İstinaf dilekçesi, bölge adliye mahkemesine gönderilmek üzere kararı veren ilk derece mahkemesine verilir. İstinaf dilekçesi üzerine gerekli işlemler tamamlandıktan sonra dosya bağlı bulunulan bölge adliye mahkemesinin ilgili dairesine gönderilir. Dosyanın bölge adliye
126 Meraklı Yayla, s. 55-56.
127 Taşpolat Tuğsavul, s. 324; Özekes/ Pekcanıtez/ Akkan/ Taş Korkmaz, s. 2239; Akkaya, s. 245-246.
55
mahkemesinin hangi dairesine gönderileceği hususunun istinaf dilekçesinde gösterilmesi zorunlu değildir. Kararı veren ilk derece mahkemesi, iş bölümünü dikkate alarak dosyayı ilgili daireye re’sen göndermektedir. Hatta istinaf dilekçesinde bölge adliye mahkemesinin de yanlış gösterilmesi tarafın hak kaybına neden olmaz. Zira ilk derece mahkemesinin bağlı olduğu bölge adliye mahkemesine dosyayı göndermesi gerekir128. İstinaf incelemesinin bölge adliye mahkemesinin hangi dairesi tarafından yapılacağı bölge adliye mahkemelerinin kendi iç işleyişi ile ilgilidir129. Tarafların daireler arasındaki iş bölümünü bilmeleri zorunlu değildir.
5235 sayılı Kanun’un 35. maddesinin dördüncü fıkrasına göre işlerin yoğunluğu ile niteliği göz önünde tutularak bölge adliye mahkemelerinin daireleri arasındaki iş bölümü HSK tarafından tespit edilecektir. Belirlenen bu iş bölümü dikkate alınarak ilk derece mahkemesince dosyanın, bölge adliye mahkemesinin ilgili dairesine gönderilmesi gerekir.
Bölge adliye mahkemesinde yapılan tevzi işleminden sonra dosyanın kendisine geldiği daire, dava konusunun kendi iş bölümüne girmediği kanaatinde olursa, dosyayı görevli olduğunu düşündüğü daireye gönderecektir. Bölge adliye mahkemesinin bu durumda vereceği karar
“gönderme kararı”dır. Gönderme kararının, dosyanın gönderildiği bölge adliye mahkemesinin ilgili dairesi için bağlayıcılığı bulunmamaktadır. Bu daire de dava konusunun kendi iş bölümüne girmediği kanaati ile gönderme kararı verip, dosyayı görevli olduğunu düşündüğü başka bir daireye gönderebilir. Ya da bu daire dosyayı gönderen dairenin görevli olduğu kanaatindeyse dosyayı kendisine gönderen daireye gönderebilir. Bu durumda bölge adliye mahkemesinin daireleri arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlığının çözümü gereklidir. 5235
128 Memişoğlu, s. 89-90. Bölge Adliye Mahkemesinin daireleri arasındaki iş bölümü UYAP sistemine otomatik olarak tanımlanmış olduğu için istinaf başvuru dilekçesinde gösterilen daireden bağımsız olarak, dava konusuna göre dosya ilgili daireye gönderilir (Ceylan, Eyyup Ensar, Bölge Adliye Mahkemeleri Hukuk Dairelerinde İstinaf Usulü, İBD, 2016/90/6, s. 34; Ruhi, s. 9).
129 Kurtoğlu, s. 89; Akkaya, s. 319; Çiftçi, s. 451.
56
sayılı Kanun’un 35. maddesi birinci fıkrası birinci bendine göre, “…Daireler arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak…” bölge adliye mahkemesi başkanlar kurulunun görevleri arasındadır. Başkanlar kurulu çoğunlukla karar alır ve ilgili dava dosyasının hangi dairenin görev alanında olduğunu belirler (5235 s. K. m. 35). Başkanlar kurulunun iş bölümü uyuşmazlığının çözümü için verdiği kararın kesin olup olmadığı konusunda Kanun’da açık hüküm bulunmamaktadır. Yargıtay Kanunu’nun 17. maddesinde
“…Hukuk ve ceza daireleri arasında meydana gelen görev ve iş bölümü uyuşmazlıklarını kesin karara bağlamak…” Yargıtay Başkanlar Kurulu’nun görevleri arasında sayılmıştır ve açıkça verilen kararların kesin olduğu belirtilmiştir. Benzer mahiyetteki bu düzenleme dikkate alındığında bölge adliye mahkemesi başkanlar kurulu tarafından verilen iş bölümü uyuşmazlığının çözümüne ilişkin kararın kesin olarak verildiğinin kabul edilmesi gerektiği belirtilmiştir130. Zaten daireler arasındaki iş bölümü belirlenmesi HSK tarafından yapılan ve gerekirse değiştirilebilen idari nitelikteki bir belirleme olup, tarafların iş bölümü uyuşmazlığının çözümüne ilişkin verilen kararı temyiz etmekte hukuki menfaati yoktur131.
