İnsani Kalkınmışlık

HDI değişkeninin yoksulluk indikatörü olarak kullanıldığı basit ve çoklu Sabit Zaman Etki (SZE) modelleri sırasıyla aşağıdaki gibidir:

 1  2YOKSULLUK

it t it it

KAYITDIŞI     u

 1  2YOKSULLUK 3 4 5 6

it t it it it it it it

KAYITDIŞI     İSTİHDAM VERGİYÜKÜ TARIMSEKTÖRÜ  ENFLASYON u

HDI değişkeninin yoksulluk indikatörü olarak kullanıldığı basit ve çoklu Rastsal Zaman Etki (RZE) modelleri sırasıyla aşağıdaki gibidir:

  1 2YOKSULLUK it it t it KAYITDIŞI    u   1 2YOKSULLUK 3 4 5 6 it it it it it it t it

KAYITDIŞI   İSTİHDAM VERGİYÜKÜ TARIMSEKTÖRÜ  ENFLASYON  u

Yukarıda yer alan it alt indisi i.nci ülkenin t yılında ilgili değişkene ilişkin aldığı gözlem değerini; 1 modeli sabit terimini; t tüm ülkeleri aynı şekilde etkileyen fakat zamanlar arası değişen zaman spesifik etkiyi; u_it ise regresyon modelinin hata terimini temsil etmektedir. Yukarıda oluşturulan basit ve çoklu SZE ve RZE modellerinde kullanılan tüm bağımlı ve bağımsız değişkenler logaritmik dönüştürmesi alındıktan

70

sonra modelde kullanılmıştır. Diğer bir ifadeyle yukarıda verilen tüm modeller full- logaritmik (tam-logaritmik) modellerdir ve bundan dolayı da her bir bağımsız değişkenin önündeki katsayılar esneklikleri vermektedir.

Modelin bağımlı değişkeni olan KAYIT DIŞI değişkeni iki ayrı veri kaynağından yararlanılmıştır. Modelde ilk sütunda bulunan KAYIT DIŞI değişkenine ait veriler Hassan M. ve Schneider F. (2016: 15-19) çalışmasından elde edilmiştir. Modelde kullanılan diğer bağımlı değişkene ait veriler ise Elgin C. ve Öztunalı O. (2012: 23-48)’nun çalışmasından alınmıştır.

Modelde yoksulluğu temsilen kullanılan YOKSULLUK indikatörü için insani kalkınmışlık (HYBRIDHDI) indeksi, UNDP (Birleşmiş Milletler Geliştirme Programı) tarafından hazırlanan ve 1990-2015 yıl aralığını kapsayan hybrid hdi verisi kullanılmıştır.

Modelde kullanılan ikinci indikatör olan kontrol değişkeni İSTİHDAM değişkeni, 15 yaş ve üzeri nüfustaki istihdam oranını temsil etmektedir. Değişkenine ait veri WDI veri tabanından alınmıştır.

Modelde kullanılan VERGİ YÜKÜ değişkeni 2019 Index of Economic Freedom (www.heritage.org) veri tabanından elde edilen vergi yükü indeks değerlerini ifade etmektedir.

Modelde kullanılan dördüncü indikatör olan TARIM SEKTÖRÜ kontrol değişkeni, tarım sektörü, ormancılık ve balıkçılık katma değerin gayri safi yurtiçi hasıla oranındaki yüzdesel payını ifade etmektedir. TARIM SEKTÖRÜ değişkenine ait veri WDI veri tabanından alınmıştır.

Modelde kullanılan son indikatör ise ENFLASYON bağımsız değişkenidir. ENFLASYON değişkeni gayri safi yurt içi hasıla deflatörünü ifade etmektedir. Siyasi ve ekonomik istikrarsızlığı ve belirsizliği ima eden kontrol değişkenidir. Değişkene ait veri WDI veri tabanından alınmıştır.

71

Tablo 7: İnsani Kalkınmışlık (HDI) için Tüm Örneklem

FS _{CE ve OÖ}

Basit Çoklu Basit Çoklu

SABİT 3.0281 1.6296 2.9634 1.7616 P-değeri 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 YOKSULLUK -0.8687 -0.3145 -0.8504 -0.4089 P-değeri 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 İSTİHDAM -0.2428 -0.2198 P-değeri 0.0000 0.0000 VERGİ YÜKÜ 0.4218 0.4255 P-değeri 0.0000 0.0000 TARIM SEKTÖRÜ 0.1688 0.1658 P-değeri 0.0000 0.0000 ENFLASYON 0.1112 0.0446 P-değeri 0.0000 0.0000 Gözlem Sayısı 2258 2093 2752 1856 Ülke Sayısı 155 152 157 148 Periyot Aralığı 1999-2013 1999-2013 1990-2009 1995-2009 R-Kare 0.2664 0.4582 0.3499 0.5123 F-ist. 54.2709 353.0173 1479.9640 101.4920 F-ist. P-değeri 0.0000 0.0000 0.0000 0.0000 Hausman Test İst. 42.8513 3.2942 1.9983 15.8766 Hausman Testi P-değeri 0.0000 0.6547 0.1575 0.0072

