İnternet Kullanım Protokolleri

İnternette bilgi aktarımı çok sayıda protokole bağlı olarak yönlendirilmektedir. İletişimin sağlanması konusunda, cihaza bağlı olarak çalışan ve farklı görevler üstlenen minik elektronik aygıtlar aracılığıyla bu protokollerin gereği yerine getirilmektedir80. Bu protokollerden İnternet Protokolü (IP) ve Yayın Kontrol Protokolü (TCP) ana hatlarıyla anlatılmaya çalışılmıştır. Bu başlık altında sadece internet kullanım protokolleri, diğer bir ifade ile “internetin fonksiyonları” anlatılacaktır.

2.2.1.Telnet

Telnet, hizmetine üye olanlara, telnet hizmeti sunan bir bilgisayara bağlanmayı ve orada erişime açık bulundurulan programlara erişimi mümkün kılan bir protokoldür81 . 75_{OĞUZ, s.29.} 76_{ÖZDİLEK, s.16.} 77_{OĞUZ, s.30; AYHAN İZMİRLİ, s.32.} 78_{ÖZDİLEK, s.16.} 79_{KAPLAN, s.35.} 80_{KAPLAN, s.36.}

Telnet ile uzak bilgisayara bağlanıldığında, bağlanan bilgisayar uzaktaki bağlanılan bilgisayar ya da ağın herhangi bir kullanıcısı gibi işlem görür. Burada bilgisayar kullanıcısı, yazılım programını kopyalamamakla birlikte, kendi bilgisayarı üzerinden yabancı bir bilgisayardaki programları kullanabilme imkânına sahiptir82

. Telnet sistemi sahip olduğu bu özelliği dolayısıyla kütüphanelerde kaynak taramasıyapmak amacıyla kullanılmaktadır. Telnet güvenli bir protokol değildir, bu sebeple giderek daha farklı yöntemler kullanılmaya başlanmıştır83

. 2.2.2.Dosya Aktarım Protokolü (File Transfer Protocol) (FTP)

İnternet ortamında bilgisayarlar arasında dosya transferi yapmaya imkan sağlayan protokoldür. FTP üyesi olan bir bilgisayardan, başka bir üye bilgisayarın veritabanına ulaşımını mümkün kılmaktadır84

.

Mesafe ötesi bilgilerin kopyalanabilmesi ve aktarılmasında eski bir metottur. FTP programlarında bilgisayar kullanıcısı hususi bir şifreye ihtiyaç duymadan ağda bulunan programları, kendi bilgisayarına kopyalayabilmektedir. Bu bilgiler genel olan “anonim” bilgiler veya serbestçe sunulan Shareware gibi programlardır85

. 2.2.3.Elektronik Posta (E-Posta, E-Mail)

E-posta, “basit posta gönderme protokolü” yardımıyla, elektronik postanın her türünün metin, resim veya ses olarak, hedeflenen adreslere gönderilmesini sağlamaktadır86_{. Kullanıcı adresleri; isim@sunucu (server) unsurlarından meydana}

gelir ve FTP, haber (news) veya www gibi diğer internet hizmetlerinde de kullanılabilmektedir87

. 2.2.4.Forumlar

Forumlar, internetin asıl amacına, iletişime hizmet eden web uygulamalarıdır. Posta listeleri, haber grupları, elektronik bültenler forumlara örnek olarak gösterilebilir. Forumlar aracılığıyla internet kullanıcıları belirli konuları tartışmak, fikir alışverişinde bulunmak üzere bir araya gelmektedirler. İletişim, ekranda görünen metin aracılığıyla, sesli veya görüntülü canlı olarak alınan ya da gönderilen

82_{MEMİŞ, s.24.}

83_{KAPLAN, s.37; OĞUZ, s.42.}

84_{AYHAN İZMİRLİ, s.33; KAPLAN, s.37-38; OĞUZ, s.38; ÖZDİLEK, s.17.}

85_{MEMİŞ, s.24.} 86

KAPLAN, s.38; OĞUZ, s.36; MEMİŞ, s.23.

mesajlar ve cevaplarla kurulabileceği gibi, daha sonra da okunan ve/veya cevaplanan mesajlar aracılığıyla da olabilmektedir88

