirazlar

• İtirazlar

• Def’iler

• Karşı dava

• Islah

• Ön inceleme

İçindekiler









Medenî Usûl Hukuku Davanın Açılması, Dilekçeler Teatisi ve Ön İnceleme

• DAVANIN AÇILMASI

• DAVA AÇILMASININ SONUÇLARI

• CEVAP DİLEKÇESİ

• TARAFLARIN İKİNCİ DİLEKÇELERİ

• İDDİA VE SAVUNMANIN

GENİŞLETİLMESİ VE DEĞİŞTİRİLMESİ YASAĞI

• ÖN İNCELEME

DAVANIN AÇILMASI