Sözleşmeler hukukunun en önemli prensiplerinden biri de iyi niyet prensibidir. Unidroit Prensipleri m. 1.7’de iyi niyet prensibi düzenlenmektedir218. Buna göre, “taraflar milletlerarası ticarette iyi niyet kurallarının icaplarına uymak zorundadırlar”. Unidroit Prensipleri ile ilk defa iyi niyet yükümlülüğü uluslararası alanda genel bir yükümlülük olarak kabul edilmiştir219.
214 BERGER, Klaus Peter: “The Relationship between the Unidroit Principles of International
Commercial Contracts and the New Lex Mercatoria”, Uniform Law Review, 2000-1 (New Lex Mercatoria), s. 155.
215 M.1.6, Açıklamalar 4.
216 FERRARI-BONELL; INTERNATIONAL BUSINESS TRANSACTIONS, s. 332. 217 BOELE-WOELKI, Principles, s. 73; BERGER, New Lex Mercatoria, s. 154-157.
218 İyi niyet prensibi Türk hukuku (MK m. 2), Alman hukuku (BASEDOW, Germany, s. 131) gibi
Kara Avrupası hukukuna dahil bir çok hukuk sisteminde kabul edilmiştir. İyi niyet prensibinin uluslararası hukukun genel prensiplerinden biri olduğuna süphe yoktur (HARTKAMP, Arthur: “The Unidroit Principles for International Commercial Contracts and The United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods”, Comparability and Evaluation, Ed. Boele- Woelki/Grosheide/Hondius/Steenhoff, 1994, (CISG), s. 88).
Unidroit Prensipleri iyi niyet kavramını geniş yorumlamakta ve bir çok farklı hükümde bu kavrama yer vermektedir. İyi niyet, yoruma ilişkin olabilir. Tarafların iradesi sözleşme metninden tam olarak anlaşılamıyorsa, metnin objektif olarak makul bir kişi tarafından anlaşılacağı şekilde kabul edilmesi iyi niyetin yoruma ilişkin işlevidir. Yoruma ilişkin Unidroit Prensipleri m. 4.1.2220 ve 4.2.2221’de iyi niyetin bu işlevinin kabul edildiği görülmektedir222. Öte yandan, yoruma ilişkin bir diğer işlev de Unidroit Prensipleri’nde sıklıkla kullanılan “makul bir kişi”, “makul bir süre” gibi kavramların içeriğinin belirlenmesidir. Buradaki makuliyet standartı iyi niyeti de içermektedir223. İyi niyetin ikinci işlevi tamamlayıcıdır224. Buna göre, iyi niyet prensibine dayanarak tarafların sözleşmede ya da kanunda açıkça düzenlenmeyen bazı hak ve yükümlülükleri olduğu sonucuna varılabilir225. Bu, müşterek hukukta
“örtülü yükümlülükler – implied obligations” olarak ifade edilmektedir. Unidroit Prensipleri m. 5.1.2226 de örtülü yükümlülükleri düzenlemektedir. M. 4.8227’de
düzenlenen olmayan terimin yerine ikameye ilişkin hüküm de iyi niyet prensibinin tamamlayıcı işlevini göstermektedir228. İyi niyetin bir diğer fonksiyonu da sınırlayıcıdır. Taraflar arasında bağlayıcı olan bir kural iyi niyet prensibine aykırı olduğu oranda uygulanmaz. Unidroit Prensipleri m. 6.2.3’de yer alan öngörülmeyen hal durumunda mahkemenin sözleşmeyi sona erdirme veya uyarlama hakkı; m. 7.1.6’da yer alan makul olmayan muafiyet hükümlerinin uygulanamayacağı; m. 7.4.13’te yer alan sözleşme ile ademi ifa hali için tespit edilen tazminatın aşırı olması
220 “Tarafların müşterek niyeti tespit edilemez ise, sözleşme, aynı durumda bulunan, aynı nitelikteki
makul bir kişinin ona vereceği anlama göre yorumlanır”
221 Bir tarafın beyanları ve tutumu, sahibinin niyetine göre yorumlanamaz ise, “aynı durumda bulunan,
aynı nitelikteki makul bir kişinin onlara vereceği anlama göre yorumlanır”
222 HARTKAMP, Arthur: “The Concept of Good Faith in the Unidroit Principles for International
Commercial Contracts”, Tulane Journal of International and Comparative Law, V. 3, 1994, (Good Faith), s. 65-66, 69-70.
223 BERGER, New Lex Mercatoria, s. 161.
224 Doktrinde bu, entegrasyon işlevi olarak da ifade edilmektedir (FALLA, Laureano F. Gutierrez:
“Good Faith in Commercial Law and the Unidroit Principles of International Commercial Law”, Penn State International Law Review, V. 23:3, 2005, s. 509).
225 HARTKAMP, Good Faith, s. 65-66, 69-70.
226 “Örtülü yükümlülükler: (a) sözleşmenin niteliği ve amacından; (b) taraflar arasında tesis edilen
uygulamalar ve teamüllerden; (c) iyi niyetten; (d) makul oluştan meydana gelir.”