. 2.2.5.Haber Ağları (Usenet)

“Haber İletme Protokol Ağı” (Network News Transfer Protocol-NNTP) yardımıyla, news üyeleri ile news sunucusu arasında bilgi aktarımını gerçekleştirmektedir 89

. Burada gelen bütün haberler, grubun üyelerine dağıtılmaktadır ve her bir haber grubu için yeni bir adres grubu gerekmektedir90

. 2.2.6.İnternet Aktarımlı Sohbet (Internet Relay Chat) (IRC)

Kanal olarak adlandırılan ve birçok kişinin aynı anda ve karşılıklı mesajlar aracılığıyla, internet üzerinden çevrimiçi (online) haberleşmesini sağlayan interaktif bir platform ve bunu sağlayan programlara IRC denir91

. İnternet telefonu olarak da anılmaktadır92

.

2.2.7.Bilgisayar İlan Panoları

Bilgisayar ilan panoları, kullanıcılar tarafından gönderilen ilanların, panodan sorumlu işleten tarafından yayınlandığı bir web servisidir. Bu yolla sınırsız bilgi akışı, yok denebilecek kadar az bir maliyetle sağlanabilmekte ve daha çok kişiye ulaşılabilmektedir93

. 2.2.8.Gopher

Bu hizmet, Gopher Protokolü’nün yardımıyla, gopher üyesi olan bir bilgisayardan yine gopher üyesi olan bir başka bilgisayara veya gopher sunucusuna uygulama komutu verilebilmesini ve bu bilgisayarlardan diğer bilgisayara bu komutun cevabının gönderilmesini mümkün kılar. Günümüzde Gopher, WWW’ in çok kapsamlı bir fonksiyona sahip olmasından dolayı önemini kaybetmiştir94

. 2.2.9.World Wide Web (Dünyayı Saran Ağ) (WWW)

WWW, 90’lı yıllarda Tem-Berners Lee tarafından İsviçre’de CERN araştırma merkezinde geliştirilmiştir. Kısa zaman içinde internetin diğer ismi olarak anılmaya

88_{OĞUZ, s.39.} 89

KAPLAN, s.38.

90_{MEMİŞ, s.23.}

91_{OĞUZ, s.41; KAPLAN, s.39; AYHAN İZMİRLİ, s.33.}

92_{MEMİŞ, s.24.} 93

OĞUZ, s. 43.

başlanmıştır95

. Sistem hypertext kavramına, dolayısıyla Hypertext Transfer Protocol (http) kurallarına dayanmaktadır. Bu sistem ile gazete okumaktan, kütüphane kataloglarında arama yapmaya, mahkeme kararlarından tatil rezervasyonlarına kadar insanın aklına gelebilecek her türlü hizmetlerden yararlanmak mümkündür96

.

Web, dünyanın her yerindeki yüz binlerce sunucuda kayıtlı, milyarlarca dosyadan oluşan bir bütündür. Bu dosyalar yazı, resim, ses, animasyon gibi etkileşimli ortamlar ve bilgisayara kaydedilebilen daha birçok bilgiyi kapsamaktadır. Web, milyarlarca bilgi ve yayının yer aldığı çok geniş kapsamlı bir kütüphane, mal ve hizmetin sunulduğu açık bir pazardır97

.

İnternete sunulan web sayfalarının tamamı, bir bütün olarak web sitesi olarak anılır. Bir web sayfası altında erişilebilen adres URL olarak adlandırılır. Web sayfaları ağa, kullanıcının gerektiğinde mouse (fare) ile yapacağı bir tıklama ile aktif hale getirebildiği, bir dokümandan diğerine geçiş yapabilmesine uygun “hyperlink”ler vasıtasıyla bağlanır98

.

3.İNTERNET ORTAMI

İnternet ortamında yapılan eylemler, yapıldığı yerlerin sınırlarını aşarak dünya çapında etkiler göstermekte, toplum düzeni de bu etkilerden payını almaktadır99_{. İnternetin hayal edilemeyecek kadar hızlı gelişimine, gerek insanlar}

gerekse kuruluşlar hemen adapte olamamışlardır ve etkilerine uzunca bir süre sessiz kalmışlardır. Ancak zaman içerisinde, internet aracılığı ile birçok hak ihlali gerçekleştirilmiştir ve bu sebeple, hak ihlallerinin önüne geçilmesi amacı ile milli ve milletlerarası boyutlarda hukuki düzenlemeler yapılmıştır.

