İnsan vücudunda bulunan minerallerle ilgili aşağı- aşağı-da verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılabilirler.

B) Bir mineralin eksikliğinde ortaya çıkan sorun, bir başka mineral ile giderilebilir.

C) Metabolik olaylarda düzenleyici rol alırlar.

D) Vücutta su dengesinin sağlanmasında işlev görür-ler.

E) Vücutta asit – baz dengesinin sağlanmasında görev alabilirler.

13.B 14.D 15.B

46

BİYOLOJİ CANLILARIN YAPISINDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER 1 - KARBONHİDRATLAR 12 BİO 004

 Yapısında genellikle Karbon (C), Hidrojen (H), Oksijen (O) elementleri bulunur. Bazı organik mo-leküllerde bunlara ek olarak Azot (N), Fosfor (P) ve Kükürt (S) elementleri de bulunur.

 Hücrelerde enerji ham maddesi, yapı maddesi, metabolik düzenleyici olarak görev yaparlar.

 Karbonhidratlar, proteinler, yağlar, nükleik asitler, vitaminler, ATP, enzimler organik bileşiklerdir.

Enerji kaynağı olarak kullanım sırası;

 Karbonhidrat, yağ, proteinler

Yapıcı, onarıcı moleküller;

 Proteinler, karbonhidratlar, yağlar

En çok enerji verenden en az enerji verene göre;

 Yağlar, proteinler, karbonhidratlar

Organik bileşiklerin birim miktarının verdiği enerji

Düzenleyici moleküller;

 Proteinler, vitaminler, yağlar

Yönetici moleküller;

 Nükleik asitler

UNUTMA !

 Enzimlerin ve hormonların yapısına katılabilen moleküller düzenleyici olarak iş görür. Su, mi-neraller ve tuzlar hem düzenleyici, hemde ya-pıcı – onarıcı olan inorganik bileşiklerdir.

 Canlılardaki üç büyük organik molekül grubu poli-mer (poli: çok, poli-mer: parça) denilen büyük zincirler-den oluşur. Polimer birbirinin aynısı ya da çok benzeri yapı taşlarının birbirine kovalent bağlarla bağlanarak oluşturdukları büyük moleküllerdir.

 Polimerlerin yapı taşlarına da monomer denir.

Canlılarda polimer yapıda bulunabilen organik bi-leşikler; karbonhidrat, protein ve nükleik asitlerdir.

 Büyük organik moleküller olan karbonhidrat, yağ, protein, ATP ve nükleik asitler (DNA – RNA) dehidrasyon sentezi ile oluşurlar hidroliz ile par-çalanırlar.

Dehidrasyon Sentezi:

Küçük moleküllerin (monomerlerin) birleşmesiyle daha büyük moleküllerin oluşması olayına dehidrasyon sentezi denir. Bu reaksiyonlara dehidrasyon sentezi denmesinin nedeni gerçekleşirken su açığa çıkması-dır.

n(monomer) ^enzim polimer + (n-1) H2O ATP enerjisi

Organik Bileşikler

Yağlar Proteinler Karbonhidratlar 0

3 6 9 12

Enerji verimi (kalori)

9,2 kalori

4,3

kalori 4,2

kalori

47 Hidroliz:

Dehidrasyon sentezinin tersi ise hidrolizdir. Hidroliz büyük moleküllerin su katılarak yapı taşlarına ayrılma-sı olayıdır, (hidro: su, liz: kırılma)

Kompleks+H2O _hidroliz^enzim Basit organik moleküller organik moleküller ( monomer=yapıtaşı) (polimerler)

UYARI:

 Gerçekleşirken su açığa çıkaran tüm olaylar dehidrasyon sentezi değildir. (Örnek; oksijenli solunum tepkimeleri)

 Suyun katıldığı tüm tepkimeler hidroliz değildir.

(Örnek; fotosentez tepkimeleri)

 Burada belirleyici olan yapıtaşlarının (monomer) birleşmesi ya da büyük molekülün yapıtaşlarına ayrılmasıdır.

Dehidrasyon – Hidroliz Karşılaştırılması

 Ortak yönleri enzim kullanılmasıdır.

Dehidrasyon Hidroliz

 Monomer miktarı azalır.  Monomer miktarı artıra- bilir.

 Polimer veya makromole - kül miktarı artar.

 Poliemr veya makro - molekül miktarını azal - tır.

 Kurulan öz bağ (peptit, glikozit, ester gibi) sayısı artar. kadar su harcanır.

 Hücrenin turgor basıncı artar, osmotik basıncı azalır.

 Hücrenin turgor basıncı azalır, osmotik basıncı artar.