5235 sayılı Kanun’un 25. maddesi gereğince “…Hakimler ve Savcılar Kurulu’nun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı’nca…” kurulan bölge adliye mahkemeleri ve yargı çevreleri Resmî Gazete’de yayımlanmıştır132. İstinaf dilekçesi üzerine ilk derece mahkemesi, yargı çevresini dikkate alarak dosyayı bağlı bulunduğu bölge adliye mahkemesine gönderir.
Bölge adliye mahkemesince yetkili olup olmadığı hususu re’sen incelenir133. Bu noktada
130 Albayrak, İstinaf Uygulaması, s. 145-146; Atay Coşkun, s. 266, Çiftçi, s. 453.
131 Atay Coşkun, s. 266, Çiftçi, s. 453.
132 05/06/2007 tarih 26543, 07/11/2011 tarih 29525 sayılı, 01/03/2016 tarih 29640 sayılı, 05/08/2017 tarih 30145 sayılı, 08/06/2018 tarih 30445 sayılı ve 28/06/2019 tarih 30815 sayılı resmî gazeteler için bkz.
http://www.resmigazete.gov.tr
133 Konuralp, H., İstinaf Derecesi, s. 31.
57
belirtelim ki, HMK’nun 357. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “Bölge adliye mahkemeleri için yetki sözleşmesi yapılamaz”. Bölge adliye mahkemesinin yetkisinin “kamu düzenine ilişkin” ve “kesin yetki” niteliğinde olması bu durumun sebebi olarak gösterilmiştir134. Ancak tarafların aralarında çıkabilecek ihtilafla ilgili yetki sözleşmesi yaparak yetkili mahkemeyi belirlemeleri mümkündür. Bu suretle taraflar, belirlenen bu yetkili mahkeme tarafından verilecek kararın istinaf edilmesi halinde istinaf incelemesini yapacak bölge adliye mahkemesini dolaylı olarak belirlemiş olmaktadır135.
Sonuç olarak, bölge adliye mahkemesinde yapılan tevzi işleminden sonra dosyanın kendisine geldiği daire, kararı veren ilk derece mahkemesinin kendi yargı çevresinde olmadığını tespit ederse dosyayı istinaf incelemesinin yapmakla yetkili bölge adliye mahkemesine gönderecektir. İstinaf mahkemesinin bu durumda vereceği karar, yine
“gönderme kararı”dır. Gönderme kararının dosyanın gönderildiği bölge adliye mahkemesi için bağlayıcılığının bulunup bulunmadığına ilişkin Kanun’da açık düzenleme yer almamaktadır. Gönderme kararının bağlayıcılığının bulunduğu kabul edildiği takdirde bu durumun usul ekonomisi ilkesine uygun olacağı belirtilmiştir136. Gönderme kararının
134 Özekes, Kanun Yolu İncelemesi, s. 3106; Hanağası, İstinaf Usulü, s. 46, Parlar/ Sekmen, s. 892;
Mercimekoğlu, s. 53; Ruhi, s. 6. İstinaf aşamasında yetki, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri ve bölge adliye mahkemesinin re’sen inceleyeceği bir konu haline gelmiştir (Konuralp, H., İstinaf Derecesi, s.
31-32).
135 Tanrıver, Süha, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Bağlamında Akdedilen Yetki Sözleşmeleri Üzerine Bazı Düşünceler, DEÜHFD, Prof. Dr. Hakan Pekcanıtez’e Armağan, Özel Sayı, 2014/16, s. 463; Konuralp, H., İstinaf Mahkemeleri, s. 250; Memişoğlu, s. 89; Kurtoğlu, s. 184; Sungurtekin Özkan, s. 353-354; Özekes, Bölge Adliye Mahkemeleri, s. 32; Akkaya, s. 167-168; Meraklı Yayla, s. 34-35; Pekcanıtez/ Atalay/ Özekes, s. 466.
136 İstinaf El Kitabı, s. 40.
58
bağlayıcılığının bulunmadığı kabul edildiği takdirde ise merci tayini için Yargıtay’a başvurulmasının gerekli olduğu belirtilmiştir137.
B. İlk Derece Mahkemesi Kararına Karşı İstinaf Yolunun Kapalı Olması