Seçilen Model SZE RZE RZE SZE

Friedrich Schneider (FS)’e ait yeraltı ekonomisi verileri kullanılarak tahmin edilen basit SZE ve RZE regresyon modelleri arasında tercih Hausman testine göre %5 anlamlılık düzeyinde yapılmış olup, ilgili test sonuçlarına göre SZE modeli seçilmiş ve bundan dolayı SZE modeline ait tahmin sonuçları Tablo 7’de raporlanmıştır. Tahmin sonucuna göre insani kalkınmışlıktaki (HDI’deki) %1’lik bir artış (yani yoksulluktaki %1’lik bir azalış) karşısında kayıt dışı ekonomi %0,86 azalmaktadır. Tahmin edilen bu modelde kullanılan örneklem 155 ülkenin 1999-2013 yıllarını kapsayan 2258 gözlemden oluşmaktadır. Modele ait R2

değeri 0,26 olup kayıt dışı bağımlı değişkenindeki toplam değişimin %26’lık kısmının sadece HDI değişkeni tarafından açıklandığını gösterir. Ayrıca model için elde edilen F-istatistik değeri %1’de anlamlı olduğundan dolayı modelin bir bütün olarak anlamlı olduğuna işaret etmektedir. Çoklu regresyon modelinde Hausman test sonuçlarına göre %5 anlamlılık düzeyinde RZE modeli seçilmiştir. Tahmin sonucuna göre insani kalkınmışlıktaki %1’lik bir artış (yani

72

yoksulluktaki %1’lik bir azalış) karşısında kayıt dışı ekonomi %0,31 azalmaktadır. İstihdam kontrol değişkeni için elde edilen sonuca göre, kayıtlı ekonomideki istihdamda gerçekleşen %1’lik artışın karşısında kayıt dışı ekonomi %0,24 azalmaktadır. Tahmin sonuçlarına göre vergi yükünde meydana gelecek % 1 birimlik artış %0,42 oranında kayıt dışı ekonomiyi arttırdığı gözlemlenmiştir. Tarım sektöründe ise gerçekleşecek % 1’lik artış kayıt dışı ekonomiyi %0,16 oranında arttırmaktadır. Modelde siyasi ve ekonomik belirsizliği temsil eden enflasyon değişkenine bakıldığında, enflasyon da meydana gelecek %1’lik bir artış karşısında kayıt dışı ekonomide %0,11 oranın arttırdığı gözlemlenmiştir. Tahmin edilen çoklu regresyon modelinde kullanılan örneklem de 152 ülkenin 1999-2013 yıllarını kapsayan 2093 gözlem sayısı yer almaktadır. Modele ait R2

değeri 0,45 olup kayıt dışı bağımlı değişkenindeki toplam değişimin %45’lık kısmını yoksulluk, istihdam, vergi yükü, tarım sektörü ve enflasyondan oluşan beş değişken tarafından açıklandığını gösterir. Ayrıca model için elde edilen F-istatistik değeri %1’de anlamlı olduğundan dolayı modelin bir bütün olarak anlamlı olduğuna işaret etmektedir.

Ceyhun Elgin ve Oğuz Öztunalı (CE ve OÖ)’e ait yeraltı ekonomisi verileri kullanılarak tahmin edilen RZE ve SZE regresyon modelleri arasında tercih Hausman testine göre %5 anlamlılık düzeyinde yapılmış olup, ilgili test sonuçlarına göre RZE modeli seçilmiştir. Tablo 7’de bulunan tahmin sonuçlarına göre insani kalkınmışlıktaki (HDI’deki) %1’lik bir artış karşısında kayıt dışı ekonomi %0,85 azaldığı görülmektedir. Tahmin edilen bu modelde kullanılan örneklem 157 ülkenin 1990-2009 yıllarını kapsayan 2752 gözlemden oluşmaktadır. Modele ait R2

değeri 0,34 olarak tahmin edilmiştir. Kayıt dışı bağımlı değişkenindeki toplam değişimin %26’lık kısmının sadece HDI değişkeni tarafından açıklandığını göstermektedir. Ayrıca model için elde edilen F-istatistik değeri %1’de anlamlı olduğundan dolayı modelin bir bütün olarak anlamlı olduğuna işaret etmektedir. Çoklu regresyon modelinde Hausman test sonuçlarına göre %5 anlamlılık düzeyinde SZE modeli seçilmiştir. Tahmin sonucuna göre insani kalkınmışlıktaki %1’lik bir artış karşısında kayıt dışı ekonomi %0,40 azalmaktadır. İstihdam kontrol değişkeni için elde edilen sonuçlara göre, kayıtlı ekonomi istihdamda gerçekleşen %1 birimlik artışın karşısında kayıt dışı ekonomi %0,21 azalmaktadır. Tahmin sonuçlarına göre vergi yükünde meydana gelecek % 1 birimlik artış % 0,42 oranında kayıt dışı ekonomiyi arttırdığı gözlemlenmiştir. Tarım

73

sektöründe ise gerçekleşecek % 1’lik artış kayıt dışı ekonomiyi % 0,16 oranında arttırmaktadır. Modelde siyasi ve ekonomik belirsizliği temsil eden enflasyon değişkenine bakıldığında, enflasyon da meydana gelecek % 1’lik bir artış karşısında kayıt dışı ekonomide % 0,04 oranın arttırdığı gözlemlenmiştir. Tahmin edilen çoklu regresyon modelinde kullanılan örneklem 148 ülkenin 1995-2009 yıllarını kapsayan 1856 gözlem sayısı bulunmaktadır. Modele ait R2 değeri 0,51 olup kayıt dışı bağımlı değişkenindeki toplam değişimin %51’lik kısmını yoksulluk, istihdam, vergi yükü, tarım sektörü ve enflasyon değişkenleri tarafından açıklandığını göstermektedir. Ayrıca model için elde edilen F-istatistik değeri %1’de anlamlı olduğundan dolayı modelin bir bütün olarak anlamlı olduğuna işaret etmektedir.