 Basit organik bileşikler olup (glikoz, aminoasit, yağ asidi….) hücre zarından geçebilirler.

 Kompleks organik bileşiklerin yapısını oluştururlar.

 Hücrede enerji verici reaksiyonlarda (solunum) doğrudan kullanılabilirler.

 Yapısında glikozit, ester, peptid bağları yoktur.

 Kovalent, polar, apolar bağlar vardır.

SORU 1:

Aşağıdakilerden hangisi büyük organik molekül gruplarından biri değildir?

A) Proteinler B) Lipitler

C) Vitaminler D) Karbonhidratlar

E) Nükleik asitler

CANLILARIN YAPISINDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER 1 - KARBONHİDRATLAR 12 BİO 004

48 SORU 2:

Birim moleküllerin (monomerlerin) su açığa çıkararak birleşmeleri ve daha büyük molekülleri oluşturmalarına dehidrasyon sentezi denir.

Buna göre,

I. Aminoasit + Aminoasit → Dipeptit + Su II. Glikoz + Fruktoz → Sükroz + Su III. Glikoz + Oksijen → Karbondioksit + Su

tepkimelerinden hangileri dehidrasyon sentezine örnek olarak gösterilebilir?

A) Yalnız l B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

SORU 3:

Aşağıdakilerden hangisi hidroliz tepkimelerine örnek olarak gösterilebilir?

A) Yağ asitleri ve gliserolden yağların üretilmesi B) Glikoz moleküllerinin nişastaya dönüştürülerek

depolanması

C) Aminoasitlerden proteinlerin sentezlenmesi D) Glikozun oksijenli solunumla su ve karbondioksite

parçalanması

E) Nükleotitlerin yapı birimlerine parçalanması

KARBONHİDRATLAR

 Karbon (C), Hidrojen (H), Oksijen (O) elementle-rinden oluşurlar.

 Canlılar tarafından 1. sırada enerji verici olarak kullanılırlar.

 Hücrede yapı maddesi olarak kullanılırlar. Örneğin;

Deoksiriboz DNA'nın, Riboz, RNA ve ATP'nin ya-pısına katılır. Kitin böceklerin kabuklarını, selüloz ise bitkilerin hücre duvarını oluşturur. Glikoz ise yağ ve proteinlerle birleşerek glikoprotein ve glikolipit olarak hücre zarı yapısına katılır.

 Karbonhidratlar 1. Monosakkaritler 2. Disakkaritler

3. Polisakkaritler olmak üzere üç farklı grupta incelenir.

1. Monosakkaritler:

 Basit şekerler de denir. Karbonhidratların en küçük yapı birimidir.

 Monomer yapıda oldukları için glikozit bağı içer-mezler.

 Küçük olduklarından hücre zarından geçebilir.

Sindirimle küçük birimlere ayrılmazlar.

 İçerdikleri karbon sayılarına göre sınıflandırılabilir.

 5 karbonlu pentozlara örnek;

Riboz, RNA ve ATP nin yapısına katılır.

Deoksiriboz, DNA yapısına katılır.

5 C lu şekerler hücrede enerji verici olarak kulla-nılmaz.

 6 karbonlu heksozlara örnek ; glikoz (üzüm şekeri),

fruktoz (meyve şekeri) , galaktoz (süt şekeri) dur.

 Bu üç şeker, kimyasal formülleri C6H12O6 olmasına rağmen moleküllerinin dizilişindeki farklılık nede-niyle birbirlerinden farklıdır. (İzomerler)

 Hepsi suda çözünür. Dolayısıyla hücrenin osmotik basıncını arttırırlar.

 Özellikle glikoz hücre için temel bir besindir. İnsan-larda glikoz dışında alınan fruktoz ve galaktoz karaciğerde glikoza dönüştürülerek kullanılabilir.

 Monosakkaritler hücre için temel yakıt olmalarının yanında aminoasitler ve yağ asitleri gibi diğer kü-çük organik bileşiklerin sentezinde yapıtaşı ola-rakda kullanılabilir.

 Glikoz yağlarla birleşip glikolipitleri ya da protein-lerle birleşip glikoproteinleri oluşturarak hücre zarının yapısına katılabilir.

49 UNUTMA !

 Glikojenin fazlası kas ve karaciğerde glikojen olarak depolanır.

 Galaktoz bitkisel ve hayvansal organizmalarda bulunur.

a. Glikoz

 ATP üretmek için ilk sırada kullanılan organik bileşiktir.O 'li solunumda parçalanması sonucu ₂

CO ,2 H O ve ATP oluşur. ₂

 Beyin hücrelerinin temel enerji kaynağıdır.

