Çevre bilinci

çevre bilinci kavramından söz edilmeye başlanmıştır (Gülay ve Önder, 2011, s. 10). Çünkü çevre bilinci düşünsel, duygusal ve davranışsal boyutlarının olmasına ek olarak çevreyle ilgili kararları, ilkeleri, yorumları içeren düşüncelerden, bu düşüncelerin yaşama aktarılması olan davranışlardan ve duygulardan oluşmaktadır (Güllü, 2007; Karataş, 2011). Çevreye yönelik davranış ve bilgi kaynakları üzerine yapmış olduğu çalışmasında Meerah, Halim ve Nadeson (2010) öğrencilerin çevresel bilgi kaynakları gazeteler ve televizyon olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda bu tarz kitle iletişim araçlarının çevreye duyarlı yayınlar yapmaları çevresel bilinci etkileyebilecektir.

Çevre bilinci, bireylerin (çocuk, yetişkin v.b), kültürlerin veya toplumların çevre ile sağlıklı bir iletişim kurmaları için sahip olmaları gereken düşünme, farkındalık, tutum, davranış ve hissiyat biçimidir. Başka bir bakış açısıyla ise çevre bilinci, insanın kendisini doğanın bir parçası olduğunu fark etmesi, içinde bulunduğu doğaya zarar vermemesi, doğaya zararı olabilecek unsurları azaltması ve bu davranışlardan kaçınması doğanın kendini yenilemesine yardım etmesi şeklinde tanımlanabilir (Başal, 2015, s. 8-9). Çevreci bilinç ise toplum-çevre ilişkilerinde sorunları ve çözümlerini yansıtan görüşlerin, kuramların tamamıdır (Ovsyannikova, Guseva ve Yakovenko, 2004, s. 414).

Çevre bilincinde amaçlanan; çevreye yönelik tutumlar (“Çevre sorunlarından kaynaklanan korkular, kızgınlıklar, huzursuzluklar, değer yargıları ve çevre sorunlarının çözümüne hazır bulunuşluk gibi kişilerin çevreye yararlı davranışlara olan olumlu veya olumsuz tavır ve düşüncelerinin hepsidir”), çevreye yararlı davranışlar (“Çevrenin korunması için gösterilen gerçek davranışlardır”) ve çevre bilgisi (“Çevreye ait sorunlar, bu sorunlara aranan çözüm yolları, ekolojik alandaki gelişmeler ve doğa hakkındaki tüm bilgiler demektir”) gibi davranışların kazandırılmasıdır (Erten, 2005, s. 91). Çevre sorunlarının sebebi nasıl insansa çözümü de yine o insana çevre bilinci vermekten geçmektedir. Bu durum aşağıdaki şekilde somutlaştırılmıştır.

Şekil 2. 4. Çevreye Karşı Bilinçli Davranışlar İçin Etkileşim Şeması (Gülay ve Önder, 2011, s. 11).

2.1.1.2.14. Geri dönüşüm: Kullanılan bir nesnenin veya eşyanın ayrıştırma, toplama, işleme gibi işlemlerden sonra ve bu süreçlerin en sonunda kullanılan o nesnenin farklı olarak veya benzer bir şekilde yeniden kullanılması sürecinin diğer bir adı geri dönüşüm olarak adlandırılmaktadır. Bu süreç sonunda kullanılan materyaller benzer şekilde yeniden kullanılmakta veya yeni materyaller meydana getirilerek, dünyadaki kaynaklarının etkin olarak yeniden kullanılması sağlanmaktadır (Erek, Kırgız, Eroğlu, Akdoğu, 2003).

Şekil 2. 5. Geri Dönüşüm Sembolü.

Mrema (2008), eğitim programları aracılığıyla geri dönüşüm kavramının önemi ve etkililiği doğrultusunda yapmış olduğu çalışmasının sonuçlarında, öğrencilerinin büyük bir bölümünün geri dönüşüm konusunda yeterli düzeyde bilgiye sahip oldukları belirlenmiştir. Katılımcıların kendilerini yeterli görmelerine ek olarak araştırmanın diğer bulgusuna göre; katılımcıların %40’lık bir bölümünün her zaman geri dönüşüm kutusunu kullandıklarını, %78’lik bir kısmının ise evlerinde geri dönüşüm kutusu kullandıklarını belirtmişlerdir.

2.1.1.2.15. Çevre koruma: Sürdürülebilir değerlerin ve ekolojik dengenin bozulmasını ve yok olmasını önlemeye, ekolojik denge üzerindeki mevcut sorunları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye ve çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların tamamıdır (Erkul, 2012, s. 1).

Somut davranışlar (sonuçlar) Çevreye ilişkin

değerler ve yargılar Çevre Bilinci

Çevreye ilişkin davranış biçimi

Davranış biçimi

Çevre koruma, çevresel değerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasını ve

ortadan kalkmasını önlemeye, mevcut bozulmaları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye, çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların bütünüdür (Üçışık ve Üçışık, 2013, s. 18).

2.1.1.2.16. Çevre hakkı: Doğal ortama olumsuz etki ve zararları önlemek ve doğal ortama ve yaşama olumsuz etkide bulunanları cezalandırmak amacıyla devletlerin gerekli önlemleri alma daha genel biçimde, her insanın sağlıklı ve ekolojik olarak bir çevre hakkına saygı içinde eşya ve malların kullanımı olarak ele alınabilir (Kabaoğlu, 1992).

