İNSANIN ÜÇ MERKEZİ VE YÖNÜ

Kişilik analizinde, özellik temelli, psikodinamik, humanistik, davranışcı, kognitif, sosyal öğrenme ağırlıklı, kültürler arası yaklaşımlar yaygın şekilde kullanılmaktadır (Funder, 2004). Sıfır merkez yaklaşımı, insan doğasının fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak tanımlanan üç merkezi ve yönü olduğunu kabul eder. İnsandaki içgüdüler, istekler, yetenekler ve beceriler bu üç merkezle ilişkilidir ve bunların altında gruplanabilir. Herbir merkeze ait potansiyeller, her insanda farklı baskınlıklarda ve seviyelerde bulunur. Bu merkezlerin ve yönlerin hiyerarşik sıralanışı, insanın mizacını belirler.

Mizaç, kişinin doğuştan getirdiği özelliklerdir. Kişinin mizacı dış dünya ile girdiği ilişkide (sosyalleşme, yetişme, yaşananlar) verdiği/vereceği cevapların aralığını belirler. Bu arada kişinin direkt olarak etkileşime girmediği fakat kişiyi etkileyen makro faktörler de vardır. Kişilik, bütün bu süreçlerin sonucunda oluşan, kişiye dair davranış, düşünüş ve hissediş motifleridir (Caspi, 2003).

4.MERKEZLER VE KİŞİLİK

Fiziksel merkez, insanın hareket ve eylem boyutunu, duygusal merkez, duygu, his ve ilişkiler boyutunu, zihinsel merkez ise mantık, soyut düşünce ve kavramsallaştırma boyutunu temsil eder. Baskın olan merkez, kişinin mizacını dolayısıyla kişiliğini belirler. İnsanlar genel bir sınıflandırma ile:

• Fiziksel yönü baskın olanlar • Zihinsel yönü baskın olanlar • Duygusal yönü baskın olanlar şeklinde üç grupta sınıflandırılabilir.

• Fiziksel merkezi baskın üç farklı kişilik, • Duygusal merkezi baskın üç farklı kişilik, • Zihinsel merkezi baskın üç farklı kişilik vardır.

Sonuç olarak toplam dokuz farklı kişilik motifi ortaya çıkar (Brugha, 1998).

Sıfır Merkezli İnsan Modeli, Enegram kişilik tipleri teorisini temel alır (Eckstein, 2002). Enegrama göre dokuz farklı temel kişilik vardır. Sistemler bilimi yaklaşımını kullanan sıfır merkez yaklaşımı, Enegram isimli kişilik tiplerini, gelişim sırasında şekillenen arayüz yapıları olarak yeniden tanımlar. Sıfır merkez yaklaşımına göre, farklı kişilikler, dokuz genetik ve memetik kompleksin ürünüdür.

Bu dokuz farklı temel kişilikten herhangi birisinin diğerine üstünlüğü yoktur. Herbir kişilik, hayatta ayrı bir zenginliği ifade eder. Her kişiliğin kendisine göre güçlü ve zayıf yönleri bulunur. Kişiliklerin kendi içerisinde sağlıklı, ortalama ve sağlıksız seviyeleri vardır. Sıfır merkezli insana yaklaşım modelindeki 9 genetik-memetik kompleks, dokuz farklı temel kişiliği oluşturur. 9 farklı temel kişilik, hayata 9 farklı bakışı, 9 farklı düşünme ve iş yapma tarzını ifade eder. Herbir temel kişilik motifinin kendi içerisindeki farklılaşmalar, kişiliklerin kısa ve net olarak tanımlanmalarını zorlaştırmaktadır. Aşağıdaki kısa tanımlamalar, kişilik motiflerinin ana hatları ile krokisi veya kavramsal haritasıdır. Dokuz farklı temel kişiliği tanımlayan kavramlar aşağıdaki gibidir (Uzunoğlu,2003; Eckstein, 2002).