 Glikoz proteinlerle birleşerek glikoproteinleri lipit-lerle birleşerek glikolipitleri oluşturur. Bu şekilde yapı maddesi olarak hücre zarının yapısına katılır.

b. Fruktoz

 Meyve şekeridir.

 Karbonhidratlar içinde en tatlı olanıdır. Meyvelerin, bal ve pekmezin yapısında bulunur.

 İnsanlar ve hayvanlarda karaciğerde glukoza dö-nüştürülerek kana verilir.

c. Galaktoz

 Memelilerin sütünde bulunduğundan süt şekeri olarak da bilinir.

2. Disakkaritler

 İki monosakkaritin glikozit bağı ile birleşmesiyle oluşur.

 Monosakkaritler birleşirken su açığa çıkar ve bu tepkimeler dehidrasyon sentezine örnek olarak gösterilebilir.

 Canlılarda en çok bulunan disakkaritler; maltoz (arpa şekeri), sakkaroz (çay şekeri) ve laktoz (süt şekeri) dur.

 Maltoz ve sükroz bitki hücrelerinde sentezlenir-ken, laktoz hayvan hücrelerinde sentezlenir.

Maltoz : İki glikoz molekülünün bağlanmasıyla olu-şur.En çok arpa tohumlarında bulunur.

Sükroz (Sakkaroz) : Glikoz ve fruktozun birleşmesiyle oluşur. Havuç, şeker pancarı şeker kamışında bol mik-tarda bulunur.

Laktoz : Glikoz ve galaktozun birleşmesiyle oluşur.

Memeli hayvanların sütünde bulunur.

3. Polisakkaritler

 Çok sayıda glikozun glikozit bağıyla bağlanması sonucu oluşan polimerlerdir.

n(glikoz) Dehidrasyon Hidrasyon



 polisakkarit + (n - 1) H²O

UYARI:

Polisakkarit oluşumu: Dehidrasyon sentezi ile polisakkaritler sentezlenir. Kullanılan monomer sayısı n ise, n  1 su açığa çıkar.

  H O₂

Glikoz Glikoz

Maltoz

Glikoz ^Galaktoz

Laktoz

CANLILARIN YAPISINDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER 1 - KARBONHİDRATLAR 12 BİO 004

50

 Canlılarda bulunan başlıca polisakkaritler nişasta, glikojen, selüloz ve kitindir.

 Nişasta, glikojen, seliloz gibi polisakkaritler tek çeşit monomerden (glıkozdan) oluşur.

Monomerlerin aynı olduğu halde glukozun bağ-lanma biçimlerinin ve glukoz sayısının farklı olması polisakkarit çeşitlerini ortaya çıkarır. Örneğin, selü-lozdan glukozlar dün zincir şeklinde nişastada bir kısmı dallanmış bir kısmı düz zincir şeklindedir.

Glikojende dallanma çoktur. Bu farklı durumların oluşmasının nedeni reaksiyonlar sırasında görev alan enzimlerin farklı olmasıdır.

 Polisakkaritler deposal ve yapısal olmak üzere iki farklı gruba ayrılır.

Depo maddesi Yapı maddesi

Bitkisel Nişasta Selüloz

Hayvansal Glikojen Kitin

a) Nişasta:

 Glikozun bitki ve alg hücrelerindeki depo formudur.

 Bitkiler, fotosentez sonucu ürettikleri glikozun fazlasını lökoplastlarında nişasta olarak depolar.

 Bitkilerde kloroplastlarda özümleme nişastası lökoplastlarda ise depo nişastası bulunur.

 Nişasta, Pirinç, Arpa, Mısır gibi bitkilerin tohumla-rında patates ve havuç gibi bitkilerin ise köklerinde depolanır.

 Suda az da olsa çözünür.

 Hayvanların besinlerle aldıkları nişasta sindirim kanalında glikoza kadar parçalanır. Açığa çıkan glikozlar kana geçer ve hücrelere taşınır.

 Hayvan hücrelerinde nişasta sentezi yapılmadı-ğından nişasta bulunmaz.

 Ayıracı iyottur. Nişasta ile İyot, mavi-mor renk oluşturur.

Nişasta

(az dallanmış polisakkarit)

2. Glikojen:

 Glikozun fazlası bakteri, arke, mantar ve hayvan hücrelerinde glikojene dönüştürülerek depo edilir.

 Suda çok az çözünür.

 Nişastaya benzer şekilde çok sayıda glikozun dehidrasyon senteziyle birbirine bağlanması sonucu oluşan dallanmış yapıdaki polisakkarittir.