227 “Tarafların hak ve yükümlülüklerinin tayini için önemli olan bir hüküm üzerinde taraflar arasında
bir mutabakat mevcut değilse, onun yerine hal ve şartlara uygun bir hüküm getirilir. Uygun bir hüküm teşkilini tayin için özellikle şunlar dikkate alınır: (a) Tarafların niyeti; (b) Sözleşmenin niteliği ve amacı; (c) İyi niyet; (d) Makul olma.“
durumunda indirilebileceğine yönelik düzenlemeler iyi niyet prensibinin sınırlayıcı işlevinin yansımalarıdır229.
Belirtmek gerekir ki, Unidroit Prensipleri’nde iyi niyet genel bir prensip olarak kabul edilmiştir ve sadece yukarıda sayılan ve açıkça düzenlenen hallerde söz konusu olmayacaktır. Örneğin, taraflardan birinin, karşı tarafın ademi ifası dolayısıyla herhangi bir talepte bulunmayacağına yönelik açıklama ve hareketlerde bulunduktan sonra ademi ifaya dayanması mümkün olmamalıdır230. Bir başka örnek olarak, bir banka her ne kadar müşterisiyle yaptığı kredi sözleşmesinde kredi kullandırmaya devam etmeme hakkını elinde bulundursa da bu hakkını hiç bir sebep ileri sürmeden aniden kullanması iyi niyet prensibine aykırı olacaktır231.
Uluslararası ticaret bakımından iyi niyet kavramı ulusal iyi niyet kavramından farklıdır. Uluslararası ticaret söz konusu olduğunda taraf iradesi daha çok önem kazanmakta olduğundan iyi niyet prensibinin müdahalesi daha dar olmalıdır. Ulusal iyi niyet standartları ancak başka ülkelerde de kabul ediliyor ya da uluslararası ticari sözleşmelere de uygulanabiliyorsa Unidroit Prensipleri anlamında kabul edilebilecektir232. Bir başka anlatımla, bir tarafın iyiniyetli davranıp davranmadığının belirlenmesinde, subjektif ölçütler olan tarafların aralarındaki sözleşmesel ilişkinin şartları ya da bir tarafın ulusal hukukundaki standartlara dikkat edilmeyecek; uluslararası kuruluşların aktif olduğu pazarın sosyo-ekonomik şartları göz önünde bulundurularak, uluslararası ticarette aktif iş adamları arasında geçerli olan daha objektif bir “pazarda dürüst hareket etme” ölçütü dikkate alınacaktır233.
M. 1.7.2 uyarınca, “taraflar iyi niyet yükümlülüğünü bertaraf edemeyecekleri gibi kapsamını da sınırlayamazlar”.
229 HARTKAMP, Good Faith, s. 65-66, 69-70. 230 HARTKAMP, Good Faith, s. 71.
231 SCHLECHTRIEM, Peter: “Good Faith in German Law and in International Uniform Laws”,
Saggi, Conferenze e Seminari 22, Roma 1997, s. 9.
232 M. 1.7 Açıklamalar 2; HARTKAMP, Good Faith, s. 71; SCHLECHTRIEM, s. 20.
233 BERGER, New Lex Mercatoria, s. 158; BONELL, Restatement, s. 132. 9797 sayılı ICC kararında
(Andersen kararı), hakemler, sözleşmede açık bir kısıtlama yer almasa dahi, bir tarafın, diğer tarafın personelini istihdam etmesi, müşterileriyle bağlantı kurması ve diğer tarafın piyasadaki pozitif imajından yararlanarak onun faaliyet alanına müdahale etmesini tarafların aralarındaki ortaklığa ve m. 1.7 anlamında iyi niyet prensibine aykırı bulmuştur (BONELL, Michael Joachim: “A ‘Global’ Arbitration Decided on the Basis of the Unidroit Principles: in re Andersen Consulting Business Unit Member Firms v. Arthur Andersen Business Unit Member Firms and Andersen Worldwide Societe Cooperative”, Arbitration International, V. 17, No. 3, 2001, (Andersen Award), s. 253).
Unidroit Prensipleri m. 1.8234 de iyi niyet prensibinin bir uzantısıdır235. Buna göre, “taraflardan biri, diğer tarafta meydana getirdiği bir beklentiye, bu tarafın haklı olarak inanması ve ona göre hareket etmesi halinde, kendi zararını ileri süremez”. Burada sözü edilen haklı beklenti, taraflardan birinin bir hareketiyle karşı tarafta oluşabileceği gibi tarafın hata veya yanlış anlamasına diğer tarafın sessiz kalması ile de oluşabilecektir. Örneğin, taraflardan biri sözleşmeyi ifa etmeye başlamış (inşaata başlamak vs.), ancak tam olarak diğer tarafın isteğine uygun çalışmamaktadır. Diğer taraf bunu görmesine ve bildirebilecek durumda olmasına rağmen ifa edene bu yanlış anlaşılmayı bildirmediyse, daha sonra ifanın sözleşmeye uygun olmadığını ileri sürememelidir. Aynı şekilde, taraflardan biri, sözleşmede yer alan bir edimi zamanında yerine getirmemesine rağmen, diğer taraf buna ses etmeyip kendi edimini ifa etmeye devam etmiş ise, daha sonra ilk baştaki gecikme nedeniyle sözleşmenin feshini isteyememelidir236.