Tablo 3. 26
Deney Grupları ve Kontrol Grubu İçin CATES-PV Çevre Ölçeği- Çevreye Karşı Tutum Okul Öncesi Versiyonu İzleme Testi Ölçümlerine Yönelik Normallik Testi Sonuçları
Kolmogorov-Smirnov Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
Deney Grubu 1 .156 21 .200* .958 21 .440
Deney Grubu 2 .177 19 .118 .827 19 .003
Deney Grubu 3 .143 22 .200* .960 22 .490
Kontrol Grubu .162 23 .122 .950 23 .287
*p>.05
Tablo 3. 26 incelendiğinde izleme testi ölçümlerinde deney gruplarının ve kontrol grubunun normal dağılım gösterdiği görülmektedir (p=.200, p>.05).
Tablo 3. 27
Deney Grupları ve Kontrol Grubu İçin Okul Öncesi Çocukları İçin Çevre Farkındalık ve Tutum Ölçeği İzleme Testi Ölçümlerine Yönelik Normallik Testi Sonuçları
Kolmogorov-Smirnov Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
Deney Grubu 1 .146 19 .200* .970 19 .786
Deney Grubu 2 .184 19 .089 .950 19 .401
Deney Grubu 3 .139 22 .200* .937 22 .170
Kontrol Grubu .186 23 .053 .928 23 .099
*p>.05
Tablo 3. 27 incelendiğinde izleme testi ölçümlerinde deney gruplarının ve kontrol grubunun normal dağılım gösterdiği görülmektedir (p=.200, p>.05). Okul Öncesi Çocukları İçin Çevre Farkındalık ve Tutum Ölçeği, Çevresel Farkındalık ve Çevresel Tutum olarak iki alt boyuttan oluşmaktadır. Alt boyutlar için normallik testi yapıldığında çevresel tutum alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.186, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.169, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.124, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.119 ve çevresel farkındalık alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.168, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.148, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.169, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.194 şeklindedir (p>.05). Z puanları incelendiğinde çevre tutum ve farkındalık ölçeğinin alt boyutlarının çalışma gruplarına göre normal dağılım gösterdiği görülmektedir.
Tablo 3. 28
Deney Grupları ve Kontrol Grubu Anneleri İçin Çevre Tutum Ölçeği İzleme Testi Ölçümlerine Yönelik Normallik Testi Sonuçları
Kolmogorov-Smirnov Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
Deney Grubu 1 .149 21 .200* .942 21 .239
Deney Grubu 2 .112 19 .200* ,943 19 .293
Deney Grubu 3 .128 19 .200* ,969 19 .763
Kontrol Grubu .154 23 .168 ,951 23 .301
Tablo 3. 28 incelendiğinde izleme testi ölçümlerinde deney gruplarının ve kontrol grubunun normal dağılım gösterdiği görülmektedir (p=.200, p>.05). Çevre tutum ölçeği çevresel düşünme ve çevresel davranış olarak iki alt boyuttan oluşmaktadır. Alt boyutlar için normallik testi yapıldığında çevresel düşünme alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.162, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.153, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.161, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.153 ve çevresel davranış alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.125, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.168, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.114, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.081 şeklindedir (p>.05). Z puanları incelendiğinde çevre tutum ölçeğinin alt boyutlarının gruplara göre normal dağılım gösterdiği görülmektedir.
Tablo 3. 29
Deney Grupları ve Kontrol Grubu Babaları İçin Çevre Tutum Ölçeği İzleme Testi Ölçümlerine Yönelik Normallik Testi Sonuçları
Kolmogorov-Smirnov Shapiro-Wilk
Statistic df Sig. Statistic df Sig.