İnternet ortamı, haberleşme ile kişisel ve kurumsal bilgisayar sistemleri dışında kalan, kamuya açık, internet bağlantısı aracılığıyla erişilebilen bütün alanları ifade eder. İnternet ortamı herkese açık bir alandır. Bu bağlamda internette yayın

95_{MEMİŞ, s.23.}

96_{BAŞPINAR/KOCABEY, s.73.}

97_{OĞUZ, s.31.}

98_{KAPLAN, s.40,41; “Hyperlink, www’nin önemli unsurlarından biridir. Farklı web sayfalarından}

birbirine geçiş yapmayı sağlar. Uygulamada kısaca link atma olarak tabir edilen bu metodla, bir web sayfasına konulan linkin tıklanması sureti ile, diğer bir web sayfasının görüntülenmesi sağlanır.”,

KAPLAN, s.121.

yapan bütün web sayfaları ile bu sayfaların yazı, fotoğraf, video, grafik gibi elemanları, sunucular ve içerikleri internet ortamı olarak adlandırılabilir. Herhangi bir bilgisayarda yerel bir sunucu kurulsa, bu sunucu internette erişilebilir hale getirilmedikçe internet ortamından bahsedilemeyecektir. Aynı şekilde internete bağlı bir bilgisayarda bulundurulan dosyaların da internet ortamına dahil olduğunu söylemek mümkün değildir. Çünkü bu dosyalara internet aracılığıyla erişilememektedir100

.

4.İNTERNETİN SÜJELERİ

İnternet, her ne kadar sınır tanımaz bir karaktere sahip olsa da, sonsuz özgürlükler alanı değildir. İnternetin çok yönlü olarak kullanıcıların hizmetine girmesiyle birlikte, bir takım hukuki olgular ortaya çıkmış ve bu sebeple internet hizmetlerinin yerine getirilmesinde rol alan süjeler gündeme gelmiştir.

İnternet erişimi için alt yapı hazırlayan, internette yer alan verilerin içeriğini hazırlayan, bu verileri yayınlayan, depolayan, kullanıcının hizmetine sunan kişi ve kuruluşlar ile interneti kullanan kişi ve kuruluşlar gibi unsurlar, sanal ortamda gerçekleşen hak ihlallerinde “internet süjeleri” veya “internet aktörleri” olarak adlandırılmaktadır101

.

İnternette yapılan hemen hemen her tür işlemde yaygın kanının aksine yalnız iki süje değil, daha fazla süje bulunmaktadır. Örneğin, bir verinin internette yayınlanması halinde; veriyi siteye yükleyen kullanıcı, internet sitesini kontrol eden kişi veya kuruluş, internet erişimini sağlayan servis sağlayıcı ile sunucusunda veriyi depolayan servis sağlayıcı olmak üzere dört farklı süje bu işleme dahil olmuş olur102

. İnternet ortamındaki aktörlerin sorumlulukları bakımından uygulanabilecek hükümler, haksız fiile ilişkin TBK m. 49 vd. ; 5651 sayılı Yasa ve son olarak FSEK ek m. 4 /III maddeleridir. Dolayısıyla bu hükümler çerçevesinde değerlendirmeler yapılarak, internet aktörlerinin her bir somut olay bakımından ihlalden sorumlu olup olmayacağı tespit edilmelidir103

. 100_{OĞUZ, s.45,46.} 101_{AYHAN İZMİRLİ, s. 205.} 102_{AYHAN İZMİRLİ, s.206.} 103 YAVUZ/ALICA/MERDİVAN, C:II, s.1944.

İnternet süjeleri olarak nitelendirebileceğimiz kişi veya kurumların incelenmesi, onların sorumluluklarının belirlenmesi bakımından önemlidir. Aşağıda internetin süjeleri, internette fikri hak ihlalleri açısından sorumluluk durumları ile birlikte sırasıyla incelenmiştir.