Glikojen

(çok dallanmış polisakkarit)

 Nişastaya göre dallanma daha çoktur.

 İnsanlar besinlerle aldığı glikozun fazlasını karaci-ğer ve çizgili kaslarda glikojen olarak depo ederler.

 Kaslar depoladıkları glikojeni kendileri kullanırken karaciğer ihtiyaç anında glikoza dönüştürerek kan şekerinin yükseltilmesinde de kullanabilir.

 İnsanlarda glikojen depoları genellikle kısa süreli açlık durumlarında acil enerji ihtiyacının karşılan-masında kullanılır. Bir günden uzun süren açlıklar-da glikojen depoları hızla tükendiği için diğer enerji kaynakları kullanılır.

c) Selüloz:

 Yapı maddesidir.

 Bitki hücrelerinde ve alglerde hücre çeperinin ya- pısına katılır.

 Dallanmamış olup düz zincir halindedir

Selilöz

(dallanmamış polisakkarit)

51

 Selüloz yapısındaki glikozit bağları nişasta yapı-sındaki glikozit bağların göre daha sağlamdır.

 Ayrıca insanların sindirim sisteminde selülozu sindirecek enzim üretilmez. Bu nedenle besinlerle alınan selüloz sindirilmeden vücuttan dışkı ile atılır.

 Selüloz lifleri bağırsak epiteline değerek yüzeyi aşındırarak hücreleri mukus üretmek üzere uyarır.

Mukus sayesinde besinler sindirim kanalından ka-yarak ilerler.Dolayısıyla selüloz, insanlar için bir besin olmasa da sağlıklı bir diyet için gereklidir.

 Otçul hayvanlarda da selülozu sindiren enzim üretilmez.Bu hayvanların sindirim sisteminde yaşayan bazı bakteriler ve arkeler selülozu sindi-rebilecek molekülleri üretir; bu moleküllerin yardımı ile selülozun sindirimi yapılır.

d) Kitin

 Yapısal polisakkarittir.

 Suda çözünmez.

 Yapısal olarak selüloza benzer ancak selülozdan farklı olarak azot elementi içerir.

 Eklem bacaklıların (böcek, örümcek gibi) dış iske-letinin yapısında bulunur.

 Saf hâldeyken yumuşaktır. Yapısına kalsiyum karbonat tuzunun katılmasıyla sertleşir.

 Mantarların hücre duvarının yapısında bulunur.

 Sağlam ve esnek bir maddedir ve bu nedenle ameliyat ipliklerinin yapımında kullanılır. Bu iplikler ameliyat yarası iyileştikten sonra kendiliğinden ay-rışır.

SORU 4:

Canlı hücrelerde gerçekleşen disakkaritlerin sentezi aşağıda gösterilmiştir.

a.       H O ₂ b.       H O ₂ c.       H O ₂ Bu tepkimeler ile ilgili;

  disakkarit çeşidi bitkilerde sentezlenir.

  disakkarit çeşidi hayvanların sütünde bulunur.

Bu bilgiler dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) a, b, c dehidrasyon tepkimesidir.

B)  sakkaroz molekülüdür.

C) , maltoz molekülüdür.

D) , yapısında glikozit bağı bulunur.

E)  glikoz,  fruktoz,  galaktoz moleküldür.

SORU 5:

Karbonhidratlar monomer sayısına göre sınıflandırıla-bilir. Monomer sayısına göre sınıflandırılan karbonhid-ratlar, ayrıca karbon sayılarına göre de sınıflandırılabi-lir.

Aşağıda karbonhidratların sınıflandırılması şematize dilmiştir.

Buna göre pentozlar ve heksozlar için aşağıdaki-lerden hangisi ortaktır?

A) RNA'nın yapısına katılma

B) Polisakkarit sentezinde kullanılma C) Enerji verici olma

D) Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilme E) ATP'nin yapısına katılma

SORU 6:

I + Glikoz → Maltoz + Su Glikoz + II → Sükroz + Su Glikoz + Galaktoz → III + Su

Canlılarda yaygın olarak bulunan disakkaritlere ait tepkime denklemlerinde I, II ve III ile gösterilen bö-lümlere yazılabilecekler aşağıdakilerden hangisin-de doğru olarak eşleştirilmiştir?

I II III

Monosakkarit Disakkarit Polisakkarit

Karbon sayısına göre

5C'lu şekerler (pentoz)

6C'lu şekerler (heksoz)

52

Belgede AH NKAYA YAYINLARI 12. SINIF (TM) B YOLOJ 1. DERS K TABI. 12 B O 004 Canl lar n Yap s ndaki Organik Bile ikler 1, Karbonhidratlar (sayfa 47-54)