Deney Grubu 1 .148 21 .200* .972 21 .780
Deney Grubu 2 .128 19 .200* .969 19 .763
Deney Grubu 3 .127 19 .200* .969 19 .766
Kontrol Grubu .095 23 .200* .982 23 .938
*p>.05
Tablo 3. 29 incelendiğinde izleme testi ölçümlerinde deney gruplarının ve kontrol grubunun normal dağılım gösterdiği görülmektedir (p=.200, p>.05). Çevre tutum ölçeği çevresel düşünme ve çevresel davranış olarak iki alt boyuttan oluşmaktadır. Alt boyutlar için normallik testi yapıldığında çevresel düşünme alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.141, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.133, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.146, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.145 ve çevresel davranış alt boyutu için Deney Grubu 1 için Ks (Z)=.134, Deney Grubu 2 için Ks (Z)=.159, Deney Grubu 3 için Ks (Z)=.183, Kontrol Grubu için Ks (Z)=.184 şeklindedir (p>.05). Z puanları incelendiğinde çevre tutum ölçeğinin alt boyutlarının gruplara göre normal dağılım gösterdiği görülmektedir.
Bir araştırmada parametrik testlerin kullanılmasının bazı koşulları bulunmaktadır. Bu koşulları şu şekilde belirtmek mümkündür:
Değişkenlerden birisi sürekli olmalıdır. Normal dağılım göstermelidir.
N sayısı genel olarak 30’un aşağı olmamalıdır. Ancak bu koşul gerekli olmayabilir. İki grup bulunmalı, ya da en az iki ölçüm olmalıdır (Sönmez ve Alacapınar, 2013,
s. 142).
Eğer verileriniz normal dağılım özellikleri gösteriyorsa, homojense, örneklem büyüklüğü 20’nin üzerindeyse, incelediğiniz bağımlı değişken aralık (interval) ya da oran (ratio) ölçeğine (SPSS’ de bu iki ölçek Scale olarak adlandırılır) uygunsa parametrik test yöntemleri kullanılır (Eymen, 2007, s. 142). Yukarıda yer alan normallik testleri sonuçları incelendiğinde araştırma verilerinin normal dağılıma sahip olduğu söylenebilir ve örneklem büyüklüğünün gruplarda 20’nin üzerinde olduğu görülmektedir. Parametrik yöntemlerin kullanılması için alan yazında örneklem grubunun genellikle 30’un yukarısında olmasının gerekliliği söylenir. Ancak bu koşulun gerekli olmadığı ve yukarıdaki gibi bazı araştırmacılar tarafından ifade edilmektedir. Bu doğrultuda yapılan bu çalışmada parametrik vardamsal istatistik teknikleri araştırmanın amacına ulaşması amacıyla kullanılmıştır.
Araştırmada veri analizi için istatistiksel teknikler belirlenmeden önce verilerin normal dağılım dağılmadığını görmek için Kolmogorov Smirnov Testi yapılmıştır. Çalışmada veri analizine başlamadan önce gerekli istatistiksel işlemler yapıldıktan sonra veri analizine başlanmıştır. Bu doğrultuda hazırlanan eğitim programın etkisini belirlemek amacıyla 5-6 yaş çocuklarından elde edilen verilerin, SPSS 23.0 paket programı yardımıyla İlişkisiz örneklemler için T testi, İlişkisiz Örneklemler İçin Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), İlişkili Örneklemler için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), Kovaryans (ANCOVA) analizi ve Basit ve Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi gibi vardamsal istatistiksel analiz yöntemleri kullanılmıştır.
Deneysel İşlem Süreci
5-6 Çocuklarına Yönelik Proje Yaklaşımına Dayanan Aile Katılımlı Çevre Eğitimi Programının Hazırlanması ve İçeriği
Projenin Adı: 5-6 Yaş Çocuklarına Yönelik Çevre Eğitimi Projesi
Projenin Uygulanacağı Yaş Grubu: 5-6 yaş okul öncesi dönem çocukları
Projenin Amacı: Bu projenin üç temel amacı bulunmaktadır. Birincisi 5-6 yaş çocuklarının çevreye yönelik farkındalık ve tutumlarını proje yaklaşımı esas alınarak aile katılımlı bir çevre eğitimi programı yardımıyla artırmaktır. İkincisi proje yaklaşımına dayanan çevre eğitimi programı yardımıyla 5-6 yaş çocuklarının çevreye yönelik farkındalık ve tutumlarını geliştirmektir. Üçüncüsü çevre eğitimi aile katılım etkinlikleriyle 5-6 çocuklarının ve ailelerinin çevreye karşı davranış, düşünce ve tutumlarını artırmaktır. Eğitim programı hazırlanırken ilk olarak çevre eğitimine yönelik olarak amaçlar belirlenmiştir. Amaçlar doğrultusunda proje yaklaşımı temelli etkinlikler hazırlanmıştır. Programın amaçları belirlenirken okul öncesi dönemde çevre eğitiminin amaçları, milli eğitimin amaçları ve uluslararası çevre eğitimi amaçları dikkate alınmıştır. Ayrıca amaçlar araştırmada kullanılan ölçme araçlarının maddeleri doğrultusunda da şekillendirilmiştir. Bu doğrultuda programda alt amaçlar olarak aşağıdaki maddeler belirlenmiştir.