2.1.1.2.17. Çevre zararı: Bu kavram açık olarak tanımlanmamış ve bu kavramın tanımlanmasında bu kavramla bağlantılı bazı çevre koruma, ekolojik denge, çevre kirliliği, kirleten, atık ve alıcı ortam gibi terimler açıklanmıştır. Ekolojik denge, insan ve diğer varlıkların gelişimlerini doğal yapılarına uygun bir şekilde süründürebilmeleri için gerekli olan şartlardır. Çevre kirliliği, çevrede canlıların sağlığını, çevresel değerleri ve ekolojik dengeyi olumsuz etkileyen her türlü şeydir. Kirleten, faaliyetleri sırasında veya sonrasında doğrudan veya dolaylı olarak çevre kirliliğine, ekolojik dengenin ve çevrenin bozulmasına neden olan tüzel kişidir. Atık, herhangi bir faaliyet sonucu oluşan çevreye atılan veya bırakılan her türlü maddedir. Alıcı ortam, hava, su, toprak ortamları ile bunlar ile ilişkili ekosistemlerdir (Üçışık ve Üçışık, 2013, s. 18-25).

2.1.1.2.18. Çevre sağlığı: Çevre (fiziksel, biyolojik ve sosyokültürel) sağlığı olumlu veya olumsuz bütün faktörlerin sağaltılması çalışmalarının tamamıdır (Erkul, 2012, s. 77). Çevre sağlığı kavramı özellikle günümüzde üzerinde çok fazla durulan bir kavram olarak öne çıkmaktadır.

2.1.1.2.19. Çevre politikası: Üretim sürecinde yöntem ve kalite kadar, kamu sağlığı ve çevre kaynaklarının korunması anlamını taşıyan çevre kalitesiyle de ilgili siyasal ve yönetsel karaların bütünüdür. Çevre yönetimi ise, ekolojik dengenin sağlanması amacıyla kaynakların rasyonel kullanımına yönelik yönetim süreçlerindeki aşamalar olan planlama, örgütleme, personel alma, eşgüdüm-iletişim, fayda-maliyet hesaplamaları yürütme ve denetim işlemleridir (Toprak, 2003: Akt. Erkul, 2012, s. 2).

2.1.1.2.20. Çevre ekonomisi: “ Çevreyi koruyan teknolojiye ve ekolojik ilkelere dayalı sanayi etkinliği” olarak tanımlanmaktadır (Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz, 2011, s. 259).

2.1.1.2.21. Çevre etmenleri: Ekolojik etmenler olarak da adlandırılan çevre etmenleri canlıların yaşayıp gelişmesini sağlayan ve onları sürekli olarak etkileri altında bulunduran fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenlerin bütününü ifade etmektedir. Çevre

etmenleri dört küme şeklinde ele alınabilir: 1. Klimatik etmenler (sıcaklık, ışık, nem ve hava hareketleri), 2. Relif etmenler (yeryüzü şekli, bakı, yükselti, nem vb.), 3. Edafik etmenler (toprak varlığı) ve 4. Biyotik etmenler (hayvan, insan ve mikroorganizmalar) (Güney, 2006).

2.1.1.2.22. Çevre yönetimi: Toprak, su ve hava gibi doğal olan kaynakların çevresel açıdan kabul edilebilir uygulamalar yoluyla kullanılması çevre yönetimi olarak adlandırılmaktadır (Güney, 2006).

2.1.1.2.23. Çevre etiği: Genel olarak çevre etiği, insanlar ile doğal çevreleri arasında bulunan ahlaki ilişkilerin sistemli olarak incelenmesidir. Çevre etiği, ahlak kuralarının insanların doğal çevre karşısındaki davranışlarını yönettiğini ve yönetmesi gerektiğini varsayımsal olarak ele almaktadır (Des Jardins, 2006, s. 46).

2.1.1.2.24. Çevresel sorumluluk: İnsanoğlunun çevreye karşı tutumları, alternatif davranış biçimleri, davranış şekilleri, olağan değişime etkileri ve bu değişime öncülük etme biçimlerini değerlendirmelerinin ve özümsemelerinin yanı sıra çevre ile ilgili çalışmalara aktif bir şekilde katılmayı ifade etmektedir (Laing, 2004).

2.1.1.2.25. Çevresel yeterlilik: Yerkürede bulunan mevcut sistemleri anlama, kavrama, özümseme ve değerlendirmenin yanı sıra, bu sistemlerin daha iyi işlemesine ve çalışmasına yönelik etkili bir şekilde beceri, tutum, farkındalık ve davranış düzenleme ve gösterme durumunu içermektedir (Smyth, 2006).

2.1.1.2.26. Biyolojik çeşitlilik: Organizmaların çeşitlerini, alan ya da hacim birimi başına sayısı; belli bir zamanda belli bir yerdeki türlerin birleşimidir (Omca Çobanoğlu, 2009, s. 105; Yıldız, Sipahioğlu ve Yılmaz, 2011, s. 27).

2.1.1.2.27. Çevreye yönelik problem çözme becerisi ve Çevresel davranış: Mevcut