1. Mükemmeliyetçi: İdeal, Kural, Prensip, İhtiyat, Detay, Düzen, Eleştiri, Gerilim, Objektiflik

2. Yardımsever: İlgi, Sevgi, İhtiyaç, Hizmet, İlişki, Empati, Sahiplenme, Yönlendirme, Sempati

3. Başarı Odaklı: Hedef, İmaj, Motivasyon, Gelişim, Üretim, Hız, İşkolik, Rekabet, Hırs, 4. Özgün: Farklılık, Sanat, Estetik, Tasarım, Bireysellik, Sezgi, Derinlik, Duygu, Melankoli 5. _{Araştırmacı: Uzmanlık, Bilgi, Gözlem, Kavrama, Merak, Yalnızlık, Arşivleme, Nesnellik,}

Mahremiyet

6. _{Sadık Sorgulayıcı: Tedbir, Güven, Bağlılık, Sistemcilik, Endişe, Gizem, Sorumluluk,} Savunma

7. Kaşif: İyimserlik, İlham, Vizyon, Değişim, Sıradışılık, Yenilik, Macera, Doyumsuzluk, Haz 8. İddialı: Adalet, Güç, Bağımsızlık, Liderlik, Mert, Koruma, Cesaret, Aksiyon, Müdahale 9. Barışçıl: Uyum, Huzur, Doğallık, Diyalog, Sabır, İnat, İkna, Ağırbaşlılık, Kararsızlık

İnsanlar yetişme biçimlerine ve aldıkları eğitime göre farklı kişilik özelliklerini kazanabilirler ve kendi yaşamlarında farklı bir kişiliği modelleyebilirler. Kişi, farklı kişiliklerin bakış açılarını da kazanarak yaşamında zenginlik oluşturabilir. Ancak temel kişilik motifi değişmez (Caspi,2003; Feista, 2003).

Dokuz farklı temel kişilik özellikleri, potansiyel olarak her insanda vardır; fakat herkeste baskın olan merkez veya yön farklı olduğundan, dokuz farklı kişilikten bir tanesi, bireyin kişiliğinin merkezi referans noktasını oluşturur. Temel kişilik motifi, tüm kişiliğe rengini veren ve diğer modülleri, kendi hesabına kullanan motiftir. Daire üzerinde gösterilen dokuz kişilik motifinin her biri, bir kişide baskındır. Baskın olan motif, kişinin iradi değil, sıfır dikkat modunda hayata bakış açısını ve sıfır dikkatini belirler. Dokuz farklı kişilik motifi, hem bir insana ait, hem de farklı kişiliklere ait motifleri anlatan bir sistemdir (Uzunoğlu,2003).

Sıfır merkez yaklaşımı, aile şirketlerinde farklı ve çoğulcu bakış açılarının gelişiminde temel motorun, farklı kişiliklerin varlığına bağlı olduğunu vurgular. Aile şirketlerindeki sorunlara, tek bir bakış açısıyla bakmak yerine farklı pencerelerden bakmayı sağlar. Şirket yöneticilerinin hakikati, dokuzda bir açıyla değil, 360 derecelik bir perspektiften bakmasının metodolojisini öğretir. Bu bağlamda en üretken ve yenilikçi takım ve kurumlar, farklı kişilik motiflerine sahip uzman kişilerin bir araya getirilmesiyle oluşturulabilmektedir. Sıfır merkez yaklaşımına göre Herbir kişilik motifi, toplam gerçekliğin sadece bir kısmını algılayabilir, görebilir ve duyabilir (Dakin,1994). Tamamına yakınını algılamak, görmek ve işitmek için, farklı kişilik motiflerinden oluşan takımlar (danışma heyetleri) şeklinde çalışmak mecburiyeti vardır. İstişareler ve fikir alışverişleri, aynı kişilik grubuna sahip 5–10 kişiyle değil, olayların farklı boyutlarını görebilen farklı kişilik tiplerine sahip uzman kişilerle yapılmalıdır ki, hak ve hakikate saygılı kalınabilsin, başarısızlıklar azaltılsın, verim yükseltilebilsin.

5. AİLE ŞİRKETLERİNİN İŞLEYİŞİNDE GÖZLENEN FARKLI KİŞİLİK MOTİFLERİ