5-6 yaş çocuklarına doğa sevgisi kazandırmak. Bu doğrultuda bitki ve hayvan sevgisi kazandırmak.
5-6 yaş çocuklarının doğal yaşamı koruma ve güzelleştirme konularında bilinçlendirmek.
5-6 yaş çocuklarının çevre sorunlarına ve çevre kirliliğine yönelik tutum ve farkındalık düzeylerini geliştirmek.
5-6 yaş çocuklarının geri dönüşüm ve tasarruf kavramlarına yönelik duyarlılıklarını artırmak.
Aile katılım etkinlikleri ile ailelerin çevreye olan tutumlarını ve çocuklarının eğitimine katılımını artırmak.
Belirlenen amaçlara ulaşmak için yöntem olarak proje yaklaşımından yararlanılmıştır. Hazırlanan eğitim programı ilgili alan yazın taranarak proje yaklaşımı doğrultusunda ele alınmış ve proje yaklaşımının amaçları, ilkeleri ve aşamaları doğrultusunda hareket edilmiştir. Çevre Eğitimi Programı hazırlandıktan sonra programın etkinliğinin tam olarak ortaya konması için uzman görüşüne başvurulmuştur. Uzmanlardan çevre eğitim programının hedef ve kazanımlarının çevre eğitimi programının amacına
uygunluğu, eğitim durumlarının yeterliliği, kullanılacak materyallerin uygunluğu ve yeterliliği ve etkinliklerde verilen yönergelerin ve süresinin uygunluğu açısından değerlendirmeleri ve önerilerini belirtmeleri istenmiştir. Ayrıca etkinliklerin programa uygunluğu, etkinliklerin amaçlara uygunluğu, etkinliklerin belirlenen yaş grubuna uygunluğu, aile katılım etkinliklerinin sınıf içi yapılan etkinliklere uyumluluğu, etkinliklerin birbiri ile uyumluluğu ve etkinliklerin programın geneline uygunluğu hakkında görüşleri istenmiştir. Uzmanlardan gelen görüş ve öneriler doğrultusunda gerekli düzenlemeler yapılarak programa son şekli verilmiştir.
Proje yaklaşımı doğrultusunda hazırlanan çevre eğitimi programını uygulamak için üç deney grubu (Deney Grubu – 1, Deney Grubu – 2, Deney Grubu – 3) ve bir kontrol grubu oluşturulmuştur. Bu doğrultuda Deney Grubu – 1 proje yaklaşımına dayanan eğitim programı ve aile katılım etkinlikleri uygulanmıştır. Ayrıca Deney Grubu – 2 sadece proje yaklaşımı doğrultusunda hazırlanan programa dâhil olurken Deney Grubu – 3 ise sadece aile katılımı çalışmalarına dâhil olmuşlardır. Kontrol grubuna dâhil olan çocuklara ise herhangi bir işlem yapılmamış ve buradaki çocuklar mevcut milli eğitim bakanlığı okul öncesi eğitimi programına devam etmişlerdir. Program uygulamalarından önce çalışma yapılacak çocukların velileri ile bir toplantı yapılmış ve program hakkına bilgi verilmiştir. Ayrıca ailelere bu süreç içerisinde yapmaları gereken etkinliklerin olduğu söylenmiş ve aile katılım çalışmalarının içeriği ve önemi hakkında bilgi verilmiştir.
Deney gruplarına uygulanan programların içeriği analiz edildiğinde; Deney Grubu1’e PAKÇEP programı uygulanmıştır. Bu doğrultuda Proje Yaklaşımına Dayanan Çevre Eğitimi Programı ile birlikte Çevre Eğitimi Aile Katılımı Etkinlikleri (ÇAKE) bu gruba uygulanmıştır. Uygulamaların proje boyutu okulda çocuklar ile birlikte gerçekleştirilirken aile katılım boyutu ise anne-babalar çocuklarıyla birlikte evde gerçekleştirmişlerdir. Deney Grubu 2’ ye yalnızca PÇEP programı uygulanmıştır. Bu kapsamda ilgili gruba sadece Proje Yaklaşımına Dayanan Çevre Eğitimi Programı uygulanmıştır. Bu grubu oluşturan çocuklar ve çocukların anne ve babaları evde herhangi bir etkinlik yapmaları istenmemiştir. Deney Grubu 3’e yalnızca ÇAKE programı uygulanmıştır. Bu grubu oluşturan çocuklar evde aileleri ile birlikte ilgili programa dâhil olan etkinlikleri gerçekleştirmişlerdir. Bu grupta bulunan çocuklar okulda her hangi bir uygulama yapılmamış çocuklar mevcut eğitimlerine devam etmişlerdir. Kontrol Grubuna ise hem okulda hem de evde herhangi bir uygulama yapılmamış sadece mevcut eğitimlerine devam etmeleri istenmiştir.
Program hazırlanırken okul öncesi çevre eğitimi programında belirtildiği gibi Sanat, Türkçe, Matematik, Fen ve Doğa, Okuma Yazmaya Hazırlık, Oyun ve Hareket etkinliği gibi etkinliklerle okul öncesi dönemde çevre eğitimi bütünleştirilerek oluşturulmuştur. Bu doğrultuda 102 etkinlik ve 48 geçiş etkinliği planlanmıştır. Yapılan etkinliklerin 24 tanesi aile katılımı olarak planlamış ve programın uygulamamalarının yapıldığı günler ailelere çocuklar aracılığıyla gönderilmiştir. Program kapsamında dört kez alan gezilerine çıkılmıştır. Alan gezileri Denizli ili içerisinde bulunan “Çamlık Mesire Alanı”, “Eskihisar Parkı” ve “Kent Ormanına” yapılmıştır. Gezilerin içeriğinde ise hayvanat bahçesine ziyaret, doğa yürüyüşleri, doğal ortamda oyunlar, alan incelemesi gibi etkinliklere yer verilmiştir. Kalan diğer etkinlikler ise okula yakın bir park alanında, sınıf ortamında ve okulun bahçesinde yürütülmüştür. Ayrıca etkinlikler büyük grup, küçük grup ve bireysel olmak üzere farklı şekillerde planlanmıştır. Bu aşamada disiplinler arası bir bakış açısına göre hareket edilmiştir. Etkinlikler uygulanırken aktif pasif dengesine dikkat edilmiştir. Her etkinliğin sonunda o etkinlik için bir değerlendirme ve gün sonu günü değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Değerlendirme çalışmaları, açık uçlu sorular, canlandırılmaları, drama, oyun, resim yapma, hikâye ve şiir oluşturma, parmak oyunu, kısa videolar izleme ve tartışma gibi farklı tekniklerle yürütülmüştür. Böylece çocukların birçok gelişim alanının da geliştirilmesi planlanmıştır.
Hazırlanan çevre eğitimi programının içeriğinde ele alınacak konular şu şekildedir; Geri dönüşüm, hayvan ve bitki sevgisi, çevre koruma, çevreyi güzelleştirme, çevreye karşı farkındalık, tasarruf, çevre sorunları ve kirliliği gibi konu başlıkları doğrultusunda çevre eğitimi programının içeriğini oluşturmaktadır. Bu doğrultuda, bu konuları kapsayan dört küçük proje planlanmıştır. Bu projelerin toplamı çevre eğitim programının içeriğini oluşturmaktadır. Bu projelerin isimleri şu şekildedir;
1. Proje - Doğayı Seviyoruz; Bitki ve Hayvan Sevgisi
2. Proje - Doğal Yaşamı Koruyalım; Çevre Koruma ve Güzelleştirme 3. Proje - İhtiyacımız Kadar Kullanalım; Tasarruf ve Geri Dönüşüm 4. Proje - Temiz Bir Gelecek İstiyoruz; Çevre Sorunları ve